خروج از برجام دستاوردی برای ایران ندارد

محمداسماعیلی، کارشناس حقوق بین‌الملل، معتقد است خروج ایران از برجام نمی‌تواند مانع مؤثر و کارآمدی برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه باشد، او تأکید کرد که اقدامات حقوقی، زمان مشخص دارند و بهترین زمان خروج ایران از برجام بعد از خروج ترامپ بود و الان اروپایی‌ها تنها به دنبال اثبات عدم پایبندی ایران هستند و خروج از برجام نمی‌تواند، کارآمد باشد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید. 

اروپا بازوی حقوقی آمریکا علیه ایران

اسماعیلی ابتدا به این موضوع اشاره کرد که اروپا در حال حاضر تلاش می‌کند به عنوان بازوی حقوقی آمریکا به ایران فشار وارد کند و گفت: «دو، سه نکته در مورد بحث اسنپ‌بک یا فضایی به‌عنوان برجامی که به پایان ۱۰ ساله خودش نزدیک می‌شود، می‌بایست، مدنظر قرار داد. اولین موضوع این است که یکی از اهداف مهم کشور‌های اروپایی، فرانسه، انگلیس و آلمان از تلاش برای احیای اسنپ‌بک، طبق ماده ۳۶ و ۳۷ برجام، این است که اروپا تلقی و نگرشی دارد مبنی بر اینکه از معادلات منطقی و جهانی با محوریت ایران، توسط ایالات متحده آمریکا کنار گذاشته شده و برای جبران طردی که اتفاق افتاده تلاش می‌کند، از آن‌طرف هم فشار حداکثری در شورای امنیت به ایران بیاورد، تا بتواند این مکانیزم و این ظرفیت را فعال کند و مثل بازوی حقوقی ایالات متحده آمریکا که از برجام خارج شده، عمل کند و هم جایگاه از دست‌رفته خودش را تقویت کند.»

اسنپ‌بک تأکید ماده 36 و 37 برجام 

اقدام حقوقی اروپا علیه ایران و برای فعال‌سازی ماشه، ذیل ماده‌های 36 و 37 برجام است، اسماعیلی در مورد سازوکار فعال‌سازی ماشه، توضیح داد: «در واقع اینکه اسنپ‌بک، چطور می‌خواهد اتفاق بیفتد و زمینه‌ حقوقی‌اش به همان ماده ۳۶ و ۳۷ مربوط است. ماده ۳۶، ۳۷ یا پیوست ۴ که به نظام حل‌وفصل اختلافات برجام، معروف است، یک مسیر چهارگانه‌ای یا حرکت پلکانی را برای حل‌وفصل اختلافات، معرفی کرده است. اول: حل و فصل اختلافات در سطح معاونین. ایران، ماده ۳۷ و پیوست چهار برجام می‌گوید که اولین گام این است. دومین گام گفته اگر اختلاف فی‌مابین حل نشد، این کمیسیون در سطح وزرا برگزار شود و گام سوم کمیته‌ای با رأی مشورتی و گام چهارم شورای امنیت. چنانچه به‌قول ماده ۳۶ و ۳۷، اگر عدم پایبندی اساسی ایران را ببینند، می‌توانند نهایتاً پرونده ایران را از طریق شورای امنیت فعال کنند و طی بازه‌ ۳۰ روزه، در واقع تمام شش تا قطعنامه را برگردانند.» 

اسماعیلی مروری هم بر عدم پایبندی آمریکایی‌ها به برجام داشت و توضیح داد: «قبل از اینکه ایران عدم پایبندی اساسی به برجام، داشته باشد، ما باید ببینیم ابتدا رفتار آمریکا از ۲۳ تیر ۱۳۹۴ تا ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ که ترامپ از برجام خارج شد چطور بوده است. در این بازه‌ زمانی، ایالات متحده آمریکا با قوانینی مثل کاتسا، آیسا و قانون دیگر، قانون محدودیت ورود شهروندان ۳۸ کشور به ایالات متحده، از جمله ایران عملاً برجام را نقض کرد. پس یک حسن نیت ذیل کنوانسیون ۱۹۶۹ وین از سمت ایالات متحده آمریکا در رابطه با برجام کاملاً نقض شد. حسن نیتی که نه‌تنها در وین هست (در مورد حقوق معاهدات) بلکه از اصول کلی حقوق بین‌الملل است. دقیقاً همین رفتار در کشور‌های اروپایی هم تکرار شد. کشور‌های اروپایی، هدف اصلی ایران را از اینکه تحریم‌ها علیه ایران رفع شود، لغو شود یا دست‌کم تعلیق شود، نادیده گرفتند.»

