نسخهٔ اولیهٔ دستیاران وزرا؛ پروژهٔ پر سروصدای معاونت علمی

هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری نوظهور و تحول‌آفرین در دنیای امروز، تمام نگاه‌ها را به سمت خود جلب کرده و ایران نیز همگام با این تحولات به دنبال جایگاه مناسبی است تا در بین کشورهای پیشگام در این عرصه، حرفی برای گفتن داشته باشد و بتواند در رقابت با آن‌ها خودی نشان دهد. طبق تازه‌ترین آماری که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از وضعیت کشور در حوزه هوش مصنوعی اعلام شده، ایران در حوزه یادگیری ماشینی رتبه نخست را در میان کشورهای اسلامی و رتبه ششم را در دنیا از آن خود کرده است. در شاخص آمادگی دولت برای استفاده از هوش مصنوعی در سال 2023 رتبه 94 را در اختیار داشتیم و در سال 2024 در میان 188 کشور، با 3 رتبه ارتقا، به رده 91 دنیا رسیده‌ایم. از سوی دیگر، در شاخص مقالات یا شاخص علم نیز در سال 2023 در رده 33 دنیا بودیم و در سال 2024 با 3 پله صعود، به جایگاه 30 دست یافته‌ایم. از سوی دیگر، از نظر علمی در هوش مصنوعی در جایگاه 14 تا 16 دنیا ایستاده‌ایم. این در حالی است که از نظر کاربرد هوش مصنوعی با تفاوت چشمگیری، رتبه 70 تا 75 را کسب کرده‌ایم که بیانگر تفاوت فاحش جایگاه علمی ایران در مقایسه با کاربرد این فناوری در کشور است. این آمارها و وضعیتی که ایران در مقایسه با سال‌های اخیر و دیگر کشورها دارد، نشان می‌دهد که کشور در مسیر پیشرفت در فناوری‌های نوظهوری چون هوش مصنوعی قرار گرفته، اما با کوچک‌ترین اقداماتی مانند همین دستیاران هوش مصنوعی می‌توان گام‌های بلندی در مسیر کاربردی‌سازی فناوری هوش مصنوعی در کشور برداشت و جایگاه ایران را ارتقا داد.
یکی از جدی‌ترین حرکت‌هایی که از اواخر سال گذشته با همت معاونت علم و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و همکاری دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی به منظور کاربردی کردن هوش مصنوعی کلید خورد، همکاری 14 دانشگاه به منظور طراحی دستیاران هوش مصنوعی برای دستگاه‌های اجرایی بود. این دانشگاه‌ها بسته به طرح‌ها و پروپوزال‌هایی که ارائه داده بودند، جهت طراحی دستیاران هوش مصنوعی برای 13 وزارتخانه شامل «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، «امور اقتصادی و دارایی»، «صنعت، معدن و تجارت»، «میراث فرهنگی و گردشگری»، «ارتباطات و فناوری اطلاعات»، «نفت»، «جهاد کشاورزی»، «راه و شهرسازی» و «نیرو» و «سازمان حفاظت محیط زیست» انتخاب شدند.
روز گذشته نسخه اولیه دستیار هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی کشور با حضور نمایندگانی از 6 دانشگاه و وزارتخانه‌های تحت پوشش آن‌ها در معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری ارائه شد. هر کدام از این دانشگاه‌ها به ارائه دستیار هوش مصنوعی خود برای وزارتخانه مرتبط پرداختند و از ویژگی‌ها و نقاط مثبت این دستیار گفتند. در پایان هر یک از ارائه‌ها، حسین افشین، معاونت علم و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری نیز نقطه‌نظرات خود را در راستای بهبود هر دستیار و نقاط مثبت و منفی آن‌ها بیان کرد. در ادامه نیز یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان که مسئولیت طراحی «سیستم جامع تحلیل و استخراج قوانین ایران» را بر عهده داشت، به ارائه دستیار پرداخت. در این پروژه، دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌ها با همکاری یکدیگر و با تکمیل داده‌ها و ارائه راهکارهای هوشمند، قرار است فرایندهای اداری را متحول کرده و کیفیت خدمات دولتی را ارتقا دهند. این اقدام، با هدف بهبود فرایندهای اداری، ارتقای کیفیت خدمات‌رسانی دولتی و تسهیل تصمیم‌گیری‌ها انجام شده است. از قرار معلوم، این پروژه قرار است در چهار فاز دنبال شود که شامل بارگذاری قوانین و مقررات پایه و اصلی دستگاه‌های اجرایی؛ بارگذاری قوانین کاربردی و مرتبط با فعالیت‌های اجرایی؛ مدل‌سازی پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌های تصمیم‌سازی؛ و کاربردی شدن دستیار هوش مصنوعی در فرایندهای تصمیم‌گیری و کمک به مدیران دستگاه‌های اجرایی می‌شود. در حال حاضر، این پروژه فاز نخست خود را می‌گذراند.

