۱۰۶۱ استاد جوان در دانشگاه آزاد جذب می‌شوند

سارا طاهریخبرنگار

وقتی سخن از تحول در ساختار علمی بزرگ‌ترین دانشگاه غیردولتی کشور به میان می‌آید، نمی‌توان از سیاست‌های جذب و ارتقای اعضای هیئت علمی غافل شد؛ سیاست‌هایی که به گفته محمدصادق ضیایی، رئیس مرکز جذب و امور هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، طی سال‌های اخیر با نگاهی کیفی و هدفمند طراحی شده‌اند.
او در گفت‌و‌گو با «فرهیختگان» از جزئیات آخرین جلسه هیئت مرکزی جذب، فراخوان جدید سال ۱۴۰۴، اصلاح آیین‌نامه‌ها و مکانیسم نقل و انتقالات اعضای هیئت علمی گفت.
ضیایی در این گفت‌و‌گو همچنین به تشریح روند تدوین فراخوان جدید، سازوکار سامانه محور نقل و انتقال با دو محور «تبعیت از همسر» و «بیماری خاص»‌ و نقش مؤثر سیاست‌های شهید دکتر طهرانچی و ادامه آن توسط دکتر پرداخت. او همچنین از انتشار کتاب جامع آیین‌نامه‌های هیئت علمی، راه‌اندازی هیئت ممیزه پنجم، سامان‌دهی اساتید حق‌التدریس، جذب ۲۵۰۰ عضو هیئت علمی وابسته و بهره‌گیری از ۲۰ هزار دستیار آموزشی به عنوان بخش‌هایی از یک تحول ارزشمند در تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی یاد می‌کند. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

هیئت مرکزی جذب هیئت علمی دانشگاه آزاد این هفته برای نخستین بار پس از شهادت دکتر طهرانچی تشکیل جلسه داد. این جلسه با چه محور‌هایی برگزار و چه موضوعاتی در آن مطرح شد؟ 
جلسه هیئت مرکزی جذب هیئت علمی دانشگاه آزاد روز سه‌شنبه با حضور دکتر علی‌اکبر ولایتی، رئیس هیئت مؤسس و هیئت امنای دانشگاه و دکتر رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد، تشکیل شد. در ابتدای جلسه، طبق روال همیشه، یک بخش پیش از دستور مطرح شد که یکی از موضوعات کلیدی آن، بررسی فراخوان جذب هیئت علمی بود. بر اساس دستور دکتر طهرانچی به منظور تکمیل اطلاعات لازم برای فراخوان پس از ارسال داده‌های آمایش به استان‌ها و دریافت نظرات آن‌ها، این بازخورد‌ها با داده‌های آمایش تطبیق داده شد. پس از آن نیز با تأکید شهید طهرانچی نظرات مدیران گروه‌های کشوری دریافت شد. 
با اتمام این مراحل، سه جدول تطبیقی تهیه و به دکتر رنجبر رئیس دانشگاه، ارائه شد. بنا به دستور ایشان این فرایند با تمرکز بر نگاه آمایشی، شاخص‌های آموزشی، پژوهشی و کیفیت‌بخشی تکمیل شده و در نهایت نسبت به جذب اقدام می‌شود. در کنار بحث فراخوان جذب، دو موضوع مهم دیگر نیز در قالب پیش از دستور در جلسه هیئت مرکزی جذب مطرح شد. یکی از آن‌ها مربوط به «نقل و انتقالات» بود که از طریق سامانه‌ای مشخص انجام می‌شود. نقل و انتقالات از طریق سامانه به‌صورت گام به گام انجام می‌شود. ابتدا فرد متقاضی در سامانه ثبت‌نام می‌کند. سپس واحد مبدأ و استان مبدأ نظر خود را ثبت می‌کنند، بعد از آن نوبت به واحد مقصد و استان مقصد می‌رسد. در گام بعدی، معاونت موضوعی مربوط نیز نظر می‌دهد. پس از طی این پنج مرحله، سامانه با توجه به نظرات ثبت‌شده و شرایط سامانه، صدور حکم را انجام می‌دهد. 

