قهرمان هوش مصنوعی؛ چین یا آمریکا؟

اولین نسخه نرم‌افزار هوش مصنوعی یعنی ChatGPT که در نوامبر 2022 از سوی شرکت OpenAI روانه بازار شد، سر و صدای زیادی به پا کرد و همین کافی بود تا شرکت‌هایی که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کردند، دست به کار شوند و مدل‌هایی را با عنوان‌های مختلف روانه بازار کنند. تا مدتی، آمریکا سردمدار و پیشگام نرم‌افزار‌های هوش مصنوعی بود و کسی تصورش را هم نمی‌کرد روزی چینی‌ها آنقدر در این حوزه از فناوری پیشرفت کنند که بخواهند برای ممانعت از ادامه فعالیت‌هایشان، تعرفه تعیین کرده و به اصطلاح مانع‌تراشی کنند. امروزه، چینی‌ها از تمام ظرفیت‌های خود کمک گرفته‌اند تا بتوانند گوی سبقت را از آمریکا بربایند و خود را در جایگاه نخست فناوری هوش مصنوعی قرار دهند. 
در دنیای امروز که کشور‌های توسعه‌دهنده هوش مصنوعی به دنبال بهره‌برداری از این فناوری هستند، بسیاری تلاش می‌کنند در کنار توسعه فناوری، استاندارد‌ها و قوانینی را نیز مقرر کنند تا فناوری خلق‌شده، در این دامنه طی مسیر کند. درواقع، در ادامه صنعت تولید، کشور‌ها تلاش می‌کنند به جای کاستن از استاندارد‌های مقررشده، فناوری‌های خود را در راستای استاندارد‌های طراحی‌شده خلق کنند. به عنوان نمونه می‌توان به استاندارد‌های سخت‌گیرانه‌ای اشاره کرد که در مورد انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از وسایل نقلیه موتوری در آمریکا وضع شده و توسط ایالت کالیفرنیا به عنوان مهم‌ترین بازار خودروی آمریکا، اعمال می‌شود. موضوعی که در این میان مطرح می‌شود، این است که شرکت‌ها به جای انتخاب ساده‌ترین راه یعنی تغییر در موتور خودرو‌ها به منظور بهره‌مندی از مقررات آسان‌تر سایر ایالت‌ها، تصمیم گرفتند تمام خودرو‌های خود را مطابق با استاندارد‌های کالیفرنیا بسازند به طوری که بار‌ها موفق به کسب استاندارد‌های اتحادیه اروپا شده‌اند. 

اقتصاد‌های برتر دنیا به دنبال استاندارد‌های حاکمیتی AI
امروزه، حاکمیت جهانی تجارت از دوران طلایی خود هیچ لذتی نمی‌برد. باوجوداین، بزرگ‌ترین اقتصاد‌های دنیا که آمریکا، چین و اتحادیه اروپا هستند، تمایل زیادی به تعیین استاندارد‌های جهانی از خود نشان داده و از این رو، شکل دادن به حاکمیت هوش مصنوعی برای قانون‌گذاران در سال 2025، بزرگ‌ترین جایزه محسوب می‌شود. تا سال جاری، کمتر کسی تصور می‌کرد چین بتواند در این رقابت پیروز میدان باشد. در مورد بسیاری از کشور‌ها، سابقه حزب کمونیست در تنظیم مقررات اینترنتی، سابقه‌ای هولناک را رقم‌ زده است. نگاه‌های اولیه به تنظیم مقررات هوش مصنوعی که طبق ویژگی‌های چین تنظیم شده‌اند، خیلی دلگرم‌کننده نبود به طوری که مقامات دولت چین، به‌سرعت استفاده از نرم‌افزار ChatGPT را به‌عنوان یک چت‌بات تولیدکننده هوش مصنوعی آمریکایی، ممنوع کردند. این حزب به‌ویژه در مورد برنامه‌های معرفی‌کننده محتوا حساسیت بالایی به خرج می‌دهند. در سال 2023، مقامات دولتی از سرویس‌های هوش مصنوعی مولد که توانایی بالایی در جهت دهی به افکار عمومی دارند، خواستند تا ارزیابی امنیتی انجام داده و الگوریتم‌های خود را ثبت کنند. 

