«فرهیختگان» روایت میکنددکتر طهرانچی با این اعتقاد که آموزش باید به طور مداوم تکامل یابد، رویکردی نوین را برای این نهاد آموزشی مطرح کرد. از همان آغاز او بر این باور بود که آموزش یک فرایند پویا و تحول‌ساز است.
۱۰ راهبرد دکتر طهرانچی در تحول آموزش دانشگاه آزاد
سارا طاهریتحول در نظام آموزشی اتفاق مهمی بود که در دوره ریاست هفت‌ساله شهید طهرانچی در دانشگاه آزاد رقم خورد. دکتر طهرانچی با این اعتقاد که آموزش باید به طور مداوم تکامل یابد، رویکردی نوین را برای این نهاد آموزشی مطرح کرد. از همان آغاز او بر این باور بود که آموزش یک فرایند پویا و تحول‌ساز است. در این سال‌ها، دانشگاه آزاد شاهد تحولاتی بنیادین در عرصه آموزش بوده تا جایی که حتی در زمینه‌های نوآورانه و فناوری‌های آموزشی، گام‌های بلندی را برداشته است. تغییراتی که به‌ویژه در ایجاد فضا‌هایی برای یادگیری تعاملی و استفاده از فناوری‌های نوین به خوبی قابل مشاهده است. راه‌اندازی سامانه‌های یکپارچه‌ای مانند «آموزشیار» و «کاتب»، طراحی نظام نوین «عرصه و پایه» و اصلاح و بازآرایی رشته‌ها بر اساس سند آمایش از مهم‌ترین اقدامات این دوره به شمار می‌رود. اقداماتی که موجب افزایش شفافیت، عدالت آموزشی، مهارت‌محوری و تصمیم‌سازی هوشمند شده‌اند. در این گزارش تلاش کرده‌ایم نگاهی به تحولات آموزشی دانشگاه آزاد در هفت سال گذشته داشته باشیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
نگاه دکتر طهرانچی به حوزۀ آموزش چگونه بود؟
شهید دکتر طهرانچی مدیری بود که به تحول ساختاری در نظام آموزش عالی کشور ایمان داشت و بر این اساس، تمام تلاش خود را به کار گرفت تا سیستم آموزشی دانشگاه را متحول کند. او به این باور رسیده بود که فعالیت‌های آموزشی باید به تقویت و ارتقای نظام آموزشی کشور معطوف شود. چرخش اول سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد نیز دقیقاً بر همین اساس شکل گرفت؛ هدف این چرخش، تغییر از آموزش حافظه محور به یادگیری عمیق، کاربردی و فایده محور است که بستر اشتغال دانش‌بنیان را فراهم کند. این تغییر رویکرد یعنی به جای تمرکز صرف بر حفظ اطلاعات، تلاش بر این است دانشجویان درکی عمیق از مطالب پیدا کنند و بتوانند آن را در دنیای واقعی به کار برند. به این ترتیب، آموزش به سمتی حرکت میکند که هم برای دانشجویان و هم برای جامعه منفعتی ایجاد کرده و زمینه اشتغال مناسبی برای فارغ‌التحصیلان فراهم کند.
شهید دکتر طهرانچی همچنین امسال در دیدار نوروزی‌اش با معاونان، مدیران و کارکنان نسبت به ناترازی پنهان در تربیت نیروی انسانی هشدار داده و گفته بود: «تغییر ذائقه اجتماعی به گونه‌ای است که در 5 سال آینده یک‌دفعه متوجه یک ناترازی در سرمایه انسانی می‌شوید. ناترازی در سرمایه انسانی مثل ناترازی در انرژی نیست که با واردکردن برق خورشیدی ظرف یک سال مشکل حل شود. برای حل مشکل ناترازی در نیروی انسانی حداقل 15 سال از مقطع متوسطه اول یا متوسطه دوم باید کار را شروع کرد تا ناترازی اصلاح شود.» به گفته او برخی رشته‌ها دیگر جایگاه خود را در ذهن جامعه از دست داده‌اند. او گفته بود: «وقتی به آمار ورودی‌های سال ۱۴۰۳ نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که خلأ‌های جدی در ناترازی در تربیت نیروی انسانی وجود دارد. فرزندانمان براساس ذائقه خود انتخاب میکنند و ما باید متناسب با ذائقه آن‌ها حرکت کنیم.» بنابراین به گفته او زنگ خطر به صدا درآمده و اگر همین امروز برای آن برنامه‌ریزی نکنیم، سال‌ها بعد، با یک ناترازی عمیق مواجه خواهیم شد.