چه شرایطی برای موافقت با درخواست نقل و انتقال در نظر گرفته شده است؟
بر اساس دستورالعمل ابلاغی که سه بار در زمان ریاست آقای دکتر شهید طهرانچی به هیئت رئیسه رفت‌وبرگشت، دو موضوع در بحث نقل‌وانتقالات مطرح شد که عبارت‌اند از تبعیت از همسر و بیماری خاص. این دو مورد خاص، پس از طی فرایندهای مربوطه، دیگر نیازی به تأیید معاونت موضوعی ندارند. ما برای تحکیم مبانی خانواده باید تبعیت از همسر را عملیاتی کنیم و در رابطه با بیماری خاص نیز اجبار کمیسیون پزشکی مطرح است. این دو مورد به‌عنوان شرایط استثنایی در نظر گرفته شده‌اند و پس از طی فرایند سامانه، مستقیماً حکم صادر می‌شود.
در خصوص بیماری خاص، کمیسیونی متشکل از بنده، خانم دکتر سهرابی، آقای دکتر نفر، آقای دکتر ادهمی و آقای دکتر خوشدل تشکیل شد و حدود یک سال و اندی پیش، فهرستی از بیماری‌های خاص تدوین شد. این فهرست به تمام استان‌ها ابلاغ و مقرر شد کمیسیون‌های پزشکی استانی، بر اساس همین فهرست و تشخیص بیماری مندرج در آن، بیماری خاص را شناسایی کنند. علاوه بر آن، کمیسیون باید اعلام کند که امکان بهبود و شرایط معالجه در محل فعلی وجود ندارد و فرد باید به واحد مقصد برای ادامه درمان منتقل شود. در چنین شرایطی، بیماری خاص فرد تأیید شده و ما پس از طی فرآیند، حکم را صادر می‌کنیم.

در مورد تبعیت از همسر چه شرایطی لازم است؟
اگر فرد در یکی از دستگاه‌های دولتی شاغل باشد، ارائه گواهی اشتغال به کار و تأیید همکاری کفایت می‌کند. اما اگر در بخش خصوصی شاغل باشد، باید بین یک تا دو سال سابقه بیمه‌ای مستمر ارائه دهد. پس از رؤیت و بارگذاری مدارک توسط استان‌ها، مرکز جذب بررسی نهایی را انجام داده و در صورت احراز شرایط، حکم انتقال صادر می‌شود.
هر دو موضوع، یعنی فراخوان جذب و نقل‌وانتقالات، در قالب پیش از دستور در جلسه هیئت مرکزی جذب مطرح و گزارش کامل آن به اعضای محترم ارائه شد.

ظاهراً زمان‌بندی فراخوان جدید هم اعلام شده است. این فراخوان دقیقاً چه زمانی منتشر خواهد شد و شرایط آن چگونه است؟
بله. با تأکید دکتر رنجبر، ان‌شاءالله هفته اول مردادماه، فراخوان جذب هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی برای سال ۱۴۰۴ منتشر خواهد شد. در این نوبت، فراخوان شامل ۸۱۴ رشته‌محل خواهد بود که برای ۱۰۶۱ نفر در سه گروه علوم پزشکی، غیرپزشکی و معارف اسلامی ظرفیت جذب در نظر گرفته و اعلام نیاز شده است.

