الگوی چینی توسعه هوش مصنوعی

ندا اظهریخبرنگار

 از سال‌ها پیش که بحث تراشه‌ها و اهمیت آن به دلیل رونق فناوری هوش مصنوعی در دنیا مطرح شد، آمریکا به عنوان پیشگام در این عرصه فعالیت‌های خود را با جدیت تمام آغاز کرد و به قدرت بلامنازع صنعت تراشه‌ها تبدیل شد.

با توسعه روزافزون فناوری‌های نوظهور و گستردگی مدل‌های مختلف هوش مصنوعی و وابستگی بسیاری از آن‌ها به تراشه‌ها، آمریکا تلاش می‌کند اقتدار و جایگاه خود را در این بازار حفظ کند. اما چینی‌ها که چند سالی است گوی سبقت را در حوزه علم از آمریکا ربوده‌اند، به یکی از رقبای سرسخت برای آن‌ها تبدیل شده و با برنامه‌ریزی‌های جدی و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که برای دستیابی هرچه بیشتر به فناوری‌های تراشه و هوش مصنوعی انجام داده‌اند، در حال پیشی گرفتن از آمریکا هستند به طوری که دولت ترامپ محدودیت‌های صادراتی سنگینی را پیش روی چین قرار داده تا بتواند تا حدی مانع از تداوم پیشرفت آن‌ها در هوش مصنوعی و تراشه شود.
رصدخانه فناوری چین (CTO) که متعلق به مؤسسه مطالعات چین «مرکاتور» (مریکس) است، از سوی وزارت فدرال آموزش و پژوهش آلمان (BMFTR) تأمین مالی می‌شود. محققان این رصدخانه، طی یک پروژه سه‌ساله، پیشرفت چین را در توسعه و بهره‌مندی از فناوری‌های حیاتی جهانی بررسی می‌کنند. این پروژه، داده‌ها و تجزیه و تحلیل‌هایی را ارائه می‌دهد که به تصمیم‌گیرندگان در دولت، کسب‌وکار‌ها و سایر حوزه‌ها کمک می‌کند تا درک بهتری از اهداف و تلاش‌های چین در دستیابی به فناوری‌های آینده داشته باشند.

در این گزارش، پیشرفت چین در لایه‌های مختلف فناوری هوش مصنوعی مورد ارزیابی قرار گرفته و به روش‌هایی اشاره شده است که دولت در قالب آن رشد می‌کند که در هر لایه به طور قابل توجهی متفاوت است. همچنین ورودی‌های کلیدی که هوش مصنوعی چین به آن‌ها متکی است، یعنی سرمایه، استعداد و داده‌ها و چشم‌انداز پکن برای دستیابی به اهداف، مورد بررسی قرار گرفته است.

چرا هوش مصنوعی اولویت گرفت؟ 

رقابت بر سر برتری در فناوری هوش مصنوعی در حال حاضر، به یکی از رقابت‌های اصلی ژئوپلیتیکی بین چین و آمریکا تبدیل شده است. نه‌تنها انتظار می‌رود هوش مصنوعی بتواند مسیر زندگی و کار بشر را شکلی دوباره ببخشد، بلکه استفاده بالقوه آن در کاربرد‌های نظامی می‌تواند تعادل جهانی قدرت را نیز دگرگون کند.

همچنین برخی بر این باورند که دستیابی به هوش مصنوعی عمومی (AGI) که در آن هوش مصنوعی در قابلیت‌هایی که دارد از انسان پیشی می‌گیرد، به رقابت برای ساخت بمب اتم شباهت دارد؛ به گونه‌ای که هر کشوری بتواند اول به هوش مصنوعی عمومی دست پیدا کند، برنده این رقابت ژئوپلیتیکی خواهد شد. انتشار ChatGPT توسط OpenAI در سال 2022 به عنوان نخستین ابزار هوش مصنوعی مولد که به طور عمومی در دسترس قرار گرفت، رقابت هوش مصنوعی را به اوج خود رساند.

خوداتکایی فناورانه در دستور کار چین

در جلسه مطالعاتی «دفتر سیاسی» چین که در ‌آوریل 2025 با تمرکز روی موضوع هوش مصنوعی برگزار شد، رئیس‌جمهور و حزب کمونیست چین، ساخت یک اکوسیستم مستقل و قابل کنترل از نظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و اقدامی سراسری برای دستیابی به خواتکایی و قدرت برتر شدن در حوزه فناوری را کلید زدند.

