شهید مینوچهر۴۴سال برای ایران جنگید

زهرا رمضانیخبرنگار

«از اینکه پدر و مادرم را از دست دادیم، ناراحت بودیم، اما از این بابت خوشحالیم که با سربلندی و سعادت رفتند و به جایی که دوست داشتند رسیدند، آن‌ها آرزویشان شهادت بود.» این‌ها جملاتی است که مجید مینوچهر، فرزند این شهید با لبخندی بغض‌آلود می‌گوید تا نشان دهد هرچند از دست دادن ناگهانی پدر و مادرش اتفاقی غیرقابل تحمل است، اما شهادت در فرهنگ ایران جایگاهی بالایی دارد و ترور پدر و مادرش به دست منحوس‌ترین رژیم امروز دنیا، برخلاف تصور دشمن، آن‌ها را به آرزویشان رسانده است. شهید عبدالحمید مینوچهر ازجمله شهدای هسته‌ای است که در جریان جنگ 12 روزه مانند شهید محمدمهدی طهرانچی و شهید سیدایثار طباطبایی‌قمشه به همراه همسرش به شهادت رسید. دانشمندی که فعالیت‌هایش در عرصه انرژی هسته‌ای، هم‌اندازه پهپاد و موشک‌های ایرانی و حتی بیشتر از آن، لرزه بر اندام این رژیم جعلی انداخته بود.

تحصیل در مسکو و ادای دین در ایران

عبدالحمید مینوچهر که در موج اول ترور دانشمندان هسته‌ای‌مان در جنگ 12 روزه به شهادت رسید، خرداد 1341 در تهران به دنیا آمده بود. دانشمندی که اولین حضورش در فضای آکادمیک کشور به عنوان دانشجو در دانشگاه علم و صنعت رقم خورد. او دوران کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه صنعتی شریف گذراند و برای گرفتن مدرک دکتری‌اش راهی دانشگاه مسکو شد تا این‌گونه تحصیلاتش را در بالاترین مقطع تحصیلی در رشته مهندسی هسته‌ای در خارج از مرز‌های کشور ادامه دهد. بورسیه شدنش برای تحصیل در دانشگاه مسکو دلیلی شده بود تا مینوچهر به هیچ قیمتی حاضر نباشد به پیشنهادهای کاری دیگر کشور‌ها فکر کند چه برسد به اینکه بخواهد به آن‌ها پاسخ مثبت دهد. موضوعی که مجید مینوچهر، فرزند این شهید درباره‌اش می‌گوید: «دعوتنامه‌های زیادی از دیگر کشور‌ها برای پدر می‌آمد که حقوق بالایی هم داشت؛ اما وقتی به او می‌گفتیم چرا آن‌ها را قبول نمی‌کنی، می‌گفت که من به پشتوانه همین مردم بورس شدم و مردم هزینه تحصیلم را دادند که امروز به این نقطه برسم و نمی‌توانم مردم و مملکتم را ر‌ها کنم.»

شهید مینوچهر نه تنها خود در عرصه علمی دستی بر آتش داشت، بلکه همسرش شهیده مریم حجاری‌دوآبسردی هم سال‌ها در حوزه دندانپزشکی فعال بود. شهیده‌ای اصالتاً اهل شهرستان رودبار استان گیلان که در زمره خانواده شهدای دفاع مقدس قلمداد می‌شد؛ او خواهر رضا حجاری‌دوآبسری است که در طول دفاع مقدس 8 ساله، به شهادت رسید. زن و شوهری که هر دو قلبشان تا زمان شهادت برای ایران و ایرانی می‌تپید.

ماجرای شهید مینوچهر و دانشگاه شهید بهشتی

شهید مینوچهر بعد از برگشت به ایران، به عنوان عضو هیئت علمی راهی دانشگاه شهید بهشتی شد تا این‌گونه زمینه برای تربیت نیرو‌های متخصص در حوزه هسته‌ای توسط او فراهم شود. حضور او در این دانشگاه تنها به استادی خلاصه نشد و از سال 1401 تا زمان شهادتش رئیس دانشکده مهندسی هسته‌ای بود. شهیدی که به دنبال توسعه برنامه‌های آموزشی و پژوهشی مرتبط با حوزه تخصصی‌اش بود و توانست در بازه زمانی 3 ساله، در ارتقای این دانشکده هم نقش اساسی ایفا کند. کسب عنوان استاد نمونه کشوری، پژوهشگر برتر دانشگاه شهید بهشتی و دریافت نشان درجه یک علمی نشان‌دهنده سهم بالای او در پیشرفت‌های علمی و فناوری کشور در حوزه انرژی هسته‌ای را نشان می‌دهد. او سردبیری فصلنامه فناوری و انرژی هسته‌ای این دانشگاه را هم که از سال 1397 راه‌اندازی شده بود، برعهده داشت. مجله‌ای که چتر بالایی از موضوعات علمی مانند روش‌های عددی و فیزیک قلب رآکتور، ترموهیدرولیک و انتقال حرارت هسته‌ای، چرخه سوخت و مواد هسته‌ای، سیستم‌های کنترل و اندازه‌گیری هسته‌ای، مدیریت سوخت و بهینه‌سازی، ایمنی هسته‌ای و آنالیز ریسک و مدیریت پسمانداری و حفاظ‌سازی را در بر می‌گیرد. واقعیت آن است که مسیر علمی شهید مینوچهر از زمان حضورش در ایران با دانشگاه شهید بهشتی گره خورده بود، شهیدی که هرچند هیچ‌گاه خود دانشجوی این دانشگاه نبود، اما توانست دانشمندان جوانی را برای آینده ایران از دل همین دانشگاه تربیت کند که هرکدام از آن‌ها می‌توانند نام او را در عرصه فعالیت‌های هسته‌ای ایران زنده نگه دارند.

