تحلیل رفتار اقتصادی مردم در جنگ

مهدی عبداللهیدبیر سرویس اقتصاد

 با توقف جنگ 12روزه بین ایران و رژیم‌صهیونیستی، بررسی برخی از داده‌ها می‌تواند در تحلیل رفتار اقتصادی مردم در طول جنگ به دولت و پژوهشگران کمک کند. این داده‌ها به دولتمردان کمک می‌کند جغرافیای پراکنش مردم در طول جنگ، نقاط پرترافیک، نقاط پرتقاضا برای کالاهای اساسی و مهم‌تر از همه اقلام پرتقاضای مردم در طول جنگ را شناسایی و برای آن برنامه‌ریزی کند.

این برنامه‌ریزی در عدم غافلگیری ناشی از جنگ احتمالی در آینده نیز می‌تواند به توزیع مناسب کالاهای اساسی بین مردم و جلوگیری از کمبودها در برخی نقاط کشور کمک شایانی کند. یکی از این داده‌های مهم، داده‌های شبکه شاپرک از خرید کالا و خدمات است. این داده‌ها که شامل خریدهای کارتخوان‌ها، خرید موبایلی و خریدهای ابزارهای اینترنتی است، موارد حائز اهمیتی برای سیاستگذاران دارد. در گزارش پیش رو تمرکز ویژه‌ای بر روی تعداد تراکنش‌های شاپرکی گذاشته شده و به طور مختصر نیز به ارزش ریالی این تراکنش‌ها اشاره شده است.

دلیل این موضوع، دشواری (زمان‌بر بودن) محاسبه ارزش تراکنش‌ها در سطح استانی است. همچنین تعداد تراکنش‌ها به طور قابل توجهی با نشان دادن تراکنش‌های خرد، می‌تواند تصویر بهتری از رفتار مصرفی مردم داشته باشد.

داده‌های شاپرک نشان می‌دهد تعداد تراکنش‌ها در خردادماه نسبت به اردیبهشت امسال کاهش 3.3 درصدی و نسبت به خرداد سال 1403 رشد کمتر از یک درصدی داشته است. عدم رشد قابل توجه تعداد تراکنش‌ها به رغم فشار رسانه‌ای سنگین از سوی رسانه‌های معاند، گرچه بخشی از آن می‌تواند در نتیجه به تأخیر انداختن خریدهای غیرضرور هم باشد، اما گواه ارزشمندی از انسجام اجتماعی مردم ایران در طول جنگ است که باعث شد توزیع کالاهای اساسی در کل کشور طی دوره جنگ با مشکلات کمتری روبه‌رو شده و ما شاهد خالی شدن قفسه فروشگاه‌ها در نتیجه هجوم مردم و کمبود کالاهای اساسی نباشیم. 

رشد 1 درصدی تراکنش‌ها؛ مردمی که احتکار نکردند 

در اغلب کشور‌ها زمانی که اتفاق غیرمنتظره، ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی مانند زلزله، سیل، طوفان یا جنگ رخ می‌دهد، معمولاً تصاویر زیادی از صف‌های طولانی جلوی فروشگاه‌ها و حتی بعضا تصاویر غم‌انگیزی از هجوم و حمله مردم به فروشگاه‌ها و خالی شدن قفسه آن‌ها منتشر می‌شود. نکته قابل تامل اینکه، در جنگ 12 روزه ایران و رژیم‌صهیونیستی گرچه با افزایش تردد در برخی از استان‌ها همچون استان‌های شمالی، در روز‌های اول جنگ مردم شاهد ترافیک سنگین و افزایش قابل‌توجه تقاضای اقلام اساسی همچون بنزین و نان بودند، اما تقریباً هیچ تصویری از هجوم مردم به فروشگاه‌ها و خالی شدن قفسه‌های آن‌ها منتشر نشد. 

دراین‌خصوص، داده‌های شبکه شاپرک نیز موارد قابل تأملی را نشان می‌دهد. بر اساس این داده‌ها، تعداد تراکنش‌های خردادماه 4 میلیارد و 509 میلیون فقره بوده که نسبت به تراکنش‌های اردیبهشت سال جاری کاهش 3.3 درصدی و نسبت به تعداد تراکنش‌های خرداد 1403 (تعداد 4 میلیارد و 466 میلیون فقره) افزایش کمتر از یک درصدی داشته است.  گرچه بخش زیادی از تراکنش‌های خرید کالا و خدمات در 9 روز انتهایی خردادماه تحت تأثیر جنگ قرار گرفت و انجام آن‌ها از سوی خریداران به زمان دیگری موکول شده (عمدتاً خرید‌های غیرضرور)، اما داده‌های شاپرک نشان می‌دهد خرید‌های خُرد در خردادماه افزایش چشمگیری نداشته و می‌توان گفت مردم ایران در طول جنگ تحمیلی دست به احتکار اقلام اساسی که معمولاً در چنین حوادثی رخ می‌دهد، نزده‌اند.