خروج از برجام دستاوردی برای ایران ندارد

اسماعیلی در پاسخ به این سؤال که ایران می‌تواند برای جلوگیری از فعال‌سازی ماشه، از برجام خارج شود، گفت: «بر اساس ماده ۳۶ و ۳۷ برجام، مبنای اینکه ایران بعضی از تعهداتش را در طول چند سال اخیر، متوقف کرده است، با استناد به همین ماده بوده است. اما نمی‌توان مبنای حقوقی پیدا کرد که ایران می‌تواند خروج پیدا کند و در واقعیت این راهکار چندان عقلانی به‌نظر نمی‌رسد. متن برجام می‌گوید که اگر ایران عدم پایبندی اساسی داشته باشد، الان مگر برایشان فرقی می‌کند که ایران از برجام خارج شده باشد کاغذی یا عملی؟ آن‌ها دنبال این کلیدواژه‌اند: «عدم پایبندی ایران به تعهدات.» بر اساس تلقی آمریکا و اروپا، ایران همین الان که در برجام است، تعهداتش را انجام نمی‌دهد. حالا اگر خارج شود، چه دستاوردی برای ما می‌تواند، داشته باشد؟ این موضوع که خروج از برجام می‌تواند مانع فعال‌سازی ماشه شود، کمی محل تردید است. برمبنای عدم پایبندی اروپا به برجام، ما اروپا را برای اینکه بخواهد اسنپ‌بک را فعال کند، به لحاظ حقوقی بی‌اعتبار می‌دانیم اما در مورد خروج از برجام باید بگوییم که ما یک متن داریم و یک روح حاکم بر متن. به‌نظر نمی‌رسد خروج از برجام، آورده‌ ملموسی برای ایران داشته باشد.»

بهترین زمان خروج از برجام، بعد از خروج ترامپ بود

بهترین زمان خروج ایران از برجام، بعد از خروج آمریکا بود، اسماعیلی به این موضوع اشاره کرد و در مورد بهترین راهکار‌ها برای جلوگیری از فعال‌سازی ماشه، گفت: «بهترین زمانی که ایران می‌توانست، آفات ناشی از برجام را به حداقل ممکن برساند، روزی بود که ترامپ از برجام خارج شد. ایران باید همان روز خارج می‌شد. حقوق و رفتار‌های حقوقی با در نظر گرفتن زمان، بسیار حائز اهمیت هستند. بعضی‌هایشان مشمول مرور زمان می‌شوند و به نظر من این اتفاق افتاده است. الان باید با یک احتیاط جلو برویم، در حال حاضر اینکه فعالیت با آژانس تعلیق شده، بهتر از خروج است. چون هر تصمیم‌گیری می‌تواند برای جامعه ایرانی، ابعاد نظامی به همراه بیاورد و تصمیم تعلیق تصمیم خوبی بود، علی‌رغم اینکه دیر بود.»

وی ادامه داد:  «در حال حاضر تصمیم‌گیری در مورد تعلیق همکاری با ان‌پی‌تی، خوب است اما می‌توانیم بعد از دخیل کردن ملاحظات امنیتی، سیاسی، دفاعی و مواردی از این‌دست، این تعلیق را تبدیل به خروج کنیم. ادامه‌دار شدن و گفت‌وگوی زیاد با آمریکا نیز اتفاقاً بازی کردن در زمین اروپاست. چون اروپا همین را می‌خواهد که محور تحولات مربوط به فعالیت هسته‌ای ایران باشد و خودش را محور بازی حقوقی آمریکا قرار بدهد. اما باید به این نکته توجه کنیم که خروج از برجام بد نیست اما نمی‌تواند مانع فعال‌سازی بشود. اتفاقاً خروج از برجام خوب است. اصلاً چرا شما در یک توافق می‌مانید که اهداف اولیه، ثانویه و ثالثش را به آن دست پیدا نکردید. خروج از برجام بد نیست. اما نمی‌تواند مانع مثبتی برای جلوگیری از فعال‌سازی اسنپ‌بک باشد. شاید در دستگاه دیپلماسی یک مقدار تصمیمات دیپلماتیک به تصمیمات حقوقی چربید، اینجا نباید این اتفاق بیفتد و باید دقت کرد.»

شش قطعنامه علیه ایران در این 10 سال حتی تضعیف هم نشدند

اسماعیلی معتقد است، فعال‌سازی مکانیسم ماشه، برای ایران به لحاظ اقتصادی و سیاسی تأثیر چندانی دارد و گفت: «همان‌طور که برخی دوستان هم گفتند، احیای شش قطعنامه آثار چندانی ندارد. چون واقعاً و منصفانه طی ۱۰ سال اخیر، هیچ‌موقع قطعنامه تعلیق نشده، چه برسد به لغو. دلیل آن هم روشن است، هیچ‌کدام از تحریم‌هایی که در دل قطعنامه ۱۹۲۹ آمده، تعلیق نشده که بابت احیا شدنش ناراحت باشیم، حتماً آثار روانی و اجتماعی برای جامعه به همراه خواهد داشت، اما آثار حقوقی و سیاسی آنچنانی به همراه نخواهد داشت. چراکه چیزی که در متن این قطعنامه‌ها آمده در 10 سال اخیر، تضعیف نشده است.»