استاد سابق دانشگاه آمریکا در گفت‌وگو «فرهیختگان»داوود کتاب، استاد سابق دانشگاه پرینستون در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