او بر اهمیت فعالیت‌های مقوم آموزشی نیز تأکید می‌کرد و معتقد بود باید این فعالیت‌ها به‌نوعی در خدمت تقویت آموزش باشد. شهید طهرانچی بر این باور بود هرگونه فعالیت، به ویژه فعالیت اقتصادی باید در راستای تقویت آموزش و ارتقای کیفیت آن باشد، نه اینکه از آن جدا یا مستقل عمل کند تا جایی که حتی تیرماه سال 1398 در جلسه با اعضای شورای دانشگاه آزاد استان خراسان شمالی و اساتید گروه کشاورزی این دانشگاه گفته بود: «دانشگاه آزاد برای کسب درآمد، کار اقتصادی نمی‌کند، بلکه فعالیت‌های اقتصادی ما باید مقوّم آموزش باشد.» دکتر طهرانچی با تأکید بر ناکارآمدی روش‌های آموزشی فعلی، به لزوم تغییر آن‌ها به روشی شبیه به آموزش پزشکی اشاره کرده بود. به همین دلیل، بررسی و اجرای روش‌های نوین آموزشی در دانشگاه آزاد به عنوان یک هدف اساسی در دستور کار قرار گرفت. از نگاه او، آموزش نباید صرفاً به انتقال نظریه و محتوا محدود شود، بلکه باید با عمل و مهارت‌آموزی در میدان واقعی همراه باشد. او معتقد بود همان‌گونه که دانشجویان پزشکی از همان ابتدا در بیمارستان‌ها حاضر می‌شوند و آموخته‌های خود را به صورت عملی تجربه میکنند، سایر رشته‌ها نیز باید به همین شکل طراحی شوند. او در سخنانی در اولین جشن دانش‌آموختگی و فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشکده توسعه فناوری و کارآفرینی دانشگاه آزاد در اردکان گفته بود: «امروز اگر بیمار شویم، خود را به راحتی به دست پزشک می‌سپاریم، اما حاضر نیستیم کارخانه و کارگاه خود را به دست فارغ‌التحصیلان مهندسی بدهیم، زیرا آن‌ها در محیط عرصه، آموزش واقعی ندیده‌اند، نظام پایه و عرصه می‌تواند علوم و مهندسی را در ایران اجرا کند.» بنابراین به زعم او تمام رشته‌ها باید آموزش میدانی داشته باشند تا فارغ‌التحصیلان نه‌تنها دانش نظری، بلکه توان عملی نیز داشته باشند. شهید طهرانچی همچنین در سخنرانی‌های متعدد خود به آسیب‌شناسی نظام آموزشی کشور و چالش‌های انتخاب رشته دانشجویان پرداخته بود. او در اسفند سال 1402 در نخستین نشست سراسری مدیران و اعضای هیئت‌علمی گروه محیط زیست دانشگاه گفته بود: «عدم استقبال دانشجویان از برخی رشته‌های مهم، نتیجه انتخاب غیرصحیح است.» او معتقد بود دانشگاه باید به دانشجویان آموزش دهد که چگونه انتخاب‌های صحیحی داشته باشند، زیرا انتخاب‌های نادرست می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم استقبال از رشته‌های مهم و بحران‌های اجتماعی منجر شود. او خرداد سال گذشته نیز جلسه امضای تفاهم‌نامه همکاری دانشگاه آزاد استان همدان و شرکت صنایع غذایی سحر به تغییر ذائقه نسل جوان در انتخاب رشته‌های دانشگاهی اشاره کرده و گفته بود که این تغییرات می‌تواند نیروی انسانی آینده کشور را تهدید کند. او تأکید کرده بود دانشگاه باید با اصلاح روش‌های آموزشی و سرفصل‌های دروس، این چالش‌ها را برطرف کند.