این ظرفیت چگونه بین گروه‌ها تقسیم شده است؟
در بخش غیرپزشکی، ۲۳۴ رشته اعلام نیاز شده و ظرفیت جذب ۳۲۳ نفر است. متقاضیان می‌توانند در رشته‌-گرایش‌های تخصصی و همچنین در گرایش‌های معارف اسلامی ثبت‌نام کنند. در فراخوان علوم پزشکی، ۵۸۰ رشته با ظرفیت ۷۳۸ نفر اعلام نیاز شده است که متقاضیان می‌توانند براساس گرایش تخصصی، درخواست خود را ثبت کنند. در این فراخوان، در نوبت اول سال ۱۴۰۴، طرح جایگزینی خدمت سربازی نیز در نظر گرفته شده است. متقاضیان می‌توانند با ورود به سامانه، ثبت‌نام خود را انجام داده و بر اساس رشته و تخصص خود، برای استان‌هایی که اعلام نیاز کرده‌اند، ثبت‌نام خود را نهایی کنند. این فراخوان در سامانه «ساجد» در هفته اول مرداد ماه اعلام خواهد شد.

ثبت‌نام چه شرایط و ضوابط خاصی خواهد داشت؟
جزئیات کامل در اطلاعیه فراخوان منتشر خواهد شد، اما به‌طور کلی شرایط خاصی مد نظر است. به‌طور مثال شرط معدل در مقاطع تحصیلی (کارشناسی، ارشد، دکتری)، شرط سن برای داوطلبان، تطبیق مدرک دکتری با نیاز رشته اعلام‌شده و همخوانی مقاطع تحصیلی (ترجیحاً تطابق میان مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) و سایر ضوابط تخصصی که همگی در متن فراخوان ذکر خواهند شد.

فکر می‌کنید در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوره مدیریت شهید طهرانچی، چه تحولات مهمی در روند جذب اعضای هیئت علمی اتفاق افتاد؟
یکی از مهم‌ترین تحولات، تأکید جدی دکتر شهید طهرانچی بر جذب حداکثری و تسریع در رسیدگی به پرونده‌ها بود. با پیگیری‌های ایشان، در هیئت مرکزی جذب مجوزهای لازم دریافت شد و خوشبختانه تقریباً تمام پرونده‌های معوق تا پیش از سال ۱۴۰۲ تا بهمن ۱۴۰۳ رسیدگی و نهایی شده‌اند. البته به‌استثنای معدودی از پرونده‌ها، مانند مواردی که هنوز در دست بررسی دستگاه‌های نظارتی هستند یا بورسیه‌های خاص.

آیا در فراخوان‌های اخیر نیز این روند سرعت و نظم ادامه داشته است؟
بله، در همین جلسه اخیر، ۱۸ پرونده جذب جدید مربوط به فراخوان سال ۱۴۰۳ بررسی و تصویب شد. علاوه بر این، یکی دیگر از اقدامات مؤثر دکتر طهرانچی، طرح جذب هیئت علمی وابسته بود که در حال حاضر، مرکز جذب مراحل نهایی بیش از ۳ هزار نفر را طی کرده است. مجموعاً حدود ۲۵۰۰ حکم برای اعضای هیئت علمی وابسته صادر شده و باقی پرونده‌ها نیز در مراحل پایانی صدور حکمند. این حرکت، گامی مهم برای افزایش ظرفیت علمی دانشگاه و کاهش نیاز آموزشی در برخی واحدها بوده است.
طرح دستیار آموزشی نیز با هدف سامان‌دهی وضعیت تدریس دانشجویان دکتری و کاهش اتکای دانشگاه به اساتید حق‌التدریس طراحی شد که باشگاه پژوهشگران جوان تولی‌گری آن را بر عهده داشته است. طبق آخرین آماری که از دکتر حسن‌پور رئیس باشگاه پژوهشگران جوان در یکی از جلسات شنیدم، حدود ۲۰ هزار نفر از دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان دستیار آموزشی با واحدهای مختلف همکاری می‌کنند.
یکی از نتایج مثبت این طرح، سامان‌دهی اساتید حق‌التدریس بود. اکنون فقط حدود ۱۰ درصد ظرفیت آموزشی واحدها به اساتید حق‌التدریس اختصاص دارد. اعضای هیئت علمی که در قالب وابسته قرار گرفتند، از امنیت شغلی و پرداخت‌های منظم‌تر برخوردار شدند. بنابراین، حق‌التدریس‌ها را به سمت و سویی بردیم که بتوانند در قالب هیئت علمی وابسته با انگیزه بیشتری به کار خود ادامه دهند. البته در حالت‌های استثنائی که وجود دارد، مرکز جذب با توجه به بررسی‌های آمایشی، نسبت رشته به دانشجو و نیازهای واقعی واحدها، تا سقف ۱۰ درصد ظرفیت مجوز صادر می‌کند.

