اطلاعات دست اول «فرهیختگان» از نقشۀ کوانتومی کشور که در فرایند نهایی تصویب قرار داردآبانماه سال گذشته بود که رسانه‌ها از در دستورکار قرار گرفتن بررسی سند کوانتوم خبر دادند، سندی که در نهایت اول اردیبهشت‌ماه امسال در جلسه ۵۲۵ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید تا اینگونه اولین سند بالادستی کشور در این زمینه تدوین شده باشد؛ سندی که البته با ابلاغ آن می‌توان شاهد سروسامان گرفتن فعالیت‌های مرتبط با کوانتوم در کشور بود.
کوانتوم ایران و ۹ کلان‌پروژه برای دهۀ آینده
زهرا رمضانیکوانتوم یکی از فناوری‌هایی است که در آینده تغییرات چشمگیری را در حوزه‌های مختلف از پزشکی گرفته تا علوم کامپیوتری و نظامی ایجاد خواهد کرد. علمی که شاید امروز بیشتر در قالب فناوری‌های مربوط به لیزیک برای جامعه شناخته شده باشد، اما دانشمندان معتقدند در آینده نزدیک با گسترش این علوم و توسعه کامپیوتر‌های کوانتومی، شرایط برای انجام محاسبات پیچیده تسهیل می‌شود و همین مسئله مقدمه‌ای برای رسیدن به علوم و فناوری‌های نوظهور دیگر خواهد بود. اتفاقی که باعث شده تا امروز بسیاری از کشور‌های پیشرو تلاش کنند تا بتوانند رایانه‌های کوانتومی پرقدرتی را بسازند تا پیشگامی آینده را در اختیار داشته باشند. هم‌راستا شدن با تحولات علم و فناوری دنیا باعث شده تا شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال گذشته در حوزه کوانتوم و مواد پیشرفته هم ورود جدی داشته باشد. گامی که به تدوین سند کوانتوم منتهی شد.
در حقیقت آبان‌ماه سال گذشته بود که رسانه‌ها از در دستورکار قرار گرفتن بررسی سند کوانتوم خبر دادند، سندی که در نهایت اول اردیبهشت‌ماه امسال در جلسه 525 شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید تا اینگونه اولین سند بالادستی کشور در این زمینه تدوین شده باشد؛ سندی که البته با ابلاغ آن می‌توان شاهد سروسامان گرفتن فعالیت‌های مرتبط با کوانتوم در کشور بود. در همین راستا به سراغ کریم زاهدی، معاون فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی رفتیم تا برایمان از اهداف، نحوه تدوین، چشم‌انداز و زمان ابلاغ این سند بگوید. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.
اصلی‌ترین اهداف سند کوانتوم برای ارتقای این حوزه در کشور چیست؟
سند کوانتوم 6 هدف دارد که مهم‌ترین آن توسعه آموزش عالی و تأمین نیروی انسانی متناسب با نیاز‌های کشور است. البته اهداف دیگری هم تعیین شده که از جمله آن می‌توان به ارتقای تولیدات علمی، وضعیت توسعه فناوری و محصول، حل مسائل کشور، تقویت زیرساخت‌های تحقیقاتی و تقویت ارتباطات بین‌المللی اشاره کرد؛ با این حال تمرکز این سند روی توسعه آموزش و تأمین نیروی انسانی حوزه کوانتوم است.