تأکید روی حاکمیت هوش مصنوعی، چرخش نسبتاً جدیدی را در استراتژی هوش مصنوعی چین و تصمیم‌گیری‌ها در این حوزه ایجاد می‌کند. در اسناد رسمی پیشین هم درخواست‌هایی برای همکاری‌های بین‌المللی مطرح شده بود. اما از زمان اعمال سیاست فشار دولت آمریکا بر توسعه هوش مصنوعی در چین، بسیاری در این کشور خواستار ضد تحریم کردن اکوسیستم هوش مصنوعی شدند.

چین برای خودکفایی، نیاز به تولید مدل‌های هوش مصنوعی دارد؛ چهارچوب‌های نرم‌افزاری مستلزم خلق مدل‌های هوش مصنوعی و نیز تراشه‌هایی که آموزش و آرایش این فناوری‌ها را تأمین می‌کنند، همگی پیشرفت فناوری هوش مصنوعی را به دنبال دارند.

نخستین استراتژی هوش مصنوعی پکن در 2017

آمریکا هوش مصنوعی و فناوری‌های نیمه‌رسانایی را شناسایی کرده است که پیشرفت‌های آن را به عنوان یکی از اهداف کلی چندگانه و رهبری آمریکا را به عنوان یک «ضرورت امنیت ملی» امکان‌پذیر می‌کند.

به این ترتیب، واشنگتن سیاست‌هایی را با هدف کاهش سرعت توسعه هوش مصنوعی چین تدوین کرده است که از آن میان می‌توان به اعمال محدودیت‌های صادراتی روی نیمه‌رسانا‌های پیشرفته موردنیاز برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی و نیز اعمال محدودیت روی تجهیزات و نرم‌افزار‌های مورد استفاده در تولید تراشه‌ها اشاره کرد.

رهبران چین نیز به عنوان کلید امنیت ملی و رقابت، پیشرفت‌هایی را در حوزه هوش مصنوعی مشاهده کرده و ویژگی‌های آن‌ها را در قالب میدان استراتژیک در حال ظهوری مشخص می‌کنند که فرصتی تاریخی را برای جهش اقتصادی و نظامی آمریکا فراهم می‌کند. پکن، نخستین استراتژی هوش مصنوعی خود را در سال 2017 منتشر کرد که در آن، گام‌هایی را برای تبدیل شدن به یک مرکز بزرگ نوآوری‌های هوش مصنوعی در دنیا عنوان کرد.

اعمال محدودیت‌های صادراتی از سوی آمریکا، این باور پکن را تقویت کرده که وابستگی چین به کشور‌های خارجی به ویژه آمریکا برای آینده هوش مصنوعی این کشور، یک خطر امنیت ملی محسوب می‌شود.
چین نخستین کشوری است که تلاش می‌کند مجموعه‌ای ملی از هوش مصنوعی را توسعه دهد اما برخی کشور‌ها در اروپا نیز به تازگی این هدف را در پیش گرفته‌اند. درک پیشرفت هوش مصنوعی چین برای تصمیم‌گیران اروپایی که به دنبال رقابت فناورانه هستند، حیاتی است؛ به عنوان مثال برای پیش‌بینی محدودیت‌های صادراتی آمریکا که ممکن است شرکت‌های اروپایی را تحت تأثیر قرار دهد.

علاوه براین، آزمودن خودکفایی چین در این حوزه از فناوری، به اروپایی‌ها کمک می‌کند تا بتوانند چالش‌های احتمالی را در توسعه یک مجموعه اروپایی پیش‌بینی کنند. در این بین اروپا با در خود جای دادن شماری از تأمین‌کنندگان کلیدی تجهیزات تولیدی نیمه‌رسانا و معدودی از استارتاپ‌های LLM، حضوری استراتژیک دارد.

اما باوجوداین، اروپا در توسعه و به کارگیری از پیشرفته‌ترین سیستم‌های هوش مصنوعی عقب افتاده است. رشد تنش‌های فرااقیانوس اطلس، به ویژه در دوران دولت جدید دونالد ترامپ، درخواست‌ها برای راه‌حل‌های «هوش مصنوعی مستقل» را از سر گرفته است.

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.