ایران با جنگنده‌های چینی وضعیت دفاعی خود را مستحکم‌تر می‌کند؟

سید مهدی طالبیپژوهشگر حوزه بین‌الملل

هم‌زمان با سفر سرتیپ خلبان «عزیز نصیرزاده»، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران به چین، خبر‌های مختلفی از خرید فوری جنگنده‌های «جی-10» از سری c شنیده می‌شود. این خبر با توجه به جنس چنین توافقاتی که در مراحل اولیه محرمانه باقی می‌مانند و همچنین شرایط خطیر کنونی رسما تأیید نشده است؛ اما آنچه بر خوش‌بینی‌ها افزوده، انتشار خبر آن در حساب‌های کاربری سازمان بریکس در فضای مجازی است.

این سازمان که توسط قدرت‌های نوظهور مانند چین، روسیه و برزیل تأسیس شده است، نهادی برای مبارزه با یکجانبه‌گرایی سیاسی و اقتصادی آمریکا در عرصه جهانی است و ایران نیز دو سالی می‌شود که به عضویت آن درآمده است. ایران پیش از جنگ 12 روزه با رژیم صهیونی با جدیت در حال تلاش برای خرید جنگنده‌های مدرن بود. در آن برهه تلاش‌ها بر خرید جنگنده از روسیه تمرکز داشت. اساساً انتخاب نصیرزاده به عنوان جانشین رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح از سال 1400 تا 1403 و سپس انتخاب به عنوان وزیر دفاع از آن سال، نشان‌دهنده تلاش نیرو‌های مسلح و دولت برای تقویت نیروی هوایی بود. 

چین و جی-10 تنها گزینه موجود برای تأمین فوری

در جهان کشور‌های معدودی دست به ساخت جنگنده و صادرات آن می‌زنند. اگر کشوری مانند ژاپن را که جنگنده‌ای مشابه با اف-16 را در داخل کشورش تولید می‌کند، نادیده بگیریم، آمریکا، انگلیس (مشترک با آلمان، ایتالیا و اسپانیا)، فرانسه، سوئد، روسیه و چین تأمین‌کننده جنگنده در بازار‌های جهانی هستند. در خصوص ایران با توجه به مسدود بودن بازار‌های غربی، تنها بازار روسیه و چین قابل اتکاست. 

در شرایط کنونی روس‌ها به دلیل جنگ قادر به تأمین فوری جنگنده برای ایران نیستند و تنها گزینه باقی مانده چین است. 
این کشور نیز تولیدات متنوعی دارد، اما برخی از آن‌ها مانند جی-20 ممنوعیت صادرات داشته، برخی دیگر مانند جی-35 به اندازه کافی تولید نشده‌اند. 

چینی‌ها به غیر از دو جنگنده نسل پنجم نامبرده شده، دو جنگنده دیگر نیز در اختیار دارند؛ جنگنده جی-10 و جی اف-17. مشکل جنگنده جی اف-17 در دو مورد است؛ نخست آنکه خود چینی‌ها این جنگنده را تولید نکرده‌اند و به خدمت نگرفته‌اند. این جنگنده را صرفاً پاکستانی‌ها تولید کرده و به خدمت گرفته‌اند. اسلام آباد طی قرارداد‌هایی تعدادی از این جنگنده‌ها را نیز صادر کرده است. با این‌حال مشکل اساسی آن است که چین خود موجودی‌ای برای رفع نیاز فوری ایران ندارد. 

مشکل دیگر جی اف-17 اما تردید در خصوص کارایی آن در برابر جنگنده‌های پیشرفته رژیم صهیونی است. حتی در برابر هند، این جنگنده‌های جی-10 پاکستانی بودند که بار اصلی درگیری را علی رقم تعداد کم بر عهده داشتند؛ آن هم درحالی‌که هند به جنگنده نسل پنجمی مجهز نبود. در مقابل اما رژیم صهیونی به جنگنده‌های نسل پنجم اف-35 مسلح است. مقابله با این جنگنده اگر با جنگنده‌ای نسل پنجم مقدور نباشد، دست کم باید به پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل چهارم به مقابله با آن رفت. 

از سوی دیگر این جنگنده تقریباً می‌تواند در نبرد هوایی با جنگنده‌های اف-16 و اف-15 رژیم صهیونی، برابری داشته باشد. 
اتکای این جنگنده برای مقابله با اف-35 نیز بر روی رادار پیشرفته و موشک‌های دوربرد هوا به هوا به همراه قابلیت اشتراک‌گذاری اطلاعات است. 
بر اساس برخی از آمار‌ها چین دارای 236 جی-10 سری ای، 55 فروند سری بی، 220 فروند سری سی و 77 فروند سری است. 

اگر نمونه‌های اولیه در نظرگرفته نشوند، چین دارای 297 فروند جنگنده سری‌های جدید جی-10 است. با توجه به تعداد بالای جنگنده‌های دیگر مانند جی-20، جی-11 و جی-16 و سرعت بالای تولید، این احتمال وجود دارد که چین بتواند به سرعت سفارش ایران را تأمین کند. 
به غیر از موجودی نیروی هوایی چین، تولیدات جدید نیز می‌توانند به عنوان منبعی برای تأمین استفاده شوند. طبق آمار‌ها سفارش ایران 36 تا 40 فروند است که نشان می‌دهد تهران دست کم خواهان تشکیل 3 اسکادران 12 فروندی از آن‌هاست. 

نکات

1- اگر چین فروش جنگنده به ایران را بپذیرد، این موضوع به معنای تغییر قابل توجه و عبور از سیاست‌های گذشته است. این مسئله تا حد زیادی با موضوعات تغییر موازنه قوا مرتبط است. چین درحال حاضر که دارای توانمندی‌های قابل توجهی در حوزه اقتصادی و امور نظامی است، در برابر تحرکات نظامی آمریکا و تایوان در تنگه تایوان واکنشی تهاجمی نشان نمی‌دهد اما طی جنگ کره (از 1950 تا 1953) که امکان تغییر موازنه قوا وجود داشت، بدون تجهیز به سلاح هسته‌ای و تسلیحات مدرن مستقیماً وارد رویارویی با آمریکا شد. حساسیت چین به تغییر موازنه قوا که آمریکا در پی آن است، می‌تواند یکی از دلایل سوق یافتن چین به سمت فروش جنگنده‌های جی-10 به ایران باشد. 

2- ایران با تعدادی از کشور‌ها از جمله چین و روسیه به عنوان دو قدرت شرقی و هم پیمان دارای توافقاتی است. مواجهه ایران با جنگ و تهدیدات هوایی این فرصت را در اختیار ایران قرار داده تا با استناد به آن از متحدان خود تسلیحات پیشرفته‌تری درخواست کند. اساساً وجود مشکل در تأمین جنگنده یکی از عوامل جرئت یافتن دشمن در مبادرت به آغاز جنگ بود. 

متن کامل گزارش سیدمهدی طالبی، پژوهشگر حوزه بین‌الملل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید