در ستایش خبرنگاران شهید شبکۀ الجزیره در غزه

مائده زمان فشمیخبرنگار

غزه شامگاه یکشنبه، ۱۹ مرداد ۱۴۰۴ شاهد یکی از دردناک‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین رویداد‌های خبری سال‌های اخیر بود. در حمله‌ای که بسیاری آن را ترور هدفمند می‌نامند، انس شریف و محمد قریقع، تنها خبرنگاران شبکه الجزیره در غزه، به همراه همکاران تصویربردارشان در نزدیکی بیمارستان شفا، هدف حمله مستقیم پهپادی نیروی هوایی رژیم صهیونیستی قرار گرفتند و به شهادت رسیدند. این حادثه نه‌تنها خشم و اندوه مردم غزه را برانگیخت، بلکه در سراسر جهان موجی از واکنش‌ها، پرسش‌های جدی و بحث‌های عمیق درباره امنیت خبرنگاران، مسئولیت دولت‌ها و آینده آزادی رسانه‌ها به راه انداخت.

انس شریف، صدای شجاع غزه

انس شریف، خبرنگار ۲۸ساله شبکه الجزیره، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های رسانه‌ای بود که به طور مستمر و بی‌واسطه از مناطق جنگ‌زده شمال غزه، خصوصاً جبالیا، گزارش می‌داد. در شرایطی که رژیم صهیونیستی اجازه ورود خبرنگاران خارجی به داخل غزه را نمی‌دهد، انس و تیم خبری همراه او راوی جنایات رژیم صهیونیستی در غزه بودند. انس شریف نه‌تنها با شبکه الجزیره، بلکه با رسانه‌های دیگر هم ارتباط داشت و تصاویر و گزارش‌های او بار‌ها و بار‌ها در شبکه‌های خبری مختلف مثل بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان و ان‌بی‌سی پخش یا در صفحه یک روزنامه‌های برتر جهانی مانند فایننشال تایمز، نیویورک تایمز و واشنگتن‌پست منتشر شده بود.
گزارش‌های انس شریف از غزه محدود به جنگ نبود و او در گزارش‌هایش چهره انسانی بحران و نسل‌کشی در غزه را به تصویر می‌کشید: داستان کودکانی که زندگی‌شان در آتش جنگ نابود شده، زنانی که هر روز عزیزی را از دست می‌دادند و خانواده‌هایی که با امید به فردایی بهتر، در سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کنند. او از معدود خبرنگارانی بود که با وجود شدت گرفتن عملیات نظامی، تهدید‌ها و خطرات، همچنان ایستاد و کارش را ادامه داد و کمی بعد، پوشش خبری او به روایت فصل‌های گرسنگی سازمان‌یافته‌ای که اشغالگران بر غزه تحمیل کرده بودند، گسترش یافت.
آخرین پیام انس شریف در فضای مجازی، قبل از شهادت، نشان‌دهنده تعهد عمیق او به روایت حقیقت بود. او نوشت: «علی‌رغم درد و رنج‌های فراوان، هرگز در بیان حقیقت تردید نکردم، امیدوارم خدا شاهد کسانی باشد که سکوت کردند و کسانی که به قتل ما رضایت دادند.»