مسئله بازنگری در آیین‌نامه‌های مربوط به اعضای هیئت علمی نیز یکی از مواردی بود که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفت.
بله، یکی از اقدامات مهم ما، بازنگری و به‌روزرسانی گسترده آیین‌نامه‌ها بوده است. آیین‌نامه نقل‌وانتقالات درون و برون‌استانی و آیین‌نامه پایه تشویقی به‌روزرسانی شده‌اند. آیین‌نامه مرخصی نیز به تصویب هیئت امنا رسیده است. آیین‌نامه اعضای هیئت علمی در گروه‌های الف و ب نیز خدمت ریاست وقت دانشگاه ارائه شده بود تا ایشان دستور بررسی و تأیید نهایی آن را صادر کنند. آیین‌نامه هیئت علمی وابسته نیز بازنگری شده و برای تأیید نهایی در اختیار ریاست محترم دانشگاه قرار گرفته است. اکثر آیین‌نامه‌ها به‌روزرسانی شده‌اند که برخی از آن‌ها ابلاغ و برخی دیگر نیز به‌زودی ابلاغ خواهند شد.

قرار است این مجموعه مقررات در قالب مدون منتشر شود؟
بله، در حال تدوین کتابی تحت عنوان «آیین‌نامه‌های اعضای هیئت علمی» هستیم. این کتاب از لحظه ورود اعضا به سیستم دانشگاه تا خروج آن‌ها (اعم از بازنشستگی، بازخرید یا اخراج) تمام فرآیندها را پوشش خواهد داد؛ از جذب، ارزیابی‌های سالانه، ارتقا، تبدیل وضعیت، تغییر وضعیت و سایر موارد مربوط به عضویت هیئت علمی. در این کتاب، تمام قوانین و مقررات اسناد بالادستی در مورد اعضای هیئت علمی و دستورالعمل‌های بازنگری‌شده گردآوری شده است.

چه زمانی آماده می‌شود؟
ان‌شاءالله تلاش ما این است که تا پیش از آغاز سال تحصیلی، نهایتاً تا پایان شهریورماه، این کتاب نهایی شده و با حضور جناب آقای دکتر رنجبر رونمایی شود.

به هر حال تمام این اقداماتی که طی سال‌های اخیر در حوزه جذب اعضای هیئت علمی انجام شده، به وضوح رنگ و بوی کیفی داشته است. این تحولات چگونه در جایگاه علمی دانشگاه تأثیر خود را نشان می‌دهد؟ 
به نظر من، باید این بحث را از منظر مرجعیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بررسی کرد. اگر به رتبه‌بندی‌های بین‌المللی معتبر نگاه کنید، خواهید دید که دانشگاه آزاد در سال‌های اخیر صعود چشمگیری در جایگاه علمی خود داشته است. این جهش بی‌دلیل نیست؛ ریشه در سیاست‌گذاری‌های کیفی ما در جذب و ارتقاء اعضای هیئت علمی دارد. ما توانستیم ماندگاری پرونده‌های جذب و ارتقا را از ۵ تا ۷ سال به حداکثر یک تا یک‌ونیم سال کاهش دهیم. این موفقیت حاصل تحول در ساختار هیئت‌های ممیزه دانشگاه بود. 
در ابتدا فقط دو هیئت ممیزه (پزشکی و غیرپزشکی) داشتیم. اما با حمایت دکتر غلامی وزیر وقت وزارت علوم و پیگیری‌های مستمر شهید طهرانچی، ممیزه دوم را نیز به ما دادند. زمان دکتر زلفی‌گل نیز ممیزه سوم و زمان دکتر سیمایی صراف ممیزه چهارم را به دانشگاه دادند و دانشگاه در حال حاضر دارای 4 ممیزه الف، ب، ج، د غیرپزشکی و یک ممیز پزشکی است. 
به تازگی با پیگیری‌های دکتر رنجبر، با مجوز تشکیل هیئت ممیزه پنجم نیز تحت عنوان «هیئت ممیزه مرکزی» موافقت شده است. قرار است اعضای هیئت ممیزه پنجم را نیز خدمت وزیر علوم معرفی کرده تا دانشگاه آزاد صاحب هیئت ممیزه مرکزی شود. این هیئت وظیفه دارد به مشکلات سایر هیئت ممیزه‌ها رسیدگی کند. بنابراین از هیئت ممیزه مرکزی به صورت دو وجهی استفاده می‌کنیم. مثلاً پرونده‌هایی که در استان تهران و گروه الف متراکم است برای ارتقا به هیئت ممیزه پنجم می‌بریم. 