ناک‌اوت کردن استراتژی آمریکایی‌ها توسط شرکت چین
چین در حوزه نوآوری، در اوایل ژانویه 2025 در حالی یک شبه به شهرت رسید که توانست با انتشار DeepSeek-R1، به عنوان یک مدل پیشرفته بزرگ زبانی که با بخشی از قدرت محاسباتی و پشتیبانی مالی مورد نیاز رقبای آمریکایی تولید شده بود، به رقابت تنگاتنگ پرداخت. لحظه دور از انتظاری که شرکت چینی DeepSeek در روز‌های آغازین سال جدید میلادی خلق کرد، استراتژی‌های دولت آمریکا را که تلاش می‌کرد از دسترسی چین به نیمه‌رسانا‌های پیشرفته به منظور حفظ برتری در فناوری هوش مصنوعی جلوگیری کند، در هاله‌ای از ابهام فرو برد. اما موفقیت فنی چینی‌ها هنوز هم با موانع سیاسی روبه‌روست. ایتالیا، فعالیت DeepSeek را در این کشور به دلیل نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها ممنوع کرده و تایوان نیز با استناد به نگرانی‌های امنیتی، DeepSeek را از سیستم‌های دولتی حذف کرد. 

یک شرط‌بندی تجاری هوشمندانه! 

سرمایه‌گذاران و مقامات هوش مصنوعی چین به پیروزی بر رقیب دیرینه خود یعنی آمریکا خوش‌بین هستند و از هیچ تلاشی برای خواباندن مچ رقیب فروگذار نمی‌کنند. دولت در حال اختصاص منابع به تولید برنامه‌هایی است که در عین ارزان و در دسترس بودن، بتوانند به اندازه کافی خوب و مؤثر عمل کنند. حزب کمونیست چین با کمک دسترسی به برق ارزان‌قیمت و تبلیغات داخلی در مورد مزایای بهره‌مندی از هوش مصنوعی، به دنبال آن است تا شرایطی را فراهم کند تا این فناوری، با سرعتی بالا و به طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد. اینکه چینی‌ها به رتبه دوم بعد از آمریکا در رده‌بندی‌ها قانع باشند، یک شرط‌بندی تجاری هوشمندانه تلقی می‌شود. از سوی دیگر، این رویکردی است که اغلب در بسیاری از کشور‌ها اتخاذ می‌شود. در این میان، تقابل میان چین و آمریکا کاملاً آشکار است؛ نقطه‌ای که در آن، برخی از احزاب کنگره، رقابت بر سر برتری هوش مصنوعی را با تلاش برای شکافتن اتم مقایسه می‌کنند. در ماه فوریه، «جی دی ونس»، معاون رئیس‌جمهور، اروپایی‌ها را به دلیل مقررات بیش از حد محتاطانه‌ای که در زمینه هوش مصنوعی داشتند، سرزنش و اعلام کرد: «آینده هوش مصنوعی با سهل‌انگاری در مورد ایمنی به دست نخواهد آمد.» 

