امکان جابه‌جایی امن و ارزان در پایتخت کم شدکاهش شدید استفاده از حمل‌ونقل عمومی در تهران، به‌ویژه اتوبوس‌ها، همراه با سیاست‌های حمایتی از خودروهای شخصی، باعث افزایش ترافیک، آلودگی هوا و هزینه‌های حمل‌ونقل شده است.
سقوط ۸۴ درصدی حمل‌ونقل عمومی در تهران
پانیذ رحیمییکی از مشکلات گزارش‌نویسی و ارائه تحلیل از وضعیت حمل‌ونقل عمومی تهران و البته کشور، فقدان داده‌های کافی مستند و رسمی است. در خصوص موضوع گزارش حاضر به‌رغم تلاش‌های جدی خبرنگار «فرهیختگان»، داده‌های قابل دسترس از تعداد جابه‌جایی مسافر در استان تهران به تفکیک حمل‌ونقل عمومی و حمل‌ونقل شخصی و همچنین داده‌های شهرستان‌ها و حومه تهران به تفکیک حمل‌ونقل عمومی و شخصی مشاهده نشد.
بااین حال، آمار‌های منتشرشده از حمل‌ونقل جاده‌ای کشور طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد تعداد مسافران جابه‌جاشده در داخل استان تهران (کل شهرستان‌های استان) از طریق ناوگان عمومی (اتوبوس، مینی‌بوس و سواری‌های عمومی) در پایانه‌های مسافربری با کاهش چشمگیری مواجه بوده است، به طوری‌که در سال ۱۳۸۵ مجموعاً 3.5 میلیون نفر از این طریق جابه‌جا شده‌اند، درحالی‌که این رقم در سال ۱۴۰۲ به تنها 547 هزار نفر رسیده است. این کاهش بیش از 84 درصدی، تصویری نگران‌کننده از وضعیت ناوگان عمومی جاده‌ای کشور ارائه می‌دهد.
بازهم تأکید می‌شود گرچه داده قابل استنادی از کل جابه‌جایی‌ها در درون استان تهران قابل دسترس نیست و نمی‌توان سهم حمل‌ونقل عمومی از کل جابه‌جایی‌ها را محاسبه کرد، با این حال آنچه از داده‌های کلی می‌توان نتیجه گرفت این است که حمل‌ونقل عمومی اعم از اتوبوس، مینی‌بوس و تاکسی جای خود را به استارتاپ‌های حمل‌ونقلی و خودروهای سواری شخصی و بدون مجوز داده است. این موضوع نشان می‌دهد کم‌اهمیتی دولت و شهرداری‌ها به موضوع حمل‌ونقل عمومی و تشویق غیرمستقیم تردد خودروهای شخصی (از بنزین ارزان و عوارض ناچیز تا عدم توسعه حمل‌ونقل عمومی) منجر به شکل‌گیری نوع خاصی از حمل‌ونقل پردردسر، آلاینده، شلوغ (پرترافیک)، پرهزینه (بنزین‌سوزی بالا) و ضد جریان جهانی آن (توجه به حمل‌ونقل سبز و توسعه پایدار) شده است.
اتوبوس‌ها در حال تبدیل به نوستالژی!
بررسی داده‌های جزئی‌تر نشان می‌دهد در بین سه وسیله حمل‌ونقل عمومی یعنی اتوبوس، مینی‌بوس و تاکسی‌های خطی، اتوبوس‌ها که زمانی پرطرف‌دارترین وسیله سفر بین‌شهری محسوب می‌شدند، تعداد مسافران آن‌ها در داخل استان تهران از ۶۶۱ هزار مسافر در سال ۱۳۸۵ به تنها ۲۷ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است؛ عددی که حاکی از یک افت ۹۵ درصدی است. مینی‌بوس‌ها نیز وضعیتی مشابه داشته‌اند و از حدود 2.8 میلیون مسافر به ۳۸۶ هزار نفر کاهش یافته‌اند. سواری‌های عمومی بین‌شهری که در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ رشد محسوسی داشتند، از سال ۱۳۹۵ به بعد با روند نزولی مواجه شده‌اند و در سال ۱۴۰۲ تنها ۱۳۳ هزار مسافر را جابه‌جا کرده‌اند. تداوم این روند می‌تواند تبعات گسترده‌ای از جمله افزایش ترافیک، آلودگی هوا و کاهش ایمنی جاده‌ها را به دنبال داشته باشد. بازنگری در سیاست‌های حمل‌ونقل عمومی و سرمایه‌گذاری جدی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.
