توافقنامۀ ۲۵ساله با چین؛ محور فعال‌سازی ظرفیت‌ها

علی ملکیخبرنگار

گردهمایی اخیر سران کشورهای چین، روسیه، کره‌شمالی، هند و ایران در پکن، در میانه تحولات پرشتاب جهانی، همچنان در کانون توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار دارد و اندیشکده‌های معتبر جهانی نیز با انتشار مقالات متنوع، از زاویه‌دیدهای گوناگون این روندهای نوظهور را رصد می‌کنند. این موضوع در دیدار روز یکشنبه رهبر انقلاب با اعضای هیئت دولت نیز مورد توجه قرار گرفت؛ جایی که آیت‌الله خامنه‌ای سفر مسعود پزشکیان به چین را «بسیار خوب» توصیف کردند و بر این نکته تأکید داشتند که این سفر «زمینه‌های بالقوه اقتصادی و سیاسی به همراه آورد که باید نتایج مفید آن پیگیری شود.»‌
با وجود توجه جهانی به این رویداد مهم، رسانه‌های داخلی حامی دولت اما پوشش خبری آن را در سطحی کمتر از اهمیت واقعی واقعه دنبال کردند. محمدرضا منافی، کارشناس حوزه چین و جنوب آسیا معتقد است توافق‌نامه ۲۵ساله بستر بالفعل‌سازی ظرفیت‌های گسترده ایران و چین در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل، فناوری‌های نو، محیط زیست و صنایع دفاعی را فراهم می‌کند. او نقش سفارت ایران در چین را بسیار مهم دانسته و بر لزوم یکصدایی در سیاست خارجی تأکید دارد.

سفر پزشکیان به چین تاریخی بود

محمدرضا منافی با اشاره به اینکه توجه ویژه رهبر معظم انقلاب به این سفر، به‌تنهایی یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت آن است، گفت: «این سفر یک سفر تاریخی بود؛ سفر تاریخی یک رئیس‌جمهور ایران به چین که نظیر آن را از زمان پیروزی انقلاب، یعنی حدود نیم قرن پیش تا امروز، نداشتیم. به دلایلی که خدمتتان عرض می‌کنم. اگرچه سفر آقای دکتر پزشکیان به چین از نظر ایران در اصل برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به میزبانی چین انجام شد، اما همزمان با این اجلاس، چین برنامه دیگری را هم پیش‌بینی کرده بود. رهبران و سران کشورهایی که برای شرکت در اجلاس شانگهای به چین می‌آمدند، قرار بود در آن رویداد هم حضور یابند. این رویداد که برای چینی‌ها بسیار بااهمیت بود، هشتادمین سالگرد پیروزی چین بر کشورهایی بود که علیه آن‌ها در جنگ جهانی دوم می‌جنگیدند.
این هشتادمین سالگرد پیروزی چین در جنگ جهانی دوم برای آن‌ها بسیار ارزشمند بود و می‌خواستند کشورهایی که در سازمان همکاری شانگهای حضور دارند، از جمله پوتین، پزشکیان، مودی، رجب طیب اردوغان و بسیاری دیگر از سران کشورها  نزدیک به ۳۰ نفر  به همراه دبیرکل سازمان ملل، روسای سازمان‌های بین‌المللی و حتی سران سابق کشورها در آن شرکت کنند. حضور رئیس‌جمهور ایران در این مراسم رژه، در کنار دیگر سران کشورها، برای چینی‌ها بسیار مهم بود و می‌تواند اعتباری مضاعف به روابط ایران و چین ببخشد، به‌ویژه از نگاه چینی‌ها.»

