وضعیت سامانۀ دفاع ضدموشکی «تاد» در برابر آتش ایرانی‌ها

محمدصادق علیزادهدبیر وقایع اسرائیلیه

سامانه دفاع موشکی تاد (THAAD)، یکی از ستون‌های اصلی دفاعی ایالات متحده، به منظور رهگیری و انهدام موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد، میان‌برد و میان‌برد محدود (تا برد ۵۰۰۰ کیلومتر) طراحی شده است. این سامانه با قابلیت عملیات در داخل و خارج از جوّ زمین، از فناوری پیشرفته «برخورد برای انهدام» (Hit-to-Kill) استفاده می‌کند؛ به این معنا که رهگیر‌های آن بدون نیاز به کلاهک انفجاری، تنها با تکیه بر انرژی جنبشی محض، تهدیدات را نابود می‌سازند. اما در زیر پوست این فناوری پیشرفته، مجموعه‌ای از چالش‌های عملیاتی، اقتصادی و راهبردی نهفته است. 

فشار بر نیرویی محدود

ارتش ایالات متحده در حال حاضر تنها هشت آتشبار (باتری) تاد در اختیار دارد. با استقرار سه آتشبار در داخل خاک آمریکا و پنج آتشبار دیگر در نقاط حساس جهان (از جمله دو آتشبار در اسرائیل)، این نیروی محدود تحت فشاری عملیاتی و مداوم قرار گرفته است. گزارش‌ها حاکی از آن است که استقرار نیمی از آتشبار‌ها یا حتی پنج آتشبار از هفت آتشبار موجود پیش از درگیری اسرائیل و ایران باعث بروز مشکلات جدی در زمان استراحت شده است. این به معنای نبود زمان کافی برای نگهداری حیاتی تجهیزات، آموزش مستمر و استراحت پرسنل است. این وضعیت نشان می‌دهد که ارتش آمریکا در حال بهره‌برداری از این دارایی‌های ارزشمند با حداکثر سرعت عملیاتی پایدار خود است؛ روندی که در بلندمدت به فرسودگی سریع‌تر تجهیزات، کاهش فرصت برای ارتقاء و خستگی نیروی انسانی منجر شده و در نهایت، اثربخشی کلی سامانه را تضعیف می‌کند. 

هزینه سرسام‌آور

یک آتشبار کامل تاد، مجموعه‌ای پیچیده شامل ۹۰ نیروی انسانی، شش پرتابگر متحرک، ۴۸ موشک رهگیر (۸ عدد برای هر پرتابگر)، یک رادار قدرتمند و واحد کنترل آتش است. این سامانه همواره به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و البته گران‌ترین سامانه‌های دفاعی آمریکا شناخته می‌شود. هزینه هر آتشبار کامل بین ۱. ۲ تا ۱. ۸ میلیارد دلار است. در این میان موشک‌های رهگیری که بعد از هر عملیات باید مجدداً بارگیری شوند هم جالب توجه است. هزینه هر موشک رهگیر آن به تنهایی به رقم خیره‌کننده ۱۳ میلیون دلار می‌رسد.

با وجود این هزینه‌های نجومی، خط تولید در تضادی آشکار با نیاز‌ها قرار دارد. شرکت لاکهید مارتین، به عنوان تنها تولیدکننده، ظرفیت اسمی تولید سالانه ۱۰۰ رهگیر را دارد. اما خرید‌های واقعی ارتش آمریکا در سال‌های اخیر به مراتب کمتر بوده است. به این آمار دقت کنید: ۱۸ رهگیر در سال ۲۰۲۳، ۱۱ رهگیر در سال ۲۰۲۴ و ۱۲ رهگیر برای 2025 و برنامه‌ریزی برای خرید 37 رهگیر برای 2026. این نرخ خرید پایین، یک شکاف خطرناک میان نیاز‌های عملیاتی و ظرفیت جایگزینی ایجاد کرده است. این‌ها در حالی است که صرفاً در یک جنگ 12 روزه دو سامانه موجود در اسرائیل مجبور شدند برای دفع حملات بالستیک‌‌های ایرانی بین 100 تا 150 موشک رهگیر مصرف کنند. 

زنگ بیدارباش

جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل آسیب‌پذیری‌های این سامانه را به شکلی عریان به نمایش گذاشت. در این نبرد، ایالات متحده برای دفاع از اسرائیل حدود 100 رهگیر تاد مصرف کرد. هزینه جایگزینی این ۹۲ رهگیر، بسته به قیمت واحد، بین 1.2 تا ۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود. اما مشکل بزرگ‌تر، زمان است؛ جایگزینی این تعداد رهگیر بین سه تا هشت سال به طول می‌انجامد. 

این جدول زمانی طولانی، حتی برای یک درگیری منطقه‌ای با شدت نه چندان بالا، یک آسیب‌پذیری حیاتی را در ساختار دفاع موشکی آمریکا آشکار می‌سازد. این یعنی ایالات متحده نمی‌تواند یک جنگ طولانی‌مدت یا با شدت بالا را بدون تخلیه سریع ذخایر راهبردی خود به سطوح بحرانی، مدیریت کند. این امر واشنگتن را با انتخاب‌های دشوار راهبردی روبه‌رو می‌کند؛ کدام مناطق را در اولویت دفاعی قرار دهد و آیا به تعهدات فروش خارجی خود پایبند بماند یا نیاز‌های فوری داخلی را برآورده سازد؟

آشکار شدن ضعف‌های راهبردی

جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل و تعهد آمریکا برای دفاع از اسرائیل در برابر حملات موشکی ایران چندین جنبه نگران‌کننده از وضعیت دفاعی آمریکا را برجسته کرد. 

