بررسی نوآوری‌های فناورانهٔ شهید طهرانچی

شهید طهرانچی همچنین معتقد بود دانشگاه‌ها باید از روش‌های تأمین مالی سنتی مانند اتکا به منابع نفتی یا کمک‌های دولتی فاصله گرفته و به سمت درآمد‌های اختصاصی و مدل‌های اقتصادی پایدار حرکت کنند. از نظر او، دانشگاه نباید صرفاً نهادی مدرک‌گرا باشد، بلکه باید نهادی برای حل مسئله و بسترساز اشتغال در حوزه دانش بنیان باشد. به دلیل همین تفکرات و دیدگاه‌ها بود که او برای تسریع حرکت دانشگاه آزاد، مفهوم «تغییر ریل» را مطرح کرد. او دانشگاه را به قطاری تشبیه می‌کرد که اگر تنها در آن سوار شویم و صرفاً تغییرات ظاهری مانند دکور داخلی را ایجاد کنیم، این قطار در همان مسیر قبلی حرکت خواهد کرد و تحول واقعی رخ نمی‌دهد. بنابراین، تأکید او بر تغییر ریل‌گذاری‌ها و الگو‌های ذهنی حاکم بر دانشگاه بود، زیرا در غیر این صورت دانشگاه همچنان در همان مسیر سنتی باقی می‌ماند و تغییری ایجاد نمی‌شود. 
در دوره ریاست شهید طهرانچی بر دانشگاه آزاد اسلامی، توسعه فعالیت‌های فناورانه به عنوان یکی از محور‌های اصلی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در دستور کار قرار گرفت. او با نگاهی درآمدزا به دستاورد‌های فناورانه، تلاش کرد این حوزه را به منبعی جایگزین شهریه در اقتصاد دانشگاه تبدیل کند. 
شهید طهرانچی با درک عمیق از تحولات جهانی در حوزه علم و فناوری و نیاز به ساختار‌های جدید، بر این باور بود که مدل‌های سنتی مدیریت پژوهش دیگر پاسخگوی نیاز‌های دانشگاه در عصر دانش‌بنیان نیستند. به همین دلیل بود که یکی از تحولات ساختاری مهم در دوران مدیریت او، جداسازی معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری از معاونت پژوهش بود. اقدامی که نشان‌دهنده درک دقیق او از تفاوت ماهیت و ماموریت‌های این دو حوزه است. او این معاونت را ضرورتی کلیدی برای ورود دانشگاه به اقتصاد دانش‌بنیان می‌دانست. به همین دلیل بود که در نخستین گام، معاونت فناوری و نوآوری از معاونت پژوهش جدا شد تا نقطه آغاز تغییر چارت سازمانی دانشگاه باشد. پس از طراحی ساختار جدید و تصویب آن توسط هیئت امنای دانشگاه در شهریورماه ۱۳۹۸، این معاونت رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. مأموریت اصلی این معاونت، تمرکز بر تولید محصول فناورانه، تجاری‌سازی دانش، توسعه نوآوری و خلق ارزش افزوده بود؛ اهدافی که در راستای دیدگاه‌های شهید طهرانچی قرار داشت. 
ازجمله اقدامات مهم در این راستا، راه‌اندازی شورا‌های اقتصاد دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری در سطح استان‌ها و همچنین در ستاد مرکزی دانشگاه بود. این شورا‌ها با هدف هماهنگی، هم‌افزایی و هدایت فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان ایجاد شدند. شورا‌هایی که برای بهره‌گیری از تجارب و تخصص صاحب‌نظران حوزه اقتصاد و سرمایه‌گذاری در جهت استفاده بهینه از منابع علمی، پژوهشی، اقتصادی و مالی دانشگاه آزاد و ایجاد منابع درآمدی پایدار و مدیریت هزینه‌ها و تأمین مالی منطقی و علمی برنامه‌های جاری، عمران و توسعه‌ای دانشگاه تشکیل شد. 
از سوی دیگر درحالی‌که اهمیت فناوری همواره مورد توجه بوده است، اما تمرکز راهبردی و تقویت جایگاه آن در ساختار دانشگاه آزاد را می‌توان مدیون تلاش‌ها و پیگیری‌های مستمر دکتر طهرانچی دانست. او در سفر‌های استانی خود، همواره بازدید از فعالیت‌های فناورانه و دیدار با فناوران را در اولویت قرار می‌داد و برای توسعه همکاری‌ها، جذب سرمایه‌گذاری و حمایت از ایده‌های نوآورانه گام‌های مؤثری برداشت. 