این مشارکت و همراهی مردم موضوعی است که دولتمردان نیز بار‌ها از آن به‌عنوان دستاورد ارزشمند انسجام اجتماعی یاد می‌کنند. توجه داشته باشیم گرچه بخشی از نیاز‌های غیرضرور اعم از کالا و خدمات در آن 9 روز انتهایی خردادماه از فرایند خرید مردم حذف شده، اما افزایش تراکنش‌های خرد می‌توانست روند داده‌های شبکه شاپرک را به طور اساسی تغییر داده و با خالی شدن قفسه‌ها در برخی اقلام اساسی، دولت و کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کند. به عبارتی، گرچه دست دولت در ذخایر اقلام اساسی و ضروری کشور پر بود، اما افزایش شدید تقاضای کالا در برخی مناطق و استان‌ها می‌توانست تعادل عرضه و تقاضا را به هم ‌زده و مشکل‌ساز شود، با این حال به‌رغم تبلیغات سنگین رسانه‌های معاند خرید‌های مردم ایران در طول جنگ 12 روزه تقریباً روند عادی داشته و این موضوع قابل تقدیر است. 

رشد عجیب خرید‌های بالای 75 میلیون تومان! 

در بخش کارتخوان‌های فروشگاهی طی خردادماه امسال حدود 98.1 درصد از تعداد تراکنش‌های خرید کارتخوان‌ها مربوط به خرید‌های زیر 2 میلیون تومان بوده است. در خرداد 1403 حدود 99.9 درصد از تعداد تراکنش‌های کارتخوان‌ها مربوط به خرید‌های زیر 2 میلیون تومان بوده است. اما اتفاق قابل تامل در بخش مبلغی یا ارزش تراکنش‌ها رخ داده است. طبق داده‌های شاپرک، درحالی که 72 درصد از مبلغ تراکنش‌ها مربوط به خرید‌های زیر 10 میلیون تومان بوده، این عدد در خردادماه امسال برای تراکنش‌های زیر 10 میلیون تومان 24.5 درصد بوده است. براساس داده‌های شاپرک در خردادماه امسال در اتفاق قابل تاملی، 50 درصد از تراکنش‌ها مربوط به خرید‌های بالای 75 میلیون تومان رخ داده است، سهمی که در خرداد 1403 حدود 3.5 درصد بوده است.

این اعداد نشان می‌دهد سهم چشمگیر خرید‌های بالای 75 میلیون تومان مربوط به مردم عادی نبوده و به نظر می‌رسد ناشی خرید‌های احتیاطی و حتی تصور بدبینانه مربوط به احتکار برخی اصناف و فعالان بازار بوده است. البته حمله سایبری به بانک سپه و پاسارگاد و اختلال سامانه‌های این دو بانک نیز می‌تواند عاملی در افزایش خرید‌های با ارقام بالا از سوی اصناف و استفاده آنان از کارتخوان به جای سایر روش‌های انتقال پول باشد. 

نکته دیگری نیز که باید در اینجا به آن پرداخت این است که در بخش کارت‌خوان‌های فروشگاهی، مقایسه طبقات خرید‌ها نیز نشان می‌دهد اتفاق غیرمنتظره در بخش خرید‌های خرد رخ نداده است، به‌طوری‌که تعداد 3.6 میلیارد تراکنش کارتخوان‌ها مربوط به خرید‌های زیر 600 هزار تومان بوده که نسبت به خردادماه سال 1403 کاهش 6 درصدی داشته است. همچنین تعداد تراکنش‌های بین 600 هزار تومان تا 20 میلیون تومان نیز از 222 میلیون تراکنش در خرداد سال گذشته با رشد 42 درصدی به 316 میلیون تراکنش رسیده و تراکنش‌های بالای 20 میلیون تومان نیز از 4.3 میلیون تراکنش با رشد 31 درصدی به 5.6 میلیون تراکنش رسیده است. 

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.