همه چیز دربارۀ طرح «اسرائیل بزرگ»

محمد وحیدی، وقایع اسرائیلیه: 12 آگوست 2025، یعنی همین سه هفته پیش (21 مرداد)، نتانیاهو مصاحبه‌ای با شبکه خبری 24 (i24 news) داشت که حسابی جنجال به پا کرد و باعث واکنش تند وزارت امور خارجه اردن و قطر و همچنین عربستان، مصر، امارات و تشکیلات خودگردان فلسطین و حماس شد. اواخر مصاحبه، شارون گال به نتانیاهو هدیه‌ای می‌دهد که نمادی از نقشه‌ اسرائیل کامل یا همان ایده‌ اسرائیل بزرگ است.

او از نتانیاهو ‌پرسید: «آیا با ایده‌ سرزمین کامل اسرائیل ارتباط برقرار می‌کنید؟» و نتانیاهو هم جواب داده که «بسیار... من به آرمان تشکیل سرزمین کامل اسرائیل (اسرائیل بزرگ که شامل کرانه باختری، سرزمین‌های دو طرف رود اردن، لبنان، سوریه، مصر و بخش‌هایی از عراق و عربستان می‌شود) متعهد هستم.»

اندکی پس از آن، کنفرانسی به یاد حاخام کوک (حقوق‌دان و از بنیانگذارن صهیونیسم مذهبی) در تالار ملی اسرائیل در اورشلیم برگزار شد که اسموتریچ (وزیر دارایی) و موشه لئون، شهردار اورشلیم از نقشه‌ «اسرائیل بزرگ» رونمایی کردند و اسموتریچ آن جمله‌ جنجالی‌اش را گفت که «مسجدالاقصی را خراب کنید، هزینه‌ ساخت معبد سوم سلیمان با من.»

سرزمین بزرگ اسرائیل

سرزمین اسرائیل کامل یا اسرائیل بزرگ، یک اصطلاح ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیک و همچنین یک ایده و سیاست در تاریخ قوم یهود، جنبش صهیونیستی و سیاست رژیم عبری است که به سرزمین اسرائیل، در مرزهای تاریخی توصیف شده در منابع کتاب مقدس یا تاریخی اشاره دارد و این مرزها را مرزهای مطلوب برای دولت یهود و یا همان رژیم اسرائیل می‌دانند. اصطلاح اسرائیل بزرگ پس از جنگ شش‌روزه در اشاره به آرمان اعمال حاکمیت اسرائیل بر سرزمین‌های فراتر از خط سبز (خط آتش‌بس کشور اسرائیل با مصر، اردن، سوریه و لبنان است که در توافقنامه‌های آتش‌بس امضاشده در سال 1949، پس از جنگ استقلال، با استثنائات خاصی که در اوایل دهه 1950 و تا جنگ شش‌روزه در سال 1967 تعیین‌شده، تصریح شده است) که به دست اسرائیل افتاد، رایج شد.

ایدئولوژی «سرزمین بزرگ اسرائیل» در سال‌های اولیه تشکیل دولت اسرائیل، هدف اصلی احزاب سیاسی را دربر می‌گرفت. امروزه، حامیان سرزمین اسرائیل بزرگ در سیاست اسرائیل به عنوان راست‌گرا شناخته می‌شوند. فعلاً اقدامات صورت گرفته برای برقراری ایده‌ سرزمین بزرگ اسرائیل با طرح شهرک‌سازی مرتبط است که هدف آن اسکان یهودیان در ارتفاعات جولان، دره اردن، کرانه باختری و نوار غزه است. ایده‌ «سرزمین بزرگ اسرائیل» در معنای محدود خود، عمدتاً بر مرزهای فعلی رژیم اسرائیل طبق قانون یهود به علاوه‌ سرزمین‌های تحت قیمومیت بریتانیا تا سال ۱۹۲۱ و سرزمین‌های رژیم اسرائیل پس از جنگ شش‌روزه و قبل از پیمان صلح با مصر اشاره دارد، اما در معنای عام، بر سرزمین موعود به معنای وسیع‌تر (سرزمین‌های وعده داده شده به ابراهیم، مرزهای پادشاهی داوود و سلیمان، سرزمین‌های پادشاهی اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل و حتی مسیر تبعید تا بابل) مبتنی است. از همین‌جا مشخص است که بین فرق و احزاب مختلف یهودی اصطلاح «سرزمین کامل اسرائیل یا اسرائیل بزرگ» یک مفهوم مطلق و واضح نیست.