توجه ویژه چینی‌ها به توییت رهبر انقلاب 

منافی به توییت دفتر مقام‌معظم‌رهبری همزمان با آغاز سفر پزشکیان به پکن اشاره کرد و گفت: «این توییت کوتاه که به زبان چینی نیز منتشر شد، بسیار تأثیرگذار بود و با استقبال گسترده رسانه‌ها و مقامات چینی روبه‌رو شد. رهبر معظم انقلاب در یک جمله کوتاه اشاره فرمودند که «ایران و چین، با سابقه کهن تمدنی در دو سوی آسیا، قدرت تحول‌آفرینی در صحنه منطقه‌ای و جهانی را دارند و عملیاتی کردن تمامی ابعاد توافق راهبردی میان دو کشور این مسیر را هموار می‌کند.» این پیام نشان داد که سفر تا چه اندازه برای جمهوری اسلامی ایران و همچنین برای چین مهم است. معمولاً رهبر معظم انقلاب در سفر رؤسای‌جمهور به کشورهای دیگر چنین پیامی صادر نمی‌کنند و همین که این پیام از سوی دفتر ایشان منتشر شد، خود به‌تنهایی یکی از پیام‌های بسیار عمیق و قوی مبنی بر اهمیت این سفر بود.
همچنین باید به سخنان مقام‌معظم‌رهبری در سال‌های گذشته اشاره کنم که همواره بر رویکرد «نگاه به شرق» تأکید داشتند و از دولت‌های وقت در دوره‌های مختلف خواسته بودند که این رویکرد را با دقت دنبال کنند. اگرچه ایشان به‌طور مستقیم به نام کشور چین اشاره نمی‌کردند، اما عمدتاً منظورشان همین کشور بود؛ با توجه به توانمندی‌هایی که چین دارد، با توجه به همسویی‌هایی که با ما وجود دارد و با توجه به سابقه بسیار روشن روابط ایران و چین. شما هیچ نقطه تاریکی در روابط دو کشور طی هزاران سال گذشته پیدا نمی‌کنید.»

توافق‌نامۀ ۲۵ساله و طیف وسیعی از همکاری‌ها

این کارشناس مسائل چین در ادامه در پاسخ به این سؤال که چه قابلیت‌هایی برای دو کشور وجود دارد که بتوانند در حوزه‌های مختلف همکاری‌های مفید داشته باشند، توضیح داد: «نظر شما را جلب می‌کنم به توافق‌نامه جامع همکاری که معروف به توافق‌نامه ۲۵ ساله بین دو کشور است. خب، این توافق‌نامه که یک توافق بلندمدت برای ۲۵ سال است، می‌تواند طیف وسیعی از همکاری‌ها را در بر بگیرد؛ از همکاری‌ها در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل ریلی، حمل‌ونقل هوایی، آب، کشاورزی، دفاعی، تجهیزات دفاعی و شاید تجهیزات نظامی، خودرو، انرژی‌های تجدیدپذیر و نو، خودروهای برقی، هوش مصنوعی و هر آنچه شما تصور بکنید. چراکه امروز چین به تمام فناوری‌های جهان که کشورهای مختلف به شکل‌های پراکنده در اختیار دارند، یک‌جا دسترسی دارد. این یک ظرفیت بسیار کلان، مهم و بالقوه برای جمهوری اسلامی است که بتواند از آن استفاده کند. در اینجا هنر دیپلماسی، چه سیاسی و چه اقتصادی، برای کشور ما اهمیت پیدا می‌کند؛ اینکه تا چه اندازه بتوانیم از ظرفیت چین بهره ببریم.
سفره چین برای کشورهای مختلف باز است. چین سیاست درهای باز را از سال‌ها پیش اجرا کرده و بارها به صراحت اعلام کرده که خواستار توسعه کشورها در کنار یکدیگر است و پیشرفت همه کشورها را با هم می‌خواهد. برخلاف آمریکا که یک‌جانبه‌گرایی را در پیش گرفته و تنها به پیشرفت آمریکا و شعار «اول آمریکا» فکر می‌کند، چین دقیقاً نقطه مقابل آن است و به همکاری برد-برد عمیقاً اعتقاد دارد و آن را در عمل با بسیاری از کشورها، از جمله کشورهای آفریقا، آمریکای لاتین، کشورهای حوزه خاورمیانه، اعراب و حتی کشورهای اروپایی ثابت کرده است.»

