مسافرت خارجی با هواپیما رکورد زد

فاطمه سادات مرتضویخبرنگار

بررسی «فرهیختگان» از داده‌های آماری سازمان هواپیمایی کشور نشان می‌دهد که طی 20 سال اخیر، با وجود نوساناتی که در تعداد هواپیماها، قیمت بلیط و حتی تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور رخ داده، از سال 1383 تا سال 1403 تعداد پروازهای داخلی حدوداً 2 برابر شده و از 85 هزار و 861 پرواز در سال 1383 به 162 هزار و 363 پرواز در سال 1403 رسیده است. طبیعتاً نوساناتی در این بازه زمانی بیست‌ساله به دلایل مختلفی در تعداد پروازها وجود دارد، اما به طور کلی طبیعی است که با افزایش ناوگان هوایی، هر‌ساله شاهد روند افزایشی، هرچند با سرعت کند، در تعداد سفرهای هوایی باشیم.

بخش حائز اهمیت این آمار اینجاست که رکورد تعداد پرواز داخلی طی این 20 سال اخیر، مربوط به سال 1396 با 208 هزار و 306 پرواز داخلی است که 28 درصد نسبت به سال 1403 بیشتر بوده است. همچنین، گفتنی است طی سال‌های 95 تا 98 سازمان هواپیمایی کشور، بیشترین تعداد پرواز داخلی را ثبت کرده است. از طرفی، کمترین تعداد پرواز داخلی در بیست سال اخیر، مربوط به سال‌های 1383 تا 1387 است که تعداد پروازهای داخلی در بازه 85 هزار تا 115 هزار عدد در نوسان بود. سپس در سال‌های بعد، این روند به صورت افزایشی ادامه یافت.

این داده‌ها نشان می‌دهد بهبود روابط خارجی، کاهش تحریم‌های ظالمانه و همچنین گشایش‌های اقتصادی نقش حائز اهمیتی در افزایش سفر هوایی دارد که شاید بخشی از آن مربوط به نوسازی ناوگان و بخش دیگر مربوط به کاهش تحریم‌ها، افزایش پروازهای خارجی و ورود ایرلاین‌های خارجی به کشور باشد.

همچنین، گفتنی است در سال‌های 98 و 99 به دلیل شیوع پاندمی کرونا و محدودیت‌های سفر، تعداد پروازهای داخلی برای نخستین بار به کمترین میزان خود رسید. طبق آمارهای سازمان هواپیمایی کشوری، تعداد پروازهای داخلی در سال 99 در اوج کرونا چیزی حدود 145 هزار و 672 عدد ثبت شده است. البته سال‌های 1401 و 1402 نیز تعداد پروازهای داخلی برای دومین بار در 20 سال اخیر، شدیداً کاهش یافت و حدود 152 تا 153 هزار پرواز در داخل کشور انجام شد که احتمالاً بتوان دلیل آن را افزایش قیمت بلیط هواپیما در سال‌های اخیر دانست.

رکوردشکنی پروازهای خارجی در سال 1403

در سال 1403، به رغم تهدیدات امنیتی، ممنوعیت‌های چندباره پروازهای خارجی و تحریم‌های ظالمانه و همچنین تحریم سه شرکت هواپیمایی کشورمان شامل ایران‌ایر، ماهان و هواپیمایی ساها از سوی اتحادیه اروپا، داده‌ها نشان می‌دهد پروازهای خارجی رشد داشته است. طبق آخرین آمار سازمان هواپیمایی کشوری، از تعداد 27 هزار و 609 پرواز خارجی در سال 1383 به 48 هزار و 774 پرواز خارجی در سال 1403 رسیده‌ایم که حکایت از یک رشد 76 درصدی در تعداد پروازهای خارجی دارد. گفتنی است رکورد بیشترین تعداد پرواز خارجی صورت گرفته در 20 سال اخیر، نیز مربوط به سال 1403 است. پس از آن، در سال‌های 95 و 96 بیشترین تعداد پروازهای خارجی از خطوط هوایی کشورمان انجام شده است که به ترتیب 42 هزار و 786 پرواز و 46 هزار و 308 پرواز صورت گرفته است. با احتمال بسیار بالا، شاید بتوان گفت افزایش تعداد پروازهای خارجی پس از امضای برجام مربوط به کاهش تحریم‌ها و به دنبال آن افزایش تعاملات با کشورهای دیگر مرتبط دانست.

اما درخصوص رشد پروازهای خارجی در سال گذشته، شاید بتوان این موضوع را ناشی از قیمت‌گذاری دستوری دولت در بخش بلیت‌های هواپیما و همچنین سیاست ارزی دولت مرتبط دانست که هر دو ممکن است مشوق سفر هوایی باشند. همچنین، حتی ممکن است بخشی از این موضوع به دلیل قیمت‌های غیرجذاب و ناچیز سفرهای داخلی باشد که منجر به افزایش تقاضای شرکت‌های هواپیمایی برای تخصیص صندلی بیشتر به سفر خارجی شود.