جنگ نامتقارن و راهبرد «تحمیل هزینه»: هزینه سرسام‌آور یک رهگیر تاد (12.7 تا 15.5 میلیون دلار) در برابر هزینه ناچیز موشک‌های ایرانی (مانند عماد با ۲۵۰ هزار دلار یا قدر با ۵ میلیون دلار)، یک مزیت نامتقارن ایجاد می‌کند. حریف می‌تواند با شلیک انبوه موشک‌های ارزان، هزینه‌هایی گزاف و نامتناسب به آمریکای پیشرفته تحمیل کند. این راهبرد «تحمیل هزینه» که توسط ایران به کار گرفته می‌شود، با هدف فرسایش ذخایر گران‌قیمت رهگیر‌ها طراحی شده است. 

تخلیه سریع انبار‌ها: بر اساس گزارش‌های مختلف (از JINSA تا Military Watch و وال استریت ژورنال)، مصرف حدود 100 رهگیر در این درگیری، معادل ۱۴ تا بیش از ۲۵ درصد از کل موجودی جهانی رهگیر‌های تاد ایالات متحده (حدود ۶۳۲ فروند) بوده است. مصرف چنین درصد بالایی از کل موجودی در یک درگیری کوتاه و با شدت متوسط، نرخ بالای فرسایش را نشان می‌دهد. 

معضل «یک جنگ»: این کاهش شدید موجودی، پیامد‌های فوری برای آمادگی جهانی آمریکا دارد، به ویژه در مناطق پرتنشی مانند اقیانوس هند و آرام که تهدیدات موشکی از سوی چین یا کره شمالی به مراتب پرتعدادتر و پیشرفته‌تر هستند. این وضعیت «معضل یک جنگ» بالقوه را آشکار می‌سازد؛ ایالات متحده ممکن است در دفاع همزمان از چندین منطقه عملیاتی در برابر حملات موشکی پیچیده، با چالش‌های جدی مواجه شود. 

درگیری اخیر ایران و اسرائیل یک نقطه عطف در ارزیابی پایداری سامانه تاد بود. این نبرد نشان داد که مصرف سریع ذخایر، همراه با استقرار‌های جهانی از پیش موجود و سرعت پایین جایگزینی، چگونه می‌تواند برتری دفاعی آمریکا را به چالش بکشد. در نتیجه، آمادگی آینده ایالات متحده و توانایی آن برای حفظ تعهدات جهانی، به طور فزاینده‌ای به توانایی این کشور برای افزایش چشمگیر تولید و خرید رهگیر‌های تاد بستگی دارد. این امر مستلزم یک تصمیم راهبردی برای سرمایه‌گذاری بیشتر در خطوط تولید، اولویت‌بندی جایگزینی ذخایر داخلی و مدیریت دقیق تعهدات فروش نظامی خارجی است. بدون چنین تغییراتی، ایالات متحده با چالش‌های فزاینده‌ای در حفظ برتری دفاع موشکی خود در برابر تهدیدات در حال تکامل جهانی روبه‌رو خواهد شد.

آتش‌بس لطفاً

آمار رهگیر‌های تاد در حوزه‌های تولید، مصرف، ذخایر استراتژیک و همچنین هزینه‌های هنگفت این سامانه تا حدی وضعیت شکنندۀ گران‌ترین و پیچیده‌ترین سامانه پدافندی دنیا را نشان می‌دهد. ارتش آمریکا در حالی برای درگیری‌های روز مبادای خود با حریفانی مانند چین و روسیه حدود 630 فروند رهگیر دفاع ضدموشکی را ذخیره کرده بود که در یک درگیری 12 روزه بین ایران و اسرائیل مجبور شد بین 100 تا 150 فروند از این رهگیر‌ها را خرج دفع حملات موشکی ایران کند. نرخ مصرف رهگیر‌های دفاع ضدموشکی اگر با همین روند ادامه پیدا می‌کرد خلأ موجود در ذخایر استراتژیک آمریکایی‌ها بیشتر خودش را نشان می‌داد. 

در حالی که کیفیت و عمق و کشندگی حملات موشکی ایران در روز‌های آخر جنگ به مرور افزایش پیدا می‌کرد و زخم‌های جدی‌تری بر پیکرۀ اسرائیل وارد می‌آورد از آن سو نمودار مصرف رهگیر‌های موشکی هم با شیب و سرعت بیشتری شتاب می‌گرفت. جایگزینی رهگیر‌هایی که در 12 روز جنگ مصرف شده بود نیاز به 1.5 تا 2 میلیارد دلار دارد تا بتواند در یک بازۀ 3 تا 8 ساله جایگزین شود. حالا شاید بهتر بتوان تعجیل طرف اسرائیلی برای آتش‌بس و توقف جنگ را که با حمایت طرف آمریکایی روبه‌رو شد، درک کرد. آمار‌ها حداقل در حوزۀ سامانه تاد می‌گویند امکان ادامۀ جنگ با این روند وجود نداشت. 

در چنین وضعیتی راهی باقی نمی‌ماند جز آنکه درخواست توقف جنگ داشته باشی. مشخصاً حجم آتش بالستیک‌های ایرانی این مرتبه نه فقط اسرائیل بلکه تاد آمریکایی را هم کیش و مات کرد. شاید در تاریخ اسرائیل برای اولین مرتبه باشد که حجم آتش حریف، اسرائیلی‌ها را مجبور به توقف آتش می‌کند و این درخواست از طرف مقابل که لطفاً دیگر شلیک نکنید.