دستیار هوش مصنوعی به چه کاری می‌آید؟

دستیار هوش مصنوعی، نرم‌افزاری است که با کمک گرفتن از فناوری هوش مصنوعی، دستیاران صوتی یا متنی کاربر را درک کرده و برای انجام وظایف مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستیارها بسته به نیازی که کاربرد دارد برنامه‌ریزی می‌شوند، اما به نظر می‌رسد در پروژه‌ای که با همکاری دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌ها در نظر گرفته شده، دستیاران هوش مصنوعی قرار است در تصمیم‌گیری‌ها و پیش‌بینی‌ها، به وزرا کمک کند تا تصمیم‌های بهتر و آگاهانه‌تری را اتخاذ کنند. درواقع، دستیاران هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی بیشتر به صورت چت‌بات‌های متنی عمل می‌کنند که در وب‌سایت‌های تعبیه‌شده، قرار است پاسخگوی سوالات وزرا پیرامون قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها باشد. این دستیاران هوش مصنوعی غالباً بر مبنای الگوریتم‌های یادگیری ماشینی و بر پایه مدل‌های زبانی (LLM) شکل گرفته‌اند.

مدیریت آب و برق با دستیار هوشمند دانشگاه خواجه نصیر

دستیار هوش مصنوعی «طوسا»، دستیاری است که از سوی دانشگاه خواجه نصیر برای وزارت نیرو طراحی شده است. محمدمهدی اثنی عشری، استادیار دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه خواجه نصیر، عنوان کرد که این دستیار هوشمند به صورت گفت‌وگومحور و با پشتیبانی زبان‌های فارسی و انگلیسی طراحی شده که ۸۰۰ قانون و ۱۰ هزار سند مرتبط با وزارت نیرو را در خود جای داده و وزرای این وزارتخانه می‌توانند با طرح سوالاتی هر چند محاوره‌ای از این دستیار هوشمند، به پاسخ خود از اسناد و قوانین درج‌شده در این سیستم دست پیدا کنند. در انتهای معرفی این دستیار، افشین بر لزوم وجود چنین سیستم هوشمندی تأکید کرد و گفت: «این دستیار هوشمند باید نسبت به آمار و اطلاعات به‌روز مانند میزان تولید و نیز مصرف برق واکنش نشان دهد، یا با پیش‌بینی‌های لازم، مانند پیش‌بینی هواشناسی، نسبت به تنش‌های آبی هشدار دهد، یا در زمینه تصمیم‌گیری، به وزرا کمک کند که قوانین موردنیاز را بهتر بشناسند. ما باید تمرکز خود را روی کار یا بومی‌سازی هوش مصنوعی بگذاریم و بازار ایجاد کنیم، یا این که سیستم‌های هوشمند را بدون نیاز به مصرف و عرضه، خریداری کنیم تا به این طریق، تقاضا ایجاد شود. یکی از این کارها، دستیاران هوش مصنوعی هستند که با هدف تقویت جنبه بازار راه‌اندازی شده‌اند. به عنوان مثال، این دستیاران هوشمند در صنعت نفت موفق عمل کرده‌اند به‌طوری که سال گذشته، چاه جفیر به عنوان نخستین چاه نفتی ایران به هوش مصنوعی مجهز شد. یا نمونه موفق دیگری هم در حوزه نیرو، رصد نیروگاه برق شهید شریعتی است که با استفاده از فناوری هوش مصنوعی محقق شد. به عبارتی، ما به دنبال تکثیر نمونه‌های موفق هستیم.»

متن کامل گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.