حل دغدغۀ اشتغال با ایجاد مدارس عالی مهارتی
دغدغه اشتغال، یکی از صدها دغدغه شهید طهرانچی برای دانشجویان دانشگاه آزاد بود. او معتقد بود تحقق شعار «هر دانشجو، یک تخصص، یک مهارت» باید سرلوحه فعالیت‌های واحدهای دانشگاهی قرار بگیرد زیرا اغلب افراد با مدرک فوق دیپلم، داشتن یک تخصص و مهارت و شغل را به داشتن مدارک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد و نداشتن شغل ترجیح میدهند. او تاسیس مدارس عالی مهارتی را حلقه تکمیلی برای حل اشتغال جوانان می‌دانست و در سخنانی گفته بود مدارس عالی مهارتی سعی دارند در حوزه‌هایی که نهاد دانشگاه توانایی معرفی متخصص لازم را به صنعت یا جامعه دارد، زمینه‌های شغلی ایجاد کند.
به همین دلیل بود که دانشگاه راه‌اندازی مدارس مهارتی را کلید زد و در بهمن ماه سال 1397 نیز خبر راه‌اندازی مدرسه عالی مهارتی حقوق رسانه‌ای شد. مدارسی که با دوره‌‌های کوتاه‌مدت مهارتی، افراد و متقاضیان را آماده اشتغال و بازار کار میکند. اردیبهشت سال 99 بخشنامه نحوه تاسیس و راه‌اندازی مدارس عالی مهارتی توسط دکتر طهرانچی ابلاغ شد. مدارس عالی در راستای آموزش‌های غیررسمی و به‌عنوان حلقه واسط، ضمن ارائه آموزش مهارت‌های لازم و ایجاد شرایط کارورزی، مهارت‌‌ورزان را آماده ورود به بازار کار میکند. حالا مدارس مهارتی با یک تیر دو نشان زده‌اند؛ در ابتدا هم مهارت کافی را به مهارت‌آموزان آموزش میدهند تا بعد از فارغ‌التحصیلی برای خود شغلی ایجاد کنند و بیکار نباشند و در گام دوم مشکلات صنایع را حل میکنند.
در حال حاضر 130 مدرسه عالی مهارتی در واحدهای دانشگاه آزاد مشغول به فعالیتند که به عنوان یک حلقه تکمیلی توجه به نیازهای خاص هر منطقه، دوره‌‌های مهارتی را ارائه میدهند و ارتباط نزدیکی با صنایع محلی دارند تا فارغ‌التحصیلان را برای ورود به بازار کار آماده کنند. به عبارت دیگر، این مدارس را می‌توان پلی بین آموزش و اشتغال دانست که به توسعه مهارت‌های نیروی کار و ارتقای صنایع منطقه کمک میکنند. مدرسه عالی مهارتی حقوق، مدرسه صنایع خلاق، مدرسه عالی چرم و کفش تبریز، مدرسه مهارتی حقوق فناوری و نوآوری واحد پردیس، مدرسه علوم ورزش واحد اراک، مدرسه عالی مهارتی اقتصاد دیجیتال واحد تبریز، مدرسه عالی مهارتی بورس و بازار سرمایه واحد مشهد، مدرسه عالی مهارتی بورس اراک ازجمله مدارسی‌اند که با عنوان مدارس عالی مهارتی در دانشگاه آزاد اسلامی فعالند.
نفوذ فناوری در آموزش دانشگاهی
لزوم تبدیل دانشگاه‌ها به «سازمان یادگیرنده» تأکیدی بود که شهید طهرانچی همواره در سخنان خود بر آن تأکید کرده بود. اتفاقی که به گفته او در دنیای پرشتاب امروز ضروری است. نفوذ فناوری در آموزش دانشگاه، مسیری بود که می‌توانست دانشگاه را تبدیل به سازمان یادگیرنده کند. شهید طهرانچی فروردین امسال در سخنانی بر نفوذ فناوری در آموزش دانشگاهی تأکید کرد. او گفت که نمی‌توان هوش مصنوعی را نادیده گرفت زیرا به زعم او شیوه آموزش در دو دهه اخیر دستخوش تغییرات عمیق شده و جوان امروز دیگر مانند گذشته نمی‌اندیشد. شهید طهرانچی بر این باور بود که تغییر فضای تربیتی و شکل‌گیری ذائقه‌های جدید اجتماعی یک واقعیت انکارناپذیر است که باید به آن توجه و برایش تدابیری اندیشیده شود. او به صراحت بیان کرد که اکنون با یک «جنگ فناورانه» مواجهیم؛ تحولات فناوری، از جمله فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی و زیست اجتماعی، همه ابعاد زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند.
