بحران نظام سلامت از سوئیس تا ایران

پرستو توکلیخبرنگار

پرستاران، قهرمانان خاموش بیمارستان‌ها هستند؛ کسانی که مسئولیت‌های حیاتی درمان بر دوششان است اما کمتر دیده می‌شوند. فیلم «شیفت شب» با روایت یک شیفت طاقت‌فرسا در بیمارستانی اروپایی، بحران جهانی پرستاری را به تصویر می‌کشد. بحرانی که محدود به مرزهای اروپا نیست و سایه آن سال‌هاست بر سر نظام درمانی ایران نیز سنگینی می‌کند؛ جایی که نسبت پرستار به تخت بیمارستانی فاصله‌ای معنادار با استانداردهای جهانی دارد و فرسودگی شغلی و مهاجرت، تهدیدی جدی برای آینده این حرفه به‌شمار می‌آید.

گاردین در یادداشتی در رابطه با این فیلم نوشت: پترا وولپه، کارگردان سوئیسی، در فیلم «شیفت شب» پیامدهای تنها یک شیفت پرستاران در یک شب شلوغ بیمارستان را نشان داد.این فیلم سوئیسی که درباره زنی به نام فلوریا است تصویری که از یکی از بزرگترین چالش های نظام درمانی را ارائه داده است.

وولپه با فیلم «شیفت شب» تلاش کرد از چشم «فلوریا» – پرستاری فداکار اما خسته – خط مقدم بحران در حال وقوع نظام سلامت را نشان دهد. در این فیلم نشان داده شده است که فلوریا گرچه با سرزندگی و انرژی شیفت خود را تحویل میگیرد و حتی فرصت می‌کند از همکارش درباره تعطیلات اخیرش بپرسد اما خیلی زود خبر می‌رسد که یکی از پرستاران بیمار شده و نمی‌تواند بیاید و ناگهان حجم کار پیشِ‌رو ناگهان به‌شکل تصاعدی افزایش می‌یابد؛ فشاری که استرس را چند برابر می‌کند و احتمال بروز یک اشتباه سرنوشت‌ساز را بالا می‌برد.

کارگردان این فیلم گفته است یک هم‌اتاقی قدیمی او که پرستار بود و همچنین رمان «شغل ما مشکل نیست – شرایط مشکل‌ساز است» اثر «مادلین کالولاژ»، پرستار آلمانی، برای ساخت این فیلم الهام گرفته است.

نکته ای که باعث میشود مخاطب پس از پایان این فیلم به فکر فرو رود آماری است که کارگردان در پایان فیلم در یک متن به آن اشاره می‌کند. او میگوید: تا سال 2030 سوییس کمبود 30 هزار پرستار حرفه ای خواهد داشت و جهان نیز تا پایان این دهه ممکن است با کمبود ۱۳ میلیون پرستار روبه‌رو شود.

فیلم شیفت شب بحث‌های داغی درباره اصلاح سیاست‌های درمانی به راه انداخته و هم از نظر منتقدان و هم در گیشه اروپا موفق بوده است؛ حتی در سینماهای سوئیس از جدیدترین فیلم های در حال اکران نیز پیشی گرفت است.

در مراسم افتتاحیه جهانی این فیلم در جشنواره برلین در فوریه، چند پرستار با لباس فرم خود روی فرش قرمز ظاهر شدند و پس از نمایش فیلم به روی صحنه رفتند و برخی از آنها پلاکاردهایی با هشتگ #wirsindfloria (ما فلوریا هستیم) در دست داشتند.

اما نکته ای که وجود دارد این است که این تصویر فقط مختص بیمارستان‌های اروپایی نیست. اگرچه فیلم در سوئیس ساخته شده، اما روایت آن به‌طرز عجیبی به تجربه پرستاران ایرانی هم شباهت دارد؛ جایی که کمبود نیرو و فشار کاری حتی شدیدتر از بسیاری کشورهای اروپایی احساس می‌شود. بحرانی که اروپا را نگران کرده، در ایران نیز سال‌هاست در سکوت جریان دارد. تماشای سرگذشت «فلوریا» در فیلم، برای پرستاران ایرانی چندان غریبه نیست؛ آن‌ها هم هر روز با شیفت‌های طولانی، بار سنگین بیماران و مسئولیت‌هایی مواجه‌اند که کمتر به چشم جامعه می‌آید. شاید مخاطب ایرانی هنگام دیدن این فیلم با خود بپرسد: مگر در کشور ما شرایط پرستاران متفاوت است؟ پاسخ، متأسفانه چندان امیدوارکننده نیست.

کمبود ۱۰۰ هزار پرستار در کشور

چندی پیش دکتر عباس عبادی معاون پرستاری وزارت بهداشت از کمبود ۱۰۰ هزار پرستار در کشور خبر داد. او در پاسخ به علت مهاجرت 3000 پرستار ایرانی به دانمارک گفت: تنها حدود ۶۰۰ نفر از این افراد توانسته‌اند مجوز استخدام بگیرند. آمار و ارقام بیانگر این است که ۵۸۶ نفر با ویزای پرستاری از کشور خارج شدند که این میزان در سال ۱۴۰۲ نیز تا حدودی به همین میزان بود. میزان خروجی پرستاران از کشور با ویزای پرستاری در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۰ بسیار زیاد بود.