بازار بزرگ دفاعی

منافی درباره رژه چین که در واقع بزرگ‌ترین رژه آن‌ها در طول تاریخ کشورشان بود و با حضور پزشکیان انجام شد، گفت: «در این رژه بسیاری از مهم‌ترین تجهیزات دفاعی و نظامی‌شان برای اولین بار رونمایی شد؛ مسئله‌ای که بسیار مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران مهم جهان قرار گرفت. هنوز هم تحلیل‌های کارشناسان جهانی و رسانه‌های مهم بین‌المللی درباره این رژه ادامه دارد. لذا چین نشان داد که می‌تواند در حوزه صنایع دفاعی هم یک بازار بزرگ باشد. البته پیش‌بینی در این زمینه خیلی زود است که چینی‌ها حاضرند کدام بخش از تجهیزات دفاعی و نظامی‌شان را بفروشند، چون همیشه این تجهیزات جزو تجهیزاتی هستند که کشورها شاید تمایلی به فروش آن‌ها نداشته باشند یا اینکه بعد از مدتی شروع به فروش کنند. اما با توجه به شرایط ویژه جمهوری اسلامی ایران و اینکه ممکن است رژیم صهیونیستی هر آن دست به یک حماقت جدید علیه ایران بزند، شاید جمهوری اسلامی و احتمالاً هم چنین است به این موضوع توجه جدی داشته باشد که بخشی از توافق‌نامه ۲۵ساله‌اش را به خرید تجهیزات دفاعی و نظامی از چین اختصاص دهد. در این خصوص باید مقامات و مسئولان ذی‌ربط کشور اظهارنظرهای دقیق داشته باشند. اما این یکی از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود است که می‌تواند به‌شدت کمک‌کننده باشد.»

دیدار پزشکیان با شی و پوتین درباره اسنپ‌بک

منافی با یادآوری ملاقات مهم پزشکیان با شی جین‌پینگ و ولادیمیر پوتین افزود: «این دیدارها علاوه بر اهمیت در گسترش همکاری‌های دوجانبه، به دلیل بحث هسته‌ای ایران و موضوع «مکانیسم ماشه» نیز بسیار مهم بود. اروپایی‌ها روند فعال‌سازی این مکانیسم را از اول سپتامبر آغاز کرده‌اند و زمان به‌سرعت برای ایران در حال شمارش معکوس است. من فکر می‌کنم دیدارهای آقای پزشکیان با همتای چینی و روسی خود در پکن می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد در متوقف کردن روند مکانیسم ماشه و متقاعد کردن طرف‌های اروپایی برای توقف آن. این موضوع را باید در ذهن داشته باشیم که چینی‌ها نفوذ و روابط خوبی با اروپایی‌ها دارند و فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران به ضرر خود چینی‌ها هم خواهد بود. بنابراین طبیعی است که چینی‌ها هر آنچه در توان دارند به کار بگیرند تا اجازه ندهند مکانیسم ماشه علیه ایران فعال شود. این نیز بخش دیگری از اهمیت این سفر بود.»

نقش سفارت ایران در فعال‌سازی ظرفیت‌ها

منافی در پاسخ به چگونگی فعال‌سازی این ظرفیت‌ها تصریح کرد: «بالفعل کردن ظرفیت‌ها مهم‌ترین بخش کار است. الان ما سفیرمان در چین، رحمانی فضلی را داریم که یک شخصیت و یک وزنه سیاسی مهم هستند و جمهوری اسلامی ایران ایشان را برای سفارت انتخاب کرده است. ایشان یک وزنه خوب به شمار می‌آیند و ایران باید از این شرایط جدید سفارت بیشترین بهره را ببرد. ایشان به‌عنوان سفیر، با امتیازات و اختیارات ویژه به پکن آمده‌اند و به نظر من توانمندی بالایی دارند که بتوانند با چینی‌ها مذاکره کنند؛ در حوزه حمل‌ونقل ریلی، در حوزه خودروهای انرژی نو و برقی، در حوزه تولید برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی و توربین‌های بادی در ایران که نیازهای بسیار ضروری و فوری ما هستند. سفارت ما می‌تواند بسیار فعال باشد.»

متن کامل این گفت‌وگو را در روزنامه فرهیختگان بخوانید