شاخص H پژوهش‌های بین‌المللی شهید 22 شد

پژوهش‌های شهید مینوچهر در عرصه جهانی جایگاه قابل قبولی به دست آورده بود. بر اساس آمار ارائه شده از سوی پایگاه استنادی اسکوپوس، این شهید در دوران فعالیتش 124 مقاله را منتشر کرده که هزار و 633 بار به آن‌ها استناد شده است. رقمی که باعث شد تا شاخص H مقالات این شهید روی عدد 22 قرار بگیرد. اگر بخواهیم پژوهش‌ها را از حیث موضوعی بررسی کنیم، با توجه به اینکه شهید مینوچهر در حوزه‌های حساسی مانند فیزیک راکتور، شبیه‌سازی هسته‌ای و طراحی سوخت‌های پیشرفته هسته‌ای دستی بر آتش داشت، بیشتر تمرکز خود را بر موضوعاتی مانند روش دینامیک مونت کارلو، انتقال نوترون پیش‌ساز گذاشته بود. از او 4 مقاله کنفرانسی و 6 مقاله ژورنالی در مجلات داخل کشور هم منتشر شده است. اما نکته جالب توجه در پژوهش‌های این شهید آن است که 3 پژوهش را با همکاری شهید احمدرضا ذوالفقاری انجام داده بود.

پژوهشی برای بررسی طرح روسی در ایجاد رآکتور‌های نسل چهارم

حیطه تخصصی این شهید باعث شده بود تا او یکی از بازو‌های پژوهشی برای بررسی طرح‌های پیشنهادی از سوی روس‌ها به حساب بیاید به طوری که در یکی از مقالات منتشر شده از سوی شهید با عنوان «بررسی برخی جنبه‌های مهم ایمنی ذاتی رآکتور برست-300؛ رآکتور سریع نسل چهارم خنک شده با سرب»، نگارندگان به سراغ بررسی پیشنهاد روس‌ها برای طراحی نسل چهارم رآکتور‌ها رفته بودند. مقاله‌ای که نتیجه‌گیری‌اش نشان از امنیت بالای این رآکتور‌ها داشت به طوری که نگارندگان به این نتیجه‌گیری رسیده‌اند در طراحی نسل چهارم رآکتور‌های اتمی، تکیه بر مشخصه‌ طراحی اولیه در خودکنترلی و ایمنی قلب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از این طریق میزان وابستگی به سازوکار‌های فعال کنترلی به حداقل برسد. در همین زمینه طرح رآکتور برست-300 پیشنهاد شده از سوی طراحان روسی، در جریان فرایند راه‌اندازی از ویژگی ایمنی ذاتی برخوردار است به این معنی که واکنش‌پذیری بیشینه قابل دسترسی برای تزریق به قلب این رآکتور در طول فرایند راه‌اندازی مقدم کمتر از کسر مؤثر نوترون‌های تأخیری است. این مهم هرگونه بحرانی شدن آنی و حادثه‌های احتمال پی‌آیند آن نظیر ذوب سوخت و غلاف یا جوشش خنک‌کننده را ناممکن می‌سازد.