زمینه‌ها و عوامل حمله؛ واقعیت یا بهانه؟

ارتش رژیم صهیونیستی بعد از حمله به چادر خبرنگاران و شهادت آن‌ها، با انتشار بیانیه‌ای رسمی مسئولیت این حمله را پذیرفت و انس شریف را متهم به رهبری یک سلول نظامی حماس و پیشبرد حملات راکتی علیه آن‌ها کرد؛ ادعایی که توسط الجزیره، سازمان‌های حقوق بشری و خبرنگاران مستقل رد شده است.
الجزیره هم بعد از شهادت کارکنانش با انتشار بیانیه‌ای تأکید کرد که انس شریف یک خبرنگار حرفه‌ای بوده که صرفاً به پوشش خبری پرداخته و هیچ‌گونه ارتباطی با فعالیت‌های نظامی نداشته است. نهاد‌های مستقل حقوق بشری هم به دلیل عدم ارائه مدارک مستند از سوی رژیم صهیونیستی، این اتهامات را صرفاً تلاشی برای توجیه حمله و سرکوب صدای خبرنگاران شجاع دانسته‌اند.
اتهامی که رژیم صهیونیستی به انس وارد کرد، باعث شده تا بحث‌های گسترده‌ای در سطح بین‌المللی درباره هدفمند بودن این حمله مطرح شود؛ که آیا این یک اقدام نظامی با دلایل امنیتی است یا یک حمله برنامه‌ریزی‌شده برای خاموش کردن صدای خبرنگارانی که صدای حقیقت را به گوش جهان می‌رسانند؟

وضعیت امنیت خبرنگاران در غزه؛ بحرانی فراتر از جنگ

شهادت انس شریف و همکارانش تنها بخشی از بحرانی بزرگ‌تر است که سال‌هاست گریبان‌گیر خبرنگاران در غزه و دیگر مناطق جنگ‌زده بوده است. طبق داده‌های منتشر شده توسط پروژه «هزینه‌های جنگ» مؤسسه واتسون وابسته به دانشگاه براون آمریکا، نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه، مرگبارترین جنگ ثبت‌شده برای خبرنگاران در تاریخ معاصر است. این گزارش می‌گوید که از آغاز نسل‌کشی صهیونیست‌ها در غزه در اکتبر ۲۰۲۳ تا تابستان ۲۰۲۵، بیش از ۲۰۰ خبرنگار، عکاس، فیلمبردار و کارمند رسانه‌ای به شهادت رسیده‌اند؛ آماری که چندین برابر کشته‌شدگان خبرنگاران در جنگ‌های سوریه، عراق و افغانستان در بازه زمانی مشابه است.
مؤسسه واتسون در تحلیل خود تأکید می‌کند که بخش عمده این شهدا، خبرنگاران محلی فلسطینی بوده‌اند که برخلاف خبرنگاران خارجی، امکان خروج از منطقه، دسترسی به تجهیزات حفاظتی پیشرفته یا حتی مناطق امن را نداشته‌اند. بسیاری از آن‌ها در حال انجام مأموریت خبری، پوشش رویداد‌های انسانی یا حتی در منازل خود هدف حملات مستقیم قرار گرفته‌اند.
در این گزارش همچنین به الگوی تکرارشونده‌ای اشاره شده که نشان می‌دهد خبرنگاران اغلب در مناطقی هدف قرار می‌گیرند که پیش‌تر موقعیتشان به طور عمومی یا از طریق گزارش‌های زنده مشخص شده است. این مسئله پرسش‌های جدی درباره تعمدی بودن این حملات ایجاد کرده و با اصول کنوانسیون ژنو که خبرنگاران را به عنوان غیرنظامیان تحت حفاظت ویژه می‌داند، در تضاد آشکار است.
مؤسسه واتسون همچنین به بُعد روانی و اجتماعی این بحران پرداخته و یادآور شده که بسیاری از خبرنگاران بازمانده دچار اختلال استرس پس از سانحه‌(PTSD)، افسردگی شدید و فرسودگی شغلی شده‌اند. فشار روانی ناشی از کار در محیطی که همزمان جنگ، قحطی، محاصره و تهدید شخصی وجود دارد، باعث شده بسیاری از آن‌ها حتی پس از پایان جنگ هم قادر به ادامه فعالیت رسانه‌ای نباشند.
با این شرایط، واتسون هشدار داده که ادامه روند فعلی می‌تواند به خاموشی خبری کامل غزه منجر شود؛ وضعیتی که در آن تقریباً هیچ خبرنگار مستقلی برای ثبت و انتقال واقعیت‌ها باقی نمی‌ماند و روایت‌ها به طور کامل در انحصار طرف‌های نظامی قرار می‌گیرد. این سناریو، به گفته محققان این پروژه، خطر بزرگی برای حقیقت‌گویی، ثبت تاریخی رویداد‌ها و تلاش‌های جهانی برای پاسخگویی حقوقی به جنایات جنگی محسوب می‌شود.
محمد مواد، سردبیر شبکه الجزیره‌ هم در این باره گفت: «بزرگ‌ترین ترس من این است که چیزی فراتر از جان مردم در غزه در حال نابودی است، یعنی خود روزنامه‌نگاری. حرفه‌ای که باید جهان را آگاه کند، هر روز با شاهدانش به خاک سپرده می‌شود. از ابتدای نسل‌کشی، خبرنگاران فلسطینی با سرعتی بی‌سابقه در تاریخ معاصر به شهادت رسیده‌اند. زمانی کشته شدن حتی یک خبرنگار چرخه خبر در جهان را متوقف و موج واکنش بین‌المللی به پا می‌کرد، اما در این مدت این‌طور نبوده است.»
او ادامه داد: «این که جامعه جهانی روزنامه‌نگاری اجازه ورود و پوشش رویداد‌های غزه را ندارد، شروع یک روند خطرناک است که با جلوگیری از ورود خبرنگار به یک منطقه، کل این حرفه را نابود می‌کند و این مسیر برای دموکراسی‌ها و برای کل جهان واقعاً خطرناک است.»