کاهش ۲۸ درصدی سهم حمل‌ونقل عمومی
گرچه حمل‌ونقل عمومی تهران فقط به اتوبوس ختم نمی‌شود، اما اتوبوس‌ها به‌واسطه تحرکی که نسبت به مترو و تراموا و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی دارند، از جمله پایه‌های اصلی حمل‌ونقل شهری محسوب می‌شوند. برای بررسی جزئی‌تر این موضوع به سراغ آمار‌های شهر تهران رفته‌ایم. نگاهی به داده‌های آماری شهر تهران نشان می‌دهد در ۱۰ یا ۱۵ سال اخیر بی‌توجهی عجیبی به نقش اتوبوس‌ها در جابه‌جایی مسافر در شهر تهران شده است. طبق گزارش آمارنامه شهرداری تهران در سال ۱۴۰۲، روزانه 20.3 میلیون سفر از طریق بخش‌های مختلف حمل‌ونقلی در شهر تهران انجام شده که حدود 55.6 درصد آن با خودروهای شخصی و موتورسیکلت و 44.4 درصد نیز با حمل‌ونقل عمومی انجام شده است. در بین بخش‌های مختلف حمل‌ونقل عمومی، طی سال ۱۴۰۲ سهم مترو از کل سفرهای شهر تهران 10.5 درصد، سهم اتوبوس 9.3 درصد و سهم تاکسی، آژانس‌ها و تاکسی‌های اینترنتی نیز 19.8 درصد بوده است.
اما نگاهی به داده‌های تاریخی نکات قابل تأملی را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های شهرداری تهران، سهم 44.4 درصدی حمل‌ونقل عمومی در سال ۱۴۰۲ در حالی است که این میزان از ۴۸ درصد در سال ۱۳۸۳ به ۶۱ درصد تا سال ۱۳۹۵ رسیده بود. به عبارتی، طی ۱۰ سال اخیر سهم حمل‌ونقل عمومی از جابه‌جایی مسافر در شهر تهران نزدیک به ۱۷ واحد درصد کاهش داشته است. این داده‌ها یک نکته قابل تأملی را نیز نشان می‌دهد؛ بر اساس آمار‌ها، با اجرای اولین مرحله سهمیه‌بندی بنزین و سپس اجرای قانون هدفمندی در سال ۱۳۸۹، سهم خودروهای شخصی در جابه‌جایی‌ها در پایتخت به‌شدت روند کاهشی را تجربه کرده و از ۵۲ درصد در سال ۱۳۸۳ به ۴۰ تا ۴۵ درصد در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ رسیده است. هم‌زمان با این کاهش، سهم حمل‌ونقل عمومی در سفرهای شهر تهران رشد چشمگیری داشته است. اما سهم 44.4 درصدی حمل‌ونقل عمومی از کل جابه‌جایی شهر تهران در حالی است که در شهر هنگ‌کنگ ۷۷ درصد از جابه‌جایی‌ها با حمل‌ونقل عمومی انجام می‌شود. این میزان در زوریخ و استکهلم ۷۳ درصد، در سنگاپور ۷۲ درصد، هلسینکی ۷۱ درصد، اسلو ۶۷ درصد، توکیو و پاریس ۶۶ درصد، برلین ۶۵ درصد، لندن، آمستردام و سئول ۶۴ درصد، فرانکفورت ۶۲ درصد، نیویورک ۵۶ درصد و استانبول ۵۵ درصد است. البته تفاوت عمده بین حمل‌ونقل عمومی در تهران با شهر‌های مذکور این است که در آن شهر‌ها سهم اتوبوس و مترو نسبتاً بالاست و سهم تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی از تهران کمتر است.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