دانشگاه آزاد در دوره مدیریت شهید دکتر طهرانچی، تغییر ریل بنیادینی را تجربه کرد و مسیر خود را از یک نهاد صرفاً آموزشی به سوی یک دانشگاه فناور، کارآفرین و مسئله‌محور تغییر داد. در این مسیر، مجموعه‌ای از اقدامات اجرایی و ساختاری انجام شد تا این تحول صرفاً در سطح شعار باقی نماند، بلکه در عمل به الگویی برای دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم در کشور تبدیل شود. 
از مهم‌ترین گام‌های دانشگاه در این مسیر، حمایت ساختارمند از اعضای هیئت‌علمی فناور بوده است. شهید طهرانچی با درک اهمیت نقش فناوران در توسعه علمی و اقتصادی کشور، در آذرماه ۱۳۹۹ «دستورالعمل اجرایی حمایت از فعالیت فناورانه اعضای هیئت‌علمی» را ابلاغ کرد. این آیین‌نامه، اساتید فناور را به دو دسته «دارای مالکیت فناوری» و «فاقد مالکیت مستقیم» تقسیم می‌کند. دسته اول شامل افرادی است که مالک یا سهام‌دار شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و دومی استادانی هستند که در قالب مشاوره، منتورینگ، ترویج فناوری و همکاری‌های علمی مشارکت دارند. 
از زمان اجرای این دستورالعمل تاکنون، ۹ دوره فراخوان برگزار شده و بیش از ۳۲۰۰ عضو هیئت‌علمی فناور تحت حمایت قرار گرفته‌اند. این حمایت‌ها شامل اعطای امتیازات پژوهشی، آموزشی و اجرایی بوده و در برخی موارد منجر به ترفیع علمی اعضا نیز شده است. 
گام مهم دیگر دانشگاه، ایجاد امکان دفاع از رساله دکتری بر پایه دستاورد‌های دانش‌بنیان و فناوری‌محور بود. این تغییر رویکرد، حرکت از پایان‌نامه‌های صرفاً نظری به سمت پژوهش‌های کاربردی و محصول‌محور را تسهیل کرد. دانشجویان اکنون می‌توانند با ارائه یک فناوری یا محصول تجاری‌سازی شده، از رساله خود دفاع کنند. این اقدام، ارتباط دانشگاه با صنعت را تقویت کرده و زمینه ورود دانش به بازار را فراهم می‌کند. 
در ادامه این مسیر تحولی، دانشگاه آزاد آیین‌نامه‌های متعددی را برای نهادینه‌سازی فرهنگ فناوری و نوآوری تدوین یا بازنگری کرد. آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سرا‌های نوآوری در سال 1398 با هدف ساختارسازی فعالیت‌های فناورانه و شکل‌گیری نهاد‌هایی مثل سرا‌های نوآوری به عنوان حلقه اتصال دانشگاه با صنعت ابلاغ شد. این آیین‌نامه در سال 1403 با هدف تطبیق با زیست‌بوم فناوری کشور و به‌روزرسانی ضوابط حمایتی برای اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان فناور بازنگری شد. نگاه فناورانه دانشگاه تنها به اساتید محدود نشد. در مرداد ۱۴۰۰، شهید طهرانچی آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه دانشجویان را نیز ابلاغ کرد. این آیین‌نامه بر حمایت از دانشجویانی که در مسیر تجاری‌سازی، تولید محصول یا راه‌اندازی استارتاپ گام برمی‌دارند، تمرکز دارد. این آیین‌نامه نیز در سال 1403 بازنگری شد. حالا امروز، پس از شش سال از این تغییر رویکرد، نتایج ملموس آن در سراسر کشور قابل مشاهده است؛ حمایت از هزاران استاد و دانشجوی فناور، ایجاد ده‌ها سرای نوآوری و هسته فناور در واحد‌ها و افزایش نرخ اشتغال فارغ‌التحصیلان و درآمد‌های غیرشهریه‌ای. این‌ها همه نشان‌دهنده مسیر روشن دانشگاه آزاد در تبدیل شدن به یک دانشگاه نسل چهارم، مأموریت‌گرا، پاسخگو به نیاز‌های جامعه و پیشران اقتصاد دانش‌بنیان است. 

دانشگاه آزاد را می‌توان یک دانشگاه پیشرو در حوزه فناوری دانست. شهید دکتر طهرانچی معتقد بود فضای کسب‌وکار در این دانشگاه شیک و مجلسی نیست، بلکه یک فضای واقعی برای کار جدی است. به همین دلیل اهداف فناورانه و حمایت از اکوسیستم نوآوری را از طریق چند صندوق مالی دنبال می‌کند تا با تأمین مالی هدفمند، زمینه رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری‌سازی ایده‌ها را فراهم کند. 
صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد را می‌توان هسته تأمین مالی اکوسیستم نوآوری دانست که تنها صندوق غیردولتی در کشور محسوب می‌شود. مسئولان دانشگاه از اوایل دهه ۱۳۹۰ ایده تأسیس یک صندوق پژوهش و فناوری را در سر داشتند. در سال ۱۳۹۴، تأسیس این صندوق در شورای اقتصاد و سرمایه‌گذاری دانشگاه تصویب شد. با این حال، فرایند اخذ مجوز‌های لازم از نهاد‌های ذی‌ربط تا سال ۱۳۹۸ طول کشید. دی ماه سال 1399 بود که این صندوق ثبت رسمی شد و درنهایت بهمن ماه سال 1399 فعالیت رسمی خود را آغاز کرد تا نقش بسیار کلیدی، مؤثر و واقعی در اکوسیستم دانش‌بنیان، اقتصادی و اشتغال‌زایی پایدار داشته باشد. این صندوق از نظر سرمایه‌گذاری طرح‌های بزرگ را حمایت می‌کند؛ درواقع در هر شهری اقتصاد آن را مورد ارزیابی قرار داده و یک اقتصاد یا صنعت عام آن شهر را مورد حمایت مالی، تجهیزاتی، کارگاهی و علمی قرار می‌دهد. 
این صندوق که در ابتدا کار خود را با 20 میلیارد تومان شروع کرد مدت زمان زیادی نگذشت که به بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی کشور تبدیل شد. بهمن ماه سال 1402 بود که سرمایه 374 میلیارد تومانی صندوق ثبت شد و پس از یک سال با جهشی بیش از دو برابر به 801 میلیارد تومان رسید تا کماکان عنصر تأمین مالی اکوسیستم فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد بزرگ‌ترین صندوق غیردولتی کشور بماند. سرمایه‌ای کاملاً غیردولتی و بدون استفاده از بودجه‌ها و امکانات عمومی که نشان‌دهنده جدیت دانشگاه در سر و سامان دادن به فعالیت دانش‌بنیان‌ها و ایده‌های فناوران دانشگاه است. صندوق در کنار وظیفه عاملیت مالی که بر عهده دارد و از مهم‌ترین وظایف آن به شمار می‌رود، در تزریق منابع در قالب تسهیلات و صدور ضمانتنامه نیز نقش‌آفرینی می‌کند. این مجموعه تاکنون به بیش از 400 شرکت و واحد دانشگاهی خدمت ارائه کرده که ازجمله آن می‌توان به حدود 3 هزار و 221 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری، حدود 4 هزار و 357 میلیارد ریال تسهیلات و 11هزار و 43 میلیارد ریال عاملیت مالی و 5 هزار و 22 میلیارد ریال ضمانتنامه اشاره کرد. 
یکی دیگر از گام‌های دانشگاه آزاد در استراتژی تأمین مالی دانشگاه ورود به سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) و توسعه کرادفاندینگ است. دانشگاه آزاد با تملک ۶۸ درصد از سهام شرکت سرمایه‌گذاری «راستین ارزش سپهر»، مأموریت پشتیبانی از پروژه‌های نوآورانه در مراحل پرریسک را بر عهده گرفته است. این شرکت، یکی از بازو‌های مالی نوین در حوزه دانش‌بنیان است که فعالیت خود را از سال ۱۴۰۰ با هدف سرمایه‌گذاری در کسب‌وکار‌های بالغ اکوسیستم استارتاپی کشور آغاز کرده است. شرکت راستین ارزش سپهر، 4 محور اصلی فعالیت نیز دارد که کار آن‌ها را به صورت همزمان پی می‌برد. تأسیس نهاد‌های تخصصی تأمین مالی حوزه دانش‌بنیان، سرمایه‌گذاری‌های غیربورسی ارائه خدمات مالی و مشاوره سرمایه‌گذاری و مدیریت پرتفوی بورسی، این چهار حوزه را تشکیل می‌دهند. این شرکت در راستای محور اول فعالیش، تاکنون دو صندوق سرمایه‌گذاری تخصصی تأسیس کرده است. یعنی صندوق جسورانه ارزش‌آفرینان تدبیر که در اسفند 1403 با سرمایه اولیه ۷ هزار میلیارد ریال راه‌اندازی شد و به‌عنوان بزرگ‌ترین صندوق جسورانه کشور، فعالیت خود را در حمایت از کسب‌وکار‌های نوآور آغاز کرد. فراصندوق ثروت ستارگان نیز دومین مجموعه مالی حمایت از دانش‌بنیان‌هاست که با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، همراه اول، کمیته امداد، سازمان اقتصادی کوثر و بنیاد بهره‌وری موقوفات رضوی شکل گرفته است.