کارنامه نانوی ایران در سال ۱۴۰۳

ندا اظهریخبرنگار

سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو آبان سال 1401 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شد.

این سند از 8 ماده تشکیل شده که مبانی، اهداف، راهبردها، شاخص‌ها و حوزه‌های صنعتی دارای اولویت‌ را دربرگرفته و افق بلندمدتی را تا سال 1412 در پی داشته و اهداف راهبردی‌ مختلفی را شامل مرجعیت علمی، صنعتی‌سازی، صادرات و بهبود کیفیت زندگی مردم در خود جای داده است.

سال 1401، برای اولین بار گزارش اجرایی سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در ایران منتشر شد که گزارش جامعی با بیان جزئیات مربوط به فناوری نانو در کشور است. طبق این گزارش، جایگاه ایران از منظر تعداد مقالات نانویی در دنیا با یک پله سقوط نسبت به سال گذشته به رده ششم رسیده است.

تعداد پتنت‌ها از 8 مورد در سال 2023 به 10 پتنت در سال 2024 افزایش یافته اما ایران همچنان در رده 27 دنیا از نظر تعداد پتنت‌های نانویی قرار دارد. همچنین، بازار فروش فناوری نانو در ایران در سال 1403 با رشد 102 درصدی به 61 هزار و 889 میلیارد تومان (1620 میلیون دلار) رسیده است که 90.8 درصد آن سهم فروش داخل و 9.2 درصد آن سهم فروش صادراتی است. علاوه براین، فروش تجهیزات نانویی با رشد 60 درصدی به 3 هزار و 605 میلیارد تومان رسیده است. 

کاهش یک‌پله‌ای رتبۀ نانو در انتشار مقالات

یکی از معیارهایی که در دنیا برای سنجش عملکرد کشورهای فعال در حوزه نانو وجود دارد، ارزیابی مقالاتی است که سالانه در این حوزه توسط محققان هر کشور منتشر می‌شود. در سال 2024، قریب به 10 هزار 860 مقاله نانویی توسط محققان ایرانی در پایگاه WoS منتشر شد که 4.2 درصد از کل مقالات نانویی منتشر شده در دنیا را به خود اختصاص داده است.

این آمار در مقایسه با 11 هزار و 179 مقاله‌ای که در سال 2023 از محققان ایرانی منتشر شد و سهم 4.6 درصدی از کل مقالات نانویی را در اختیار داشتند، با افت حدود 0.3 درصدی روبه‌رو شده است.

تعداد مقالات نانویی ایران در سال 2024 قریب به 18.5 درصد از کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را در برمی‌گیرد، درصورتی‌که سهم مقالات نانویی ایران از کل مقالات جهان (اعم از نانویی و غیرنانویی) در سال 2024 حدود 8.9 درصد اعلام شده است. 32 درصد از مقالات نانویی ایران در سال 2024 به صورت مشترک با کشورهای دیگر نظیر چین، آمریکا، ترکیه، عراق و هند منتشر شده که به ترتیب بیشترین تعداد مقالات مشترک با ایران را به خود اختصاص داده‌اند. سهم مقالات مشترک نانویی ایران در سال 2024 نیز 32.6 درصد بود که با کشورهای چین، آمریکا، ترکیه، عراق و کانادا انجام می‌شد.

ایران به لحاظ سرانه مقالات نانویی نسبت به جمعیت، در سال 2023 در رده 23 و از نظر تعداد مقالات به ازای GDP براساس نرخ برابری قدرت پول (PPP)، رده نخست جهان را در همان سال از آن خود کرده بود. 

ایران در سال‌های گذشته عملکرد بسیار خوبی از خود در حوزه مقالات نانویی داشت، به طوری که جایگاه ایران در رده‌بندی جهانی از نظر تعداد مقالات نانویی تا رتبه چهارم دنیا هم بالا آمده بود.

اما در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی که مهم‌ترین آنها کاهش بودجه ستاد نانو و گرایش بیشتر به سمت تولید محصول اتفاق افتاد، جایگاه ایران به مرور متزلزل شد، به طوری که در سال 2023 رتبه پنجم دنیا را از آن خود کرد و کره جنوبی از ایران پیش افتاد. در آن سال، عربستان تنها یک پله تا ایران فاصله داشت و در رده ششم جای گرفته بود.

اما در گزارش 2024، عربستان سعودی با 13280 مقاله از ایران و حتی کره جنوبی هم جلوتر رفت و توانست رتبه چهارم دنیا را به دست آورد و کره جنوبی یک گام از عربستان هم عقب افتاد و رتبه پنجم را کسب کرد. در این رده‌بندی، چینی‌ها با 124627 مقاله اول، هند با اختلاف فاحش نسبت به چین، با 31056 مقاله رتبه دوم و آمریکا با 23106 مقاله، جایگاه سوم را از آن خود کرده‌اند. 

فروش تجهیزات نانویی ایران 60 درصد افزایش یافت

بازار فناوری نانو طبق استانداردهای بین‌المللی به سه بخش «بازار کالای فناوری نانو»، «بازار تجهیزات فناوری نانو» و «بازار خدمات فناوری نانو» تقسیم شده است. براین اساس، بازار تجهیزات نانویی در دو سال 1399 و 1400 رشد چشمگیری داشته است.

در سال 1402 پس از یک سال افت در مقدار فروش، رشد حدود 60 درصدی را به ثبت رسانده است. رقم فروش تجهیزات نانو در ایران از 2 هزار و 228 میلیارد تومان در سال 1401 رقمی بالغ بر 3 هزار و 605 میلیارد تومان رشد داشته است.

در میان فروش تجهیزات نانویی، پنج تجهیز شامل دستگاه خشک‌کن انجمادی، لایه نشانی اسپاترینگ رومیزی، سیستم پوشش‌دهی در خلأ به روش PVD، دستگاه‌های طیف‌سنجی نوری و دستگاه الکتروریسی می‌شود.

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.