واکنش‌ها؛ صدای جهانی در برابر سکوت و خشونت

شهادت انس شریف و همکارانش واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح بین‌المللی به همراه داشت. شبکه الجزیره با صدور بیانیه‌ای، این حمله را ترور هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده برای خاموش کردن صدای خبرنگاران خواند و از جامعه جهانی خواست تا برای توقف این نسل‌کشی و حفاظت از خبرنگاران دست به اقدام بزنند.
سازمان‌های حقوق بشری، از جمله کمیته حمایت از خبرنگاران (CPJ) و گزارشگران بدون مرز، این اقدام را محکوم کردند و خواستار تحقیقات مستقل و شفاف درباره این حمله شدند. برخی از نهاد‌های بین‌المللی هم نسبت به روند فزاینده تهدید و کشتار خبرنگاران هشدار دادند و تأکید کردند که خبرنگاران باید به عنوان شهروندان غیرنظامی محافظت شوند.
در مقابل، دولت نتانیاهو همچنان اتهامات خود را تکرار می‌کند و بر این ادعا تأکید دارد که انس شریف و همکارانش نه خبرنگار، بلکه اعضای فعال گروه‌های نظامی بوده‌اند؛ ادعایی که به گفته کارشناسان، بخشی از سیاست‌های نظامی رژیم برای توجیه اقدامات خود در نظر گرفته می‌شود.
ترور انس شریف و همکارانش نه تنها یک تراژدی انسانی، بلکه زنگ خطری جدی برای آزادی بیان و امنیت خبرنگاران در مناطق جنگی است. در شرایطی که غزه به مدت بیش از یک سال و نیم درگیر محاصره و بمباران‌های گسترده است و خبرنگاران خارجی حق ورود به غزه را ندارند، خبرنگاران محلی تنها پل ارتباطی میان حقیقت‌های پنهان شده و جهان خارج هستند.
خاموش کردن صدای این خبرنگاران، تلاش برای محدود کردن دسترسی جهانی به اطلاعات واقعی و به نوعی سرپوش گذاشتن بر جنایات جنگی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود. هدف قرار دادن عمدی خبرنگاران می‌تواند منجر به افزایش ناآگاهی جهانی نسبت به فجایع انسانی در غزه و کاهش فشار‌های بین‌المللی برای توقف درگیری‌ها شود.