با توجه به اقداماتی که طی سال‌های اخیر در حوزه جذب و ارتقای اعضای هیئت علمی انجام شده، آیا آماری از تغییرات کمی و کیفی در اختیار دارید که بتواند تصویر روشنی از این روند ارائه دهد؟ 
بله، آمار‌ها گویای همین تحول است. در دانشگاه آزاد اسلامی هزار و 839 دانشیار و ۳۷۰ نفر استاد تمام حضور دارند. 
از مجموع 1839 دانشیار، ارتقای هزار و 241 مربوط به 26 شهریور سال 99 تا 22 تیر 1404 است. اگر دو عدد 1839 با 1241 را مقایسه کنید متوجه می‌شوید که ارتقای تقریباً 600 نفر مربوط به حدود 38 سال اخیر بوده است و 1241 نفر نیز در بازه زمانی سال 1399 تا 1404 به این مرتبه ارتقا گرفتند که با تدابیر شهید طهرانچی و با پیگیری‌های دکتر رنجبر بوده است. 
در آمار استادی نیز 370 استاد داریم که ارتقای 270 نفر برای دوره بازه 1399 تا 1404 است. یعنی 100 نفر در 38 سال قبل به این مرتبه دست یافتند و 270 نفر در این بازه زمانی استاد تمام شدند. 
در حال حاضر هرم هیئت علمی دانشگاه اصلاح شده است و در اغلب واحد‌های دانشگاه، استادیار، دانشیار و استاد تمام داریم. این تغییرات تأثیر مستقیم و بسیار ملموسی در جذب دانشجو داشته است. تا چند سال پیش، سیر نزولی تعداد دانشجویان ادامه داشت و حتی به حدود ۸۰۰ هزار نفر هم رسید. اما اکنون، این روند معکوس شده و امروز بیش از یک میلیون و 450 هزار دانشجو در دانشگاه آزاد تحصیل می‌کنند. این موضوع باعث شده بتوانیم رشته‌های متعددی را تصویب و اجرا کنیم. 
یکی از طرح‌هایی که شهید طهرانچی پایه‌ریزی کرده و دکتر رنجبر آن را دنبال می‌کنند بحث مهارت‌آموزی است. در حال حاضر خانواده‌ها با اطمینان بیشتری فرزندان‌شان را به دانشگاه آزاد می‌فرستند، چون می‌بینند هم آموزش با کیفیت دریافت می‌کنند و هم مهارت‌هایی می‌آموزند که در آینده شغلی‌شان مؤثر است. همچنین اعضای هیئت علمی توانمند که در حال حاضر تحت عنوان استادیار، دانشیار و استاد مشغول به فعالیت هستند به دانشجویان اعتبار بخشی تحصیلی و آموزشی می‌دهند و به تبع این‌ها در فرایند جذب دانشجو مؤثر بوده است. در گذشته، هرم هیئت علمی دانشگاه یک قاعده متراکم و راسش باریک بود. اما اکنون این هرم به سمت ساختاری متوازن و اصولی پیش رفته است.