مرزها بر اساس کتاب مقدس و ملاحظات سیاسی دوران مدرن

مرزهای «اسرائیل بزرگ» با توجه به اینکه از زبان چه کسی عنوان می‌شود و این شخص از چه فرقه یا حزب و عقبه‌ای آمده، فرق می‌کند. دلایل متعددی هم دارد؛ اول اینکه مرزهای سرزمین اسرائیل در منابع یهودی به طور یکسان تعریف نشده، حتی از دیدگاه هلاخایی، سطوح مختلفی از مرزها وجود دارد که در تقدس این سرزمین گنجانده شده‌اند.

این تفاوت‌ها، احتمالات متفاوتی را در مورد مسئله مرزها ایجاد می‌کند. از نظر تاریخی، تعریف منطقه تحت کنترل قبایل اسرائیل (اسباط دوازده‌گانه)، پادشاهی‌های اسرائیل و یهودا و حتی زمان بریتانیا بر این منطقه، دشوار است هم به این دلیل که این مرزها در طول تاریخ تغییر کرده‌اند و هم به این دلیل که معنای مدرن مفاهیم دولت و حاکمیت در دوران باستان به رسمیت شناخته نشده بود.

از طرفی بعدها ملاحظاتی سیاسی که بین گروه‌ها و فرق مختلف سازمان جهانی صهیونیسم و آژانس یهود وجود داشت، باعث اختلاف در تدوین ایده و مرزبندی‌ها شد اما به صورت آکادمیک در دانشگاه‌ها و یشیواهای اسرائیل، چهار مفهوم کلی برای ایده‌ «اسرائیل بزرگ» مطرح و تدریس می‌شود که شامل تمام این‌هاست:

1- سرزمین موعود: مناطقی از سرزمین اسرائیل که در سِفر پیدایش، اعداد و تثنیه و همینطور کتاب حزقیال، از رود نیل در مصر تا رود فرات در عراق آمده است.

2- سرزمین اسرائیل: شامل ماورای اردن، طبق مرزهای تعیین‌شده در توافق سایکس- پیکو و مرزهای قیمومیت بریتانیا طبق قیمومیت جامعه ملل می‌شود.

3- سرزمین اسرائیل در محدوده خطوط آتش‌بس: پس از جنگ شش‌روزه شامل کرانه باختری، اورشلیم شرقی، نوار غزه، صحرای سینا و بلندی‌های جولان می‌شود.

4- سرزمین اسرائیل در محدوده‌ مرزهای تحت قیمومیت بریتانیا: پس از تأسیس پادشاهی اردن، به علاوه‌ بلندی‌های جولان. این سرزمینی است که پس از امضای پیمان صلح بین اسرائیل و مصر، تحت کنترل رژیم اسرائیل قرار گرفت.

هر یک از این گزینه‌ها یا تلفیق آن‌ها با هم، به زمینه‌ یا آبشخور فکری و مذهبی کسی که اصطلاح «سرزمین کامل اسرائیل» را به کار می‌برد و دوره‌ای که در آن استفاده می‌شود، بستگی دارد اما الان با توجه به تصاویری که روی لباس سربازان ارتش اسرائیل نقش بسته و بر سرکار بودن راست‌های افراطی، منظور از اسرائیل بزرگ، تلفیق این چهار مورد و اجماع تمام سرزمین‌ها یعنی مصر تا عراق است.

برخی مرزهای سرزمین اسرائیل را با مشخص کردن مرزهای سرزمینی که تحت‌کنترل قوم اسرائیل بود یا در دوران داوران (زمانی که سرپرستی بنی‌اسرالئیل به دست داوران افتاد. از زمان فوت یوشع بن نون در 1200 از قبل از میلاد تا تاجگذاری پادشاه شائول توسط سموئیل نبی در 1030 قبل از میلاد) و در دوران پادشاهی متحد اسرائیل (پادشاهی شائول، داوود و سلیمان نبی) در آن ساکن بودند، تعیین می‌کنند. طبق تفسیر گسترده، این شامل سرزمین‌های ذکرشده در کتاب مقدس می‌شود؛ بلندی‌های جولان، باشان (تقریباً همین نقاطی که امروزه در سوریه، بخش‌هایی از آن تحت‌اشغال ارتش اسرائیل است، یعنی کوه حرمون و رودخانه یرموک تا حوالی دمشق و جولان و مزارع شبعا در لبنان و سوریه و استان القنیطره و سویدا و درعای سوریه و مناطقی از شمال اردن)، گیلعاد (آن سوی رود اردن تا دریاچه الجلیل تا جنوب دریای مرده) و منطقه‌ بین دریای بزرگ یعنی دریای مدیترانه و رودخانه اردن. این تفسیر مبتنی بر اشاراتی به مکان‌هایی است که تحت‌کنترل قبایل اسرائیل یا بعدها پادشاهان اسرائیل در کتاب‌های سموئیل و سِفر پادشاهان در تورات بودند.

متن کامل گزارش محمد وحیدی را در وقایع اسرائیلیه بخوانید.