«فرهیختگان» الگوی استانی کشت برنج را بررسی کردبررسیها از آمار وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که مساحت زیر کشت برنج و شلتوک در کل کشور طی ۱۶ سال اخیر، بیش از ۵۳ درصد رشد کرده و از حدود ۵۲۷ هزار هکتار در سال ۱۳۸۷ به ۸۱۱ هزار و ۱۰۹ هکتار در سال ۱۴۰۳ رسیده است.
۳۰ درصد برنج در استانهای کمآب تولید میشود
فاطمه سادات مرتضوی«وقتی در سرزمین خشک، برنج میکاریم، سرنوشت آب را معامله میکنیم.» این جمله شاید به خوبی بیانگر احوالات این روزهای سرزمینمان باشد. شاید به صورت خودکار پیش از این، اینطور تلقی میشد مگر در مناطق کم آب هم میشود کشت برنج را انجام داد. بررسیها نشان میدهد در دو دهه اخیر سهم مساحت زیر کشت برنج در کشور از 527 هزار هکتار به 811 هزار هکتار در سال 1403 رسیده و طی 16 سال این میزان بیش از 53 درصد افزایش یافته است. از این گذشته سهم 29 استانی که در آن چنان ظرفیت بارش (آب) فراوانی ندارند و شاید در نگاه اول آن چنان هم مناسب کشت برنج نباشند از 25 درصد در سال 1387 به 30 درصد در سال 1403 رسیده است. یعنی 70 درصد برنج کشور در دو استان گیلان و مازندران و 30 درصد تولید برنج در سایر استانهای غیرشمالی کشت میشود. کارشناسان میگویند تداوم تولید برنج به عنوان محصول با مصرف بالای آب در استانهای کم آب، نهتنها آینده امنیت غذایی را تهدید میکند، بلکه زیستبوم ایران را در معرض خطرهای جبرانناپذیری همچون فرونشست قرار میدهد. بنابراین، بازنگری جدی در سیاستهای کشاورزی، تدوین الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و بهرهگیری از فناوریهای نوین آبیاری، ضرورتی فوری است که اگر امروز محقق نشود، فردا بهایی سنگینتر به کشور تحمیل خواهد کرد.
ممنوعیتهای ادامهدار کشت برنج در 6 استان کم آب
ادامه روند کاهش بارندگی و افت منابع آبی، زنگ خطر را برای مدیریت منابع آب کشور به صدا درآورده و سازمانهای جهاد کشاورزی و آب و برق خوزستان در تصمیمی تازه در اردیبهشت امسال، کشت شلتوک (برنچ) را در پنج حوضه مهم و پرتنش آبی شامل کرخه، دز، کارون، مارون- جراحی و زهره ممنوع اعلام کردند. این تصمیم با توجه به کاهش ۳۸ درصدی بارندگی و افت ۳۷ درصدی منابع آب رودخانهها از سوی وزارت نیرو و سازمانهای مسئول کشاورزی گرفته شده تا با مدیریت بحران آب، بخشی از تنش آبی را در حوضههای حیاتی آبریز کشور جبران کند. با توجه به گستره جغرافیایی این حوزههای آبی، ممنوعیت کشت شلتوک برای جبران کمآبی در این حوضههای آبریز علاوه بر خوزستان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، و بخشهایی از فارس و لرستان را در بر میگیرد و کشت برنج را دستکم در ۶ استان ایران به طور کامل یا در بخشهایی از آنها محدود میکند. اما سرآغاز داستان اعمال محدودیت و ممنوعیت کشت برنج در استانهای کمآب به سال 1398 باز میگردد. در سال ۱۳۹۸ دولت وقت، تصمیم گرفت کاشت برنج در همه استانهای کشور بهجز مازندران و گیلان را ممنوع اعلام کند. این موضوع به تصویب هیئتدولت رسید و در بخشنامهای به همه استانها ابلاغ شد در این بخشنامه آمده بود که در یک دوره ۳ ساله به استانهای غیرشمالی که برنج کشت کنند، مزایایی تعلق نمیگیرد و از آنان حمایت نخواهد شد تا کشاورزان این استانها به تغییر محصول روی آورند. وزارت جهاد کشاورزی نیز مکلف شد تا کشتهای جایگزین برنج را در استانهای مختلف ارائه دهد. با این حال اما آخرین آمارها نشان میدهد با وجود تنشآبی در گستره وسیعی از ایران، هنوز هم کم و بیش برنج در استانهایی که با کمبود شدید منابع آبی مواجهند، کشت میشود. به غیر از دو استان گیلان و مازندران که تقریباً ۷۰ درصد برنج کشور را تولید میکنند، کشت برنج در استانهای گلستان، فارس، لرستان، آذربایجانشرقی، ایلام، زنجان، اصفهان، چهارمحالوبختیاری، کهگیلویهوبویراحمد، سیستانو بلوچستان، خراسانرضوی، خراسانشمالی، اردبیل، قزوین، کرمانشاه، کردستان، آذربایجانغربی، خراسانجنوبی و کرمان کم و بیش ادامه دارد. این در حالی است که به گفته کارشناسان، هر هکتار زمین شالیزار، ۱۱ تا ۱۳ هزار لیتر آب مصرف میکند.
30 درصد برنج در استانهای غیرشمالی تولید میشود!