با تأکید دکتر طهرانچی بر استفاده از هوش مصنوعی در تدریس، این موضوع در دستورکار معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد قرار گرفت. در همین راستا جلسات منظم درباره نحوه پیاده‌سازی و عملیاتی‌سازی این طرح برگزار و تدریس با استفاده از هوش مصنوعی، از درس ریاضی و فیزیک یک آغاز شد.
یکی دیگر از اقدامات این معاونت طراحی و تصویب بسته‌های آموزشی با رویکرد‌های «هوش مصنوعی برای علم» و «علم برای هوش مصنوعی» است. این بسته‌های آموزشی شامل دو درس تا سقف شش واحد برای ارائه به دانشجویان رشته‌های مختلف به عنوان درس اختیاری در مقطع کارشناسی‌ارشد تهیه شدند. بسته‌های آموزشی دیگری هم با رویکرد «علم برای هوش» در این معاونت طراحی و تصویب شده است. تولید محتوای الکترونیکی درس فیزیک1 با رویکرد هوش مصنوعی و استقرار در سامانه کاتب برای بهره‌برداری دانشجویان از دیگر اقدامات معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی در حوزه هوش مصنوعی است. یکی از برنامه‌هایی که در این سامانه پژوهشیار نیز اخیراً تعریف شده برنامه علمی هوش مصنوعی است. دانشکدگانی نیز در این حوزه ذیل معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی با عنوان دانشکدگان هوش مصنوعی و فناوری‌های اجتماعی و پیشرفته راه‌اندازی شد.
اما اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه هوش مصنوعی فقط به بحث تدریس خلاصه نشد و شهید طهرانچی بر استفاده از هوش مصنوعی در امتحانات نیز تأکید داشت و هشدار داد که زمان برای تعلل در این مسیر به پایان نزدیک می‌شود و در صورت عدم تغییر روش‌های امتحانی در همین ترم، ممکن است در ترم‌های آینده دیر شود. کمتر از چندماه پس از سخنان دکتر طهرانچی بود که محمد علی اکبری، معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد بخشنامه‌ای صادر کرد که بر اساس آن به دانشجویان مقطع دکتری اجازه داده شد تا در امتحانات دروس نظری خود از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کنند. البته این اقدام قرار شد در گام اول فقط برای دانشجویان دکتری اجرایی شود و در همان ابتدای کار نیز چندین واحد دانشگاهی از جمله یزد و زاهدان امتحانات خود را با استفاده از هوش مصنوعی برگزار کرده و دانشجویان با موبایل و لپ‌تاپ وارد جلسه امتحان شدند.
در این بخشنامه صراحتاً تأکید شده بود که استفاده از تلفن همراه، لپ‌تاپ یا حتی ابزارهای هوش مصنوعی در جلسه امتحان ممنوع نیست! شاید برای خیلی‌ها این سؤال پیش آمده باشد که کیفیت برگزاری امتحانات چگونه تضمین می‌شود و آیا استفاده از هوش مصنوعی راهی برای تقلب علمی نیست؟ آن طور که در این بخشنامه عنوان شده بود، قرار بر این شد تا اساتید به گونه‌ای سؤالات خود را طراحی کنند که دانشجو را به چالش بکشند تا دانشجو نتواند فقط با کپی‌برداری جواب دهد، بلکه باید تحلیل و فکر خودش را به نمایش بگذارد. بنابراین کار به همین راحتی هم نبود و استفاده از ابزارهای الکترونیکی برای برقراری ارتباط صوتی یا تصویری در حین امتحان ممنوع شد تا امنیت و عدالت در برگزاری امتحان حفظ شود. همچنین تأکید شد تا استادان سؤالات متنوع و مفهومی طراحی کنند. با توجه به تحولات اخیر، مشخص است که دانشگاه تلاش دارد تا با دنیای جدید همگام شده و به جای نگرانی نسبت به فناوری‌های نوین یا انفعال، به دنبال بهره‌برداری از آن‌ها برای بهبود فرایند آموزشی است. این رویکرد نشان‌دهنده عزم دانشگاه برای پذیرش تغییرات و بهره‌گیری از ابزارهای مدرن برای ارتقای کیفیت یادگیری و تدریس است. به این ترتیب، دانشگاه به یک محیط آموزشی پویا و کارآمد تبدیل می‌شود که در آن استادان و دانشجویان می‌توانند از جدیدترین فناوری‌ها برای پیشرفت علمی و یادگیری بهتر استفاده کنند. این تغییرات نویدبخش، فرصتی برای ایجاد یک نظام متحول همگام با نیازهای روزافزون جامعه و بازار کار است.