کمبود پرستار کشور را آسیب‌پذیر کرده است

چندی پیش احمد بیگدلی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، نیز در گفت‌وگویی درباره لزوم افزایش ظرفیت جذب پرستار در کشور گفت: متأسفانه در سال‌های گذشته برای تأمین نیروی پرستاری، بهیاری و کمک‌پرستاری برنامه‌ریزی کافی نشده و اکنون با کمبود قابل‌توجهی مواجهیم. همین حالا که کشور در وضعیت آرامش نسبی است، این کمبود آسیب‌زننده است چه برسد به شرایط بحران یا جنگ که نیاز به کادر درمان چند برابر می‌شود. در بحث آموزش و تربیت پرستاران خوشبختانه موفق عمل کردیم و دانشگاه‌ها نیروهای خوبی تربیت می‌کنند، اما مشکل اصلی در نگهداشت پرستاران است. بحث معیشت و حقوق پرستاران باید جدی گرفته شود. تا سال گذشته پرستاران برای هر ساعت اضافه‌کاری حدود ۲۵ هزار تومان دریافت می‌کردند که حتی هزینه رفت‌وآمدشان هم نمی‌شد. مجلس و دولت در این زمینه ورود کردند و این مبلغ به حدود سه تا چهار برابر افزایش پیدا کرد، اما این افزایش هرچند لازم بود، کافی نیست.

این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس افزود: «باید به بحث افزایش حقوق، مشوق‌های انگیزشی و ارزش‌گذاری شغلی پرستاری توجه بیشتری شود. پرستاری جزو مشاغل سخت است؛ حتی در شرایط عادی، چه برسد به بحران‌ها و بیماری‌های گسترده مثل کرونا که دیدیم صدها نفر از پرستاران جان خود را از دست دادند یا خانواده‌هایشان آسیب دیدند.

هر پرستار جای دو نفر کار می‌کند

احمد نجاتیان رئیس سازمان نظام پرستاری رئیس سازمان نظام پرستاری با بیان اینکه تهران کمترین نسبت استاندارد پرستار به تخت را دارد، گفت: کمبود پرستار به تخت یک فاجعه مدیریتی در حوزه نظام سلامت است زیرا هر پرستار به جای دو نفر کار می‌کند.

نجاتیان اظهار کرد: تهران یکی از فقیرترین استانها از نظر تعداد پرستار است، هر پرستار به جای دو نفر کار می‌کند، مسئله کمبود نیرو امروز مهمترین مسئله پرستاری کشور است و پیگیری برای رفع این مشکل یکی از اولویت‌های مهم امسال سازمان نظام پرستاری است. برای بیمارستانی مانند بیمارستان امام خمینی (ره) که عمده خدمات آن تخصصی و فوق تخصصی است کمبود پرستار به تخت یک فاجعه مدیریتی در حوزه نظام سلامت است.

رئیس کل سازمان نظام پرستاری بیان کرد: می‌دانیم که پرستاری کشور با معضلات وسیعی مواجه است و مهمترین آن کمبود نیرو است. بر اساس آماری که ارائه شده نسبت یک پرستار به ازای یک تخت واقعا فشار زیادی را به همکاران وارد می‌کند. بر اساس محاسبه‌ای که در وزارت بهداشت انجام دادیم، اگر بخواهیم حداقل خدمات را ارائه کنیم، متوسط 1.8 پرستار به ازای هر تخت نیاز داریم. به عبارت دیگر امروز هر پرستار در بیمارستان امام خمینی (ره) به جای دو نفر کار می‌کند زیرا کار روی زمین نمی‌ماند، ممکن است مقدار از کیفیت خدمات کم شود، اما کارهای ضروری بیماران انجام می‌شود.

رئیس کل سازمان نظام پرستاری ادامه داد: امروز تهران کمترین نسبت استاندارد پرستار به تخت را دارد. زمانی سیستان و بلوچستان رتبه اول را داشت، اما امروز تهران هم به وضعیتی رسیده است که نه می‌توانیم پرستار جذب کنیم و نه می‌توانیم آن را نگه داریم.

خطر تعطیلی بخش‌ها درپی کمبود پرستار

احمد نجاتیان، مدیرکل سازمان نظام پرستاری، هشدار داده است: بخش‌های حیاتی و مهم در حال تعطیلی هستند! رئیس سازمان نظام پرستاری اسفندماه سال گذشته با اشاره به اینکه میانگین معوقات پرستاران به بیش از ۶ ماه رسیده است، نسبت به خطر تعطیلی برخی از بخش‌های بیمارستانی به دلیل کمبود نیروی پرستاری هشدار داد.

وی با هشدار نسبت به تبعات تصمیم‌گیری‌های نادرست و عدم تحقق وعده‌های داده شده به پرستاران اظهار کرد: اگر به این مسائل توجه نکنیم، به نظر می‌رسد که سال آینده ممکن است سال سخت‌تری از امسال باشد، نه فقط برای پرستاران، بلکه برای مدیریت کل نظام سلامت. مشکلاتی که امروز مطرح می‌شود در حقیقت مشکلات کلی نظام سلامت خواهد بود زیرا ما نمی‌توانیم پرستارهای خوبی جذب کنیم و آنها را نگه‌داریم و به تدریج نیروهای خوب‌مان را از دست می‌دهیم. اکنون خطر تعطیلی برخی از بخش‌های بیمارستانی به دلیل کمبود نیرو وجود دارد، البته من معتقد به سیاه‌نمایی نیستم.

بی‌توجهی به مطالبات پرستاران و تأخیر در پرداخت حقوق و مزایا، نه تنها باعث کاهش انگیزه و فرسودگی شغلی این قشر خواهد شد، بلکه می‌تواند بر کیفیت خدمات درمانی ارائه‌شده به بیماران نیز تأثیر منفی بگذارد. در شرایطی که کشور با کمبود نیروی پرستاری مواجه است، ادامه این روند می‌تواند به مهاجرت بیشتر پرستاران به خارج از کشور و کاهش نیروی انسانی متخصص در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی منجر شود.