بررسیها از آمار وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که مساحت زیر کشت برنج و شلتوک در کل کشور طی 16 سال اخیر، بیش از 53 درصد رشد کرده و از حدود 527 هزار هکتار در سال 1387 به 811 هزار و 109 هکتار در سال 1403 رسیده است. البته که در برخی سالها در این 16 سال طبیعتاً مساحت زیر کشت برنج در استانهای ایران احتمالاً به بیش از این مقدار نیز رسیده است. اوج این افزایش مساحت زیر کشت برنج و شلتوک در سال 1398 و 1399 رخ داد که دولت مصوب کرد عمده کشت برنج در استانها پرآب مانند مازندران و گیلان صورت گیرد و کشت برنج در سایر استانهای کمآب ممنوع شود و در برخی استانهای دیگر نیز با اعمال محدودیت همراه شود و البته از طرفی دیگر میزان بارشها در سراسر کشور افزایش یافت؛ این شد که مساحت زیر کشت برنج در کشور به 892 هزار هکتار و 854 هزار هکتار در سالهای 1398 و 1399 رسید. گفتنی است 70 درصد تولید برنج تنها در دو استان گیلان و مازندران بوده و 30 درصد باقی مانده در استانهای غیرشمالی صورت گرفته است.
طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی از میزان مساحت زیر کشت برنج در کشور، طی سال 1403 بیش از 811 هزار هکتار در کشور زیر کشت محصولی مانند برنج بوده است؛ در این میان کاملاً بدیهی است حدود 70 درصد از مساحت زیر کشت برنج در کشور متعلق به استانهای مازندران و گیلان به ترتیب 227 هزار و 319 هکتار و235 هزار و 600 هکتار مساحت زیر کشت محصولی مانند برنج است. در کنار این، سایر استانهای غیرشمالی، 30 درصد از مساحت زیر کشت برنج را به خود اختصاص دادهاند. افزون بر این، جالب است رتبه سوم مساحت زیر کشت برنج در سال گذشته متعلق به استان خوزستان، با بیش از 126 هزار و 700 هکتار مساحت زیر کشت برنج است. استان گلستان با 44 هزار هکتار مساحت زیر کشت برنج در رتبه چهارم مساحت زیر کشت در ایران قرار گرفته است. استانهایی مانند فارس و آذربایجان شرقی در رتبههای پنجم و ششم میان استانهای ایران قرار میگیرند. در مقابل استانهایی مانند خراسان جنوبی، شمالی و آذربایجان غربی کمترین میزان مساحت زیر کشت برنج را در سال 1403 داشتهاند و به ترتیب 10، 19 و 27 هکتار ذکر شده است. در این میان در استان مرکزی در سال گذشته، هیچ کشت برنجی انجام نشده است.
کشت برنج در ۱۹ استان کمآب
امسال با شدت گرفتن چالش در تأمین آب و روزهای دشوار در تابستان، کشت برنج در 6 منطقه دیگر ممنوع شده است. خوزستان، ایلام، فارس، کهگیلویه و بویراحمد در رده مناطقی هستند که تاکنون کشت برنج در آنها ممنوع اعلام شده است. چندی پیش اکبر فتحی، معاون امور برنامهریزی و اقتصادی وزارت جهادکشاورزی اعلام کرد: «الگوی جدید کشت بر اساس شرایط آبی هر منطقه تدوین و به استانها ابلاغ شده است. بر اساس این الگو، تولید محصولات پرمصرف مانند برنج در مناطق کمآب محدود شده و جای خود را به محصولات با نیاز آبی کمتر داده است.» وی افزود: «وزارت نیرو برای ۶ ماه نخست سال حدود ۲۴ میلیارد مترمکعب آب برای کشاورزی اختصاص داده است؛ عددی که به نظر سختگیرانه میآید، اما نشاندهنده ضرورت سازگاری با منابع آبی واقعی کشور است.»
با این وجود بررسی آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال 1403 نشان میدهد در استانهای خشک مانند اصفهان با حدود 2300 هکتار، سیستان و بلوچستان با 4500 هکتار و خراسان رضوی با حدود 900 هکتار مساحت زیر کشت، با وجود دارا بودن آب و هوای گرم و خشک همچنان برنج کشت میشود که جای تأمل بسیاری ایجاد کرده که چطور ممکن است در چنین استانهای خشک و کمآبی با بارشهای اندک (کمتر از 250 میلیمتر در سال که یکسوم میانگین جهانی است) و وجود کویر و قناتهای گوناگون و بسیار همچنان برنج کشت شود.
بر اساس دادههای سازمان هواشناسی، کشور در سال آبی جاری تا نیمه مردادماه، 40.2 درصد با کاهش بارش روبهرو بوده و طی این مدت 137.2 میلیمتر بارش دریافت کرده. این در حالی است که میانگین بلندمدت بارش کشوری در این بازه زمانی 229.4 میلیمتر بوده است. بررسیها نشان میدهد تا نیمه تابستان (15 مردادماه امسال) شاهد کاهش ۷۸ درصدی بارش بودهایم. بر این اساس، استان سیستانوبلوچستان همچنان کمبارشترین استان کشور است. میزان بارشها در این استان در مقایسه با دوره بلندمدت 75.7 درصد کاهش یافته است، درحالیکه تا سال گذشته مساحت زیر کشت این استان حدود 4500 هکتار بوده و سومین استان با بیشترین کشت برنج در سال 1403 بوده است. در استان فارس نیز بارشها نسبت به دوره بلندمدت 57.6 درصد کاهش یافته و از 306.8 میلیمتر به 130 میلیمتر رسیده است، درحالیکه مساحت زیر کشت برنج آن در سال گذشته حدود 27 هزار هکتار برآورد شده است و پنجمین استان با بیشترین کشت برنج در ایران بوده است. در استانهای گلستان، گیلان و مازندران بارشها رشد منفی 32.9 درصدی، رشد 17.4 درصدی و رشد 22.1 درصدی داشته که باید کاهش بارش در استان گلستان که رتبه سوم کشت برنج در کشور را دارد (البته با اختلاف فاحش از دو استان دیگر) جدی گرفت و به دنبال راهحل بود.
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
