متن و فرامتن گزارۀ مهم لاریجانی در مورد احتمال مذاکره

دوگانگی‌ها در باب اصل مذاکره با طرف‌های غربی به‌ویژه آمریکا همیشه محل بحث واقع شده است. برخی معتقدند مذاکره تنها راه نجات کشور است و برخی دیگر تحت هر شرایطی آن را خیانت می‌دانند. علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب و رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی پنجشنبه شب در هیئت میثم مطیعی حضور پیدا کرد و در بخشی از صحبت‌هایش نکاتی را درباره مذاکره بیان کرد که نمی‌توان به‌سادگی از آن گذشت. پرونده مذاکره همیشه یکی از حساس‌ترین محور‌های مناقشه سیاسی و اجتماعی در ایران محسوب می‌شود.

با این‌حال برآیندی که می‌توان از صحبت‌های لاریجانی داشت این است که مذاکره صرفاً یک تاکتیک و ابزار است و نباید توسط گروه‌های سیاسی مختلف، آن‌قدر بزرگ‌نمایی شود که در جایگاه اولویت اول کشور قرار گیرد یا با کوچک‌نمایی آن دیپلماسی به انزوا کشیده شود و جا برای ظهور و بروز طرف مقابل خالی شود. 
از سوی دیگر، شبکه پرس‌تی‌وی هم به نقل از «یک منبع آگاه بلندپایه سیاسی» نکاتی درباره احتمال ازسرگیری مذاکرات منتشر کرده است. روز پنجشنبه سیدعباس عراقچی هم با انتشار پستی در ایکس نوشت که دور جدیدی از مذاکرات تنها زمانی ممکن است که طرف مقابل برای یک توافق هسته‌ای عادلانه آمادگی داشته باشد. 

مذاکره نه خیانت است، نه ‌تنها راه نجات

لاریجانی با زبانی صریح و درعین‌حال حساب‌شده به این پرسش پاسخ داد که «گروه دیپلماسی ایران بر سر چه چیزی می‌خواهد با آمریکا مذاکره کند؟» او تأکید کرد: «الان بحث مذاکره نیست. مذاکره یک تاکتیک است. این را هم اجازه بدهید که... الان هم که مذاکره‌ای نیست و من هم معتقدم هیچ عجله‌ای در این زمینه نباید کرد. آن‌ها با ما جنگیدند و اول باید به ما بگویند که چرا جنگیدند؛ لذا ما نباید این را متوقف کنیم... این یک تاکتیک است. باید اجازه دهیم رهبری آنجا که لازم می‌دانند استفاده کنند و آنجا که لازم نمی‌دانند، استفاده نکنند.»
این سخنان کوتاه اما معنادار، چند نکته اساسی را به ذهن متبادر می‌کند. نخست آنکه لاریجانی عملاً مذاکره را نه یک هدف، بلکه ابزاری در خدمت راهبرد کلان کشور تعریف می‌کند. این نگاه، مذاکره را از سطح یک ضرورت دائمی به جایگاه یک «گزینه» تنزل می‌دهد؛ گزینه‌ای که بسته به شرایط می‌تواند روی میز باشد یا به کناری گذاشته شود. 
دوم، او تصریح می‌کند که «رهبری» مرجع تصمیم‌گیری درباره به‌کارگیری این تاکتیک است. این تأکید، در فضایی که گاه جریان‌های سیاسی مذاکره را به موضوعی حیثیتی تبدیل می‌کنند، معنای مهمی دارد؛ نباید بر سر مذاکره «تعصب ناموسی» داشت، بلکه باید آن را در خدمت منافع ملی دید. 
لاریجانی با این گزاره‌ها عملاً پاسخی پیش‌دستانه به دو طیف مخالف و موافق مذاکره می‌دهد؛ مخالفانی که هرگونه گفت‌وگو با آمریکا را «خیانت» می‌دانند و موافقانی که مذاکره را «تنها راه نجات» معرفی می‌کنند. او در پایان تأکید می‌کند: «هر موقع بخواهیم استفاده می‌کنیم.» این جمله نشان‌دهنده انعطاف و عمل‌گرایی در نگاه رسمی ایران است؛ انعطافی که در مقاطع مختلف – از برجام ۲۰۱۵ تا مذاکرات ناکام ۲۰۲۰ – بار‌ها به‌صورت عینی دیده شده است. 

مذاکره را حیثیتی نکنید

در باب فرامتن سخنان لاریجانی می‌توان به چند نکته کلیدی اشاره کرد.
1- «مذاکره، تاکتیک است نه هدف» این گزاره به معنای آن است که ارزش کارکردی مذاکره اهمیت دارد نه ارزش ذاتی آن. همان‌طور که در دوران اوج تحریم‌ها مذاکره به‌عنوان راهی برای کاهش فشار اقتصادی مورد استفاده قرار گرفت، امروز نیز این ابزار بسته به مصلحت می‌تواند فعال یا غیرفعال شود. 
2- اشاره مستقیم به نقش رهبر انقلاب، پاسخی به جریان‌هایی است که تلاش می‌کنند مذاکره را به عرصه رقابت‌های جناحی و حیثیتی بکشانند. این پیام هم هشدار به موافقان افراطی است که می‌خواهند به هر قیمتی شده میز مذاکره را بچینند و آن را اولویت اول کشور بدانند درحالی‌که مذاکره یکی از ده‌ها کار وزارت خارجه است و کشور نباید معطل یک مذاکره شود. از سوی دیگر رویکرد این هشدار متوجه مخالفان مذاکره هم است که حتی شنیدن نام مذاکره را برنمی‌تابند و معتقدند مکانیزم هر نوع مذاکره‌ای با غرب باید به صورت مطلق کنار گذاشته شود. 

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.