یکپارچگی آموزش دانشگاه آزاد از پیش‌دبستانی تا دکتری
دانشگاه آزاد اسلامی طی 7 سال گذشته رویکردی نوین در نظام آموزشی خود اتخاذ کرد و با هدف ایجاد انسجام، پیوستگی و ارتقای کیفیت آموزشی، ساختار آموزش خود را از پیش‌دبستانی تا مقطع دکتری به صورت یکپارچه طراحی و توسعه داد. یکی از اولین نشانه‌های این یکپارچگی در تغییر نام و هویت بصری مراکز آموزشی دانشگاه آزاد بود. به طور مثال مراکز پیش‌دبستانی و دبستان که پیش‌تر به شکل پراکنده و با نام‌های متنوع فعالیت می‌کردند، تحت عنوان مرکز تربیت اسلامی کودک (تاک) بازطراحی شدند. درواقع با توجه به اینکه دانشگاه آزاد بر اساس سند تحول و تعالی یک جریان حرکتی را آغاز کرده که به موجب آن تعلیم و تربیت به عنوان یک فرایند و همچنین مهارت‌آموزی به عنوان یک جریان از دوره کودکی و پیش‌دبستانی آغاز می‌شود و تا دانشگاه ادامه دارد. اینک شبکه بزرگ دانشگاه آزاد علاوه بر برخورداری از مدارس سما در مقاطع مختلف تحصیلی و همچنین واحد‌ها و مراکز دانشگاهی در سرتاسر کشور، راه‌اندازی کودکستان‌های اسلامی تاک را برای تکمیل زنجیره و جریان تربیتی دانشگاه، هدف‌گذاری کرد.
مدارس سما نیز توسعه یافتند و ضمن تجهیز فضا‌ها و زیرساخت‌ها، از نظر محتوایی نیز با دانشگاه‌ها هم‌راستا شدند. مدارسی که سابقه تأسیسش در دانشگاه آزاد به دهه 70 برمی‌گردد و حالا 845 مدرسه در استان‌های مختلف مسئولیت آموزش به بیش از 155 هزار دانش‌آموز را برعهده دارند.
هنرستان‌ها نیز برای اولین‌بار در فضای آموزش عمومی دانشگاه آزاد ایجاد شدند و آبان ماه سال 1402 اولین هنرستان فنی و حرفه‌ای پسرانه سمای تهران وابسته به دانشگاه آزاد واحد یادگار امام(ره) افتتاح شد. یا در نمونه دیگر، دهکده فنی و مهارتی استان همدان با هدف خارج کردن هنرستان‌ها از حالت سنتی و تبدیل شدن به مرکزی برای تربیت تکنسین‌های واقعی و آماده ورود به بازار کار تشکیل شد. الگویی که می‌تواند در استان‌های دیگر کشور نیز تسری پیدا کند.
یکی دیگر از دیدگاه‌های شهید دکتر طهرانچی، تأکید بر یکپارچگی نظام آموزشی کشور بود. او معتقد بود که آموزش عمومی و آموزش عالی نباید به صورت گسسته و منفک از یکدیگر عمل کنند، بلکه باید حلقه‌های زنجیره‌وار یک نظام منسجم تربیتی، فرهنگی و علمی باشند. به طور مثال او در نشست تخصصی ابعاد و مؤلفه‌های مدل حکمرانی یکپارچه و تحولی نظام آموزشی کشور در مکتب شهید رئیسی گفته بود نظام آموزش باید از پیش‌دبستان تا آموزش عالی در قالب حکمرانی یکپارچه عمل کند. او همچنین در جایی گفته بود مدارس باید به «نهاد رشد» تبدیل شوند و نقشی مکمل با دانشگاه داشته باشند.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