قوانین چینی؛ عملی‌تر و سازگارتر با صنعت

به نظر می‌رسد دیگران هم با این عقیده چینی موافقند که هوش مصنوعی یک فناوری چندمنظوره است که به‌رغم اهمیت بالایی که برای آینده بشریت دارد اما پدیده‌ای آخرالزمانی محسوب نمی‌شود بلکه فناوری جدیدی است که بیشتر شبیه برق یا کامپیوتر است تا بمب اتم. در ماه جولای، «لارنس وانگ» نخست‌وزیر سنگاپور، در جمع بازرگانان به حضار یادآوری کرد که پس از اختراع دینام الکتریکی، دهه‌ها طول کشید تا کاربرد‌های صنعتی برای آن پیدا شود. او گفت: «ما شیفته کشور‌هایی می‌شویم که رهبران فناوری پیشرفته و پیشرویی را به عنوان سرمایه‌هایی ارزشمند در اختیار دارند. اما در واقع، مزیت بزرگ فناوری، زمانی مشخص می‌شود که پذیرش گسترده‌ای داشته باشد و تقاضای زیادی برای آن مطرح شود.» 
علاوه بر این، مقاله‌ای از «آنجلا هویو ژانگ»، استاد حقوق دانشگاه کالیفرنیای جنوبی منتشر شده که نویسنده در این مقاله استدلال می‌کند مقرراتی که چینی‌ها برای هوش مصنوعی معین کرده‌اند، در مقایسه با مقررات هوش مصنوعی آمریکایی‌ها، هم عملی‌تر در بعد اجتماعی است و هم اینکه با صنعت سازگاری بیشتری دارد. این مقاله که سال گذشته با عنوان «نوید‌ها و خطرات مقررات هوش مصنوعی چین» منتشر شد، فهرستی از چگونگی همزیستی کنترل‌های سخت‌گیرانه بر اطلاعات را در مقابل اجرای سهل انگارانه قوانین مربوط به حریم خصوصی، حق چاپ یا حفاظت از داده‌ها ارائه می‌دهد. بنابراین، سیستم‌های تشخیص چهره هوش مصنوعی چین در سطح کلاس جهانی ارائه می‌شوند؛ چرا که مقامات، حجم زیادی از داده‌های دولتی را با شرکت‌های خصوصی به اشتراک گذاشته و در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند. قضات به طور علنی، صدور احکامی را تقویت می‌کنند که با هدف تسریع توسعه هوش مصنوعی چین صادر می‌شوند. 

کنترل اجتماعی به زور فناوری‌های روز

اگر شهرت چین در حوزه هوش مصنوعی فراگیر شود، بعید به نظر می‌رسد که این امر باعث ایجاد رقابت برای رسیدن به صدر جدول برترین‌ها شود. رویکرد چین، بیشتر به سمت سودآوری، راحتی و نظم اجتماعی است و به‌نوعی، این اصول را بر حقوق فردی مقدم می‌داند. در گزارشی که در مورد هوش مصنوعی مربوط به سال 2020 از سوی کمیسیون اروپا منتشر شد، محققان در مورد خطرات تبعیض‌آمیزی که توسط الگوریتم ممکن است رخ دهد، ابراز نگرانی کرده‌اند. در این گزارش به سیستم‌های تشخیص چهره که هنگام اسکن پوست تیره دقت کمتری دارند و نیز الگوریتم‌هایی اشاره شده است که تعصب نژادی را نشان می‌دهند، مانند زمانی که پیش‌بینی می‌کند آیا فردی که مجرم شناخته شده، مرتکب جرم دیگری خواهد شد یا خیر. در چین، تبعیض نژادی حکم یک مدل تجاری را دارد. در این میان، شرکت‌هایی از سوی پلیس متخلف شناسایی شده‌اند که در حال ثبت اختراع به عنوان سیستم‌هایی برای شناسایی قومیت‌های مختلف بوده‌اند. گزارش اتحادیه اروپا نگرانی خود را نسبت به کارفرمایانی نشان می‌دهد که از هوش مصنوعی برای ردیابی رفتار کارگران استفاده می‌کنند. این مسئله در چین، به عنوان صنعتی شناخته می‌شود که در حال شکوفایی است. 

قدرت‌طلبی آشکار چین در برابر آمریکا

بنابراین، نسخه چینی حاکمیت هوش مصنوعی در دموکراسی‌های لیبرال با موانعی روبه‌روست. اما کشور‌های دیگری که در بازار فناوری‌های ارزان‌قیمت حضور دارند معمولاً براساس عملکردشان مورد قضاوت قرار می‌گیرند. در این میان، چین با رقابتی که با آمریکا و دولت ترامپ دارد، آشکارا به دنبال تسلط بر هوش مصنوعی و بهره‌برداری از این قدرت انحصاری در راستای تحمیل ترجیحات ایدئولوژیک خود است. ترامپ به‌تازگی، تعرفه‌های تنبیهی را برای آن دسته از کشور‌های خارجی مقرر کرده است که به دنبال تنظیم مقررات برای شرکت‌های فناور آمریکایی برخلاف تمایلات رئیس‌جمهور این کشور هستند.