در زمان تدوین سند کوانتوم در مقایسه با دیگر اسناد بالادستی مانند هوش مصنوعی تا چه میزان به واقعیت‌های میدانی کشور توجه شده است؟
سند هوش مصنوعی، سند بسیار خوبی است و زمان بسیار زیادی برای تدوین آن صرف شده و معتقدم سند کوانتوم هم سند خوبی است. اما باید این مسئله را هم مدنظر قرار داد که حوزه کوانتوم در کشور، به نسبت حوزه هوش مصنوعی، حوزه کوچکی است یعنی جامعه متخصصان و فعالان آن به اندازه هوش مصنوعی گسترده نیستند و به همین دلیل گرچه استخراج وضع موجود کشور در حوزه کوانتوم، به اندازه حوزه هوش مصنوعی زمان نبرد، اما در زمان تدوین سند، اطلاعات خوبی از حوزه کوانتوم کشور استخراج شد. در زمان تدوین سند کوانتوم، توانستیم وضعیت کشور چه در حوزه فناوری‌ها و چه نیروی انسانی و چه شرکت‌های فعال این حوزه را به خوبی بررسی کنیم. همچنین دستگاه‌هایی که در این حوزه برنامه داشتند را کامل مورد بررسی قرار دادیم. در حقیقت پیش از تدوین این سند، بخش‌های مختلف کشور یعنی سازمان انرژی اتمی، ستاد کل نیروهای مسلح، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و وزارت ارتباطات (در محدوده سند ارتباطات کوانتومی) هر کدام اسنادی را در حوزه کوانتوم داشتند و ما نیز هر کدام از این سند‌ها را مورد بررسی قرار دادیم. بنابراین توانستیم به خوبی شرایط این حوزه را شناسایی کنیم، از این رو سند بر اساس واقعیت کشور تدوین شده است.
روند پیگیری تحقق اهداف شش‌گانه‌ای که در ابتدای گفت‌وگو اشاره کردید، چگونه است؟
برای هر 6 هدف شاخص‌هایی تعیین شده و طبیعتاً این مسئله درباره بحث تربیت نیروی انسانی هم صدق می‌کند. از سوی دیگر باید این را هم بگویم که این سند 4 راهبرد و حدود 25 اقدام دارد که راهبرد اول آن توسعه سرمایه انسانی و جهت‌دهی به آموزش و پژوهش در حوزه کوانتوم است. از نظر تعداد اقدامات ملی مرتبط، این راهبرد با 10 اقدام ملی بزرگ‌ترین راهبرد سند کوانتوم محسوب می‌شود یعنی 40 درصد اقدامات این سند مربوط به مبحث سرمایه انسانی است.
از لحاظ کمی برای تربیت یا برخورداری از چه تعداد نیروی انسانی در حوزه کوانتوم هدف‌گذاری شده است؟
تعداد پژوهشگران تمام‌وقت فعال در تیم‌های تحقیقاتی داخل کشور در حال حاضر حدود 350 نفر است و هدف‌گذاری شده است که این عدد در 3 سال ابتدایی پس از اجرای سند به هزار و 200 نفر افزایش پیدا کند.
یکی از موضوعات مهم بحث تولیدات علمی است، وضعیت امروز کشور در این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید و بر اساس سند باید به چه جایگاهی برسیم؟
رتبه علمی ما در حوزه انتشارات مقالات مرتبط با حوزه کوانتوم، بیستم دنیا است و هدف‌گذاری سند رسیدن به جایگاه پانزدهم است. اما سند شاخص H را هم برای تولیدات علمی در نظر گرفته که در این شاخص امروز در جایگاه سی و یکم دنیا ایستاده‌ایم که باید به رتبه 28 دنیا برسیم. این را هم باید مدنظر قرار داد که شاخص H نسبت به شاخص تولیدات علمی با کندی بیشتری تغییر می‌کند و به همین دلیل ارتقای رتبه در این بخش کار سخت‌تری خواهد بود.
بازه زمانی لحاظ شده در سند برای تحقق اهداف چند ساله است؟
افق زمانی سند 10 ساله است. یعنی اهداف کلان، راهبرد‌ها و اقدامات ملی برای زمان 10 ساله تدوین شده‌اند، اما شاخص‌های ارزیابی اهداف کلان، 3 ساله هستند و باید بعد از 3 سال، شاخص‌های مربوطه به‌روزرسانی شود. علت اتخاذ افق زمانی کوتاه‌تر برای شاخص‌ها این است که در حوزه‌هایی مانند کوانتوم اتفاقات جدید در آینده رخ می‌دهد و نمی‌توان از الان برای 10 سال آینده، شاخص‌های مطلوب را پیش‌بینی کرد.
متن کامل گفت‌وگو را در روزنامه «فرهیختگان» بخوانید.
مطالب پیشنهادی