در مقابل، کمترین تعداد پرواز صورت‌گرفته در این دو دهه، مربوط به سال 99 است که شیوع بیماری کرونا به اوج خود رسید و به دنبال آن بسیاری از سفرهای خارجی لغو شد و بسیاری دیگر نیز با رعایت شدید پروتکل‌های بهداشتی انجام می‌شد. بر این اساس، تنها 8 هزار و 535 پرواز به کشورهای خارجی در سال 1399 انجام شد که حتی از تعداد پروازهای خارجی صورت گرفته در دهه هشتاد نیز بسیار کمتر است. پس از آن، در سال‌های 1400، 1383 و سال 1393 و 1384 کمترین تعداد پروازهای خارجی از خطوط هوایی ایرانی انجام شد.

از طرفی دیگر، با دقت به روند رشد تعداد مسافران سفرهای خارجی، در‌می‌یابیم که در سال 1403 حدود 7.5 میلیون نفر به خارج از کشور سفر کردند که بیشترین تعداد مسافر سفرهای هوایی به خارج از کشور بوده است. به طور کلی از سال 1401 به بعد تعداد مسافران خارجی در بیشترین حالت خود بوده است. به ترتیب، در سال 1401، 5 میلیون و 600 هزار نفر و در سال 1402 حدود 6 میلیون و 100 هزار نفر به خارج از ایران سفر کرده‌اند. همچنان در سال 1399 کمترین تعداد مسافر به سفرهای خارجی ثبت شده که تنها 600 هزار نفر بوده‌اند. پس از آن، در سال‌های 93 و 94 به طور میانگین 4 میلیون نفر سفر خارجی داشتند و در یک سال تنها 300 هزار نفر به این تعداد اضافه شد. رکورد کمترین تعداد مسافر در سفرهای خارجی طی 20 سال اخیر مربوط به سال 1383 و 1384 است که حول و حوش 3 میلیون نفر با هواپیما به خارج از کشور سفر کرده‌اند.

میانگین سنی ناوگان هوایی کشور 27 سال است

جدی‌ترین چالش حمل‌و‌نقل هوایی کشور، بالا بودن میانگین عمر ناوگان هوایی است. آمارهای رسمی حکایت از آن دارد که میانگین سن ناوگان هوایی کشور، 27 سال است؛ البته کارشناسان صنعت هوایی کشور بر این باورند که سن ناوگان هوایی کشورمان نسبت به میانگین جهانی بالاتر است. با این وجود، برخی از شرکت‌های هواپیمایی داخلی کشورمان توانسته‌اند که هواپیماهای جدید وارد کنند و سن ناوگان در این ایرلاین‌ها کمتر از 20 سال هم می‌رسد. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید که شرکت‌های ایرانی به دلیل مشکلات موجود، با صرف هزینه‌های زیاد، این هواپیماها را در ناوگان هوایی کشور نگه‌داشته‌اند. در همین راستا باید گفت که به علت پیشرفت تکنولوژی به‌کار‌رفته در ساخت هواپیماها، سوخت مصرفی هواپیماهای جدید سه برابر کمتر از هواپیماهای ساخت چهل سال پیش است.

جابه‌جایی مسافر در هواپیمایی قطر و ترکیه 2.5 تا 5 برابر ایران 

طبق آخرین آمار رسمی ترکیه، تعداد مسافران حمل‌شده توسط شرکت‌های هواپیمایی ترکیه در سال ۲۰۲۴ با ۲.۱ درصد افزایش سالانه به ۸۳.۴ میلیون نفر رسید. که 5 برابر مسافران جا‌به‌جا شده در هواپیمایی ایران است. داده‌های رسمی هواپیمایی ترکیه می‌گوید تنها در ماه دسامبر، ناوگان هوایی ترکیه ۶.۴ میلیون مسافر جابه‌جا کرده است که ۵.۳ درصد نسبت به ماه مشابه در سال ۲۰۲۳ افزایش داشته است. گفتنی است این شرکت هواپیمایی تا دسامبر ۲۰۲۴ ناوگانی متشکل از ۴۹۲ هواپیما داشته است.

همچنین طبق آخرین داده‌های جمع‌آوری شده توسط مؤسسه آماری STATISTA، ناوگان هوایی قطر، طی سال گذشته میلادی تقریباً 40 میلیون مسافر را جابه‌جا کرد؛ که حدوداً بیش از 2 برابر تعداد مسافران جابه‌جا شده در ایران در سال 1403 است. این رقم نسبت به سال قبل در قطر با افزایشی تقریباً هشت میلیون نفری مسافر مواجه بود. قطر ایرویز، شرکت هواپیمایی دولتی و پرچمدار قطری است، همچنین جوان‌ترین و در عین حال سریع‌ترین رشد را در بین خطوط هوایی جهان دارد. پیش از پیوستن به اتحاد oneworld در سال 2013، قطر ایرویز در سال 2010 دومین شرکت هواپیمایی بزرگ خاورمیانه بود و تنها پس از امارات قرار داشت. در سال ۲۰۱۵، این شرکت هواپیمایی تقریباً ۳۷ میلیون مسافر را در فرودگاه بین‌المللی حمد جابه‌جا کرد.

لازم به ذکر است بخش بزرگی از دلیل این فاصله و شکاف بین خطوط هواپیمایی ایران با کشور‌های منطقه ازجمله قطر و ترکیه به تحریم‌های ظالمانه و محدودیت‌های مالی و ورود ناوگان به سیستم هواپیمایی کشور برمی‌گردد. در مرتبه بعدی، داشتن زیرساخت‌ها نیز بی تأثیر نیست اما بی‌تردید تحریم‌ها نقش محوری در این شکاف داشته است.

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.