بررسی رفتار نانوذرات با افزایش و کاهش شعاع آن‌ها

این شهید در حوزه رفتار نانوذرات سیلیکون هم تحقیقاتی را انجام داده بود. در مقاله‌ای با عنوان «بررسی اثر نانوذرات سیلیکون کربید بر خواص مکانیکی و گرمایی رزین اپوکسی آرالدایت با روش دینامیک مولکولی» به این نتیجه رسیده بود که شبیه‌سازی‌های صورت گرفته در این زمینه نشان می‌دهد با افزایش شعاع نانوذرات و در نتیجه کاهش سطح مشترک مؤثر بین مارتیس و تقویت‌کننده خواص تاحدودی ضعیف می‌شوند. بر اساس این نتایج، درنهایت شکل ساختاری نانوذرات به عنوان پارامتر کلیدی و اثرگذار بر خواص مکانیکی و گرمایی سامانه رزین اپوکسی بررسی شد و نتایج شبیه‌سازی‌ها در این زمینه هم نشان داد نانوذراتی که نسبت سطح به حجم بیشتری دارند، بر بهبود خواص مکانیکی اثرگذار هستند درحالی‌که شکل ذرات اثر چندانی بر خواص گرمایی و دمای انتقال شیشه‌ای سامانه ندارد.

قلب رآکتور بوشهر؛ سوژه پژوهش شهید

رآکتور بوشهر هم یکی از مقاصد پژوهشی این شهید بود. مینوچهر در پژوهشی با عنوان «بررسی نوسانات زینان بر اثر ورود میله کنترل در قلب رآکتور بوشهر» به این نتیجه رسیده بود که اگر مقدار راکتیویته کم باشد، نوسانات زینان میرا شده و رآکتور به توان مشخصی به کار ادامه می‌دهد. تغییر غلظت زینان در قلب پدیده‌ای است که به آرامی صورت می‌گیرد و می‌توان با طراحی یک کنترلر خوب از این اتفاقات جلوگیری کرد. از این رو در قلب رآکتور با ورود جزیی میله کنترل، با دو راکتیویته روبه‌رو هستیم. یک راکتیویته منفی ناشی از فیدبک زینان و دیگری راکتیویته مثبت ناشی از فیدبک دمای سوخت که کندکننده است. کاهش تدریجی توان تا جایی ادامه می‌یابد و با افزایش راکتیویته مثبت دمایی توان شروع به افزایش می‌کند که این تقابل دو راکتیویته باعث نوسانات توان و غلظت زینان در قلب رآکتور می‌شود.

پایداری و رشد علمی هسته‌ای ایران به نفع غربی‌ها نیست

شهید مینوچهر که به گفته مادرش، از دوران دفاع مقدس اول و در جریان آزادسازی، زخم‌هایی به یادگار داشت؛ در دفاع از حق ایران برای غنی‌سازی و دستیابی به انرژی هسته‌ای هم از 2 دهه پیش تا زمان شهادتش هم تمام‌قد ایستادگی کرد تا درنهایت جانش را برای این مرز و بوم گذاشت. مینوچهر در گفت‌وگوی خود در آبان ماه 1382 با مجله پرسمان درباره حق ایران برای ورود به حوزه هسته‌ای و تلاش دشمنان برای توقف این مسیر گفته بود: «رآکتور‌ها، تکنولوژی خاص خود را دارند و هیچ‌گونه کاربری نظامی ندارند، اما به دلیل اینکه با دستیابی به رآکتور‌ها، علم هسته‌ای رو به رشد است و این پایداری و رشد علم هسته‌ای در ایران به نفع غربی‌ها نیست، از این جهت درصدد برآمده‌اند که هر روزنه‌ای را بر ایران ببندند. این مسائل را به‌وضوح در پروتکل الحاقی و قطعنامه شورای حکام، می‌توان مشاهده کرد.»

او علم را میدانی برای جنگجویی نمی‌دانست و معتقد بود تکنولوژی هسته‌ای، یک علم است که باید هر کشوری حق استفاده از آن را داشته باشد. دیدگاهی که شهید برای اثبات آن مثال جالبی هم داشت. به گفته او، هیچ کشوری به دلیل استفاده از آهن در صنعت نمی‌تواند مورد اتهام قرار گیرد. این شهید معتقد بود مگر یک مهندس معدن بخواهد آهن استخراج کند، کسی به او خواهد گفت که چون ممکن است از آن برای ساخت سلاح استفاده شود، حق استخراج آهن را نخواهد داشت؟

انرژی هسته‌ای پایداری و ثبات سیاسی به همراه می‌آورد

نگاه شهید به حوزه انرژی هسته‌ای فراتر از دستاورد‌های علمی بود؛ چراکه او اعتقاد داشت دستیابی به این انرژی، پایداری و ثبات سیاسی را به همراه می‌آورد و انرژی هسته‌ای را سالم‌ترین انرژی تولید شده در دنیا می‌دانست به طوری که آذر ماه سال 1383 عنوان کرده بود: «اگر راه‌های دستیابی به این انرژی به هر نوع مسدود شود عقب‌ماندگی کشور را به دنبال خواهد داشت. همچنین تعداد افرادی که جان خود را بر اثر سوخت‌های فسیلی در جهان از دست داده‌اند هزاران بار بیشتر از جان‌باختگان بر اثر سوخت‌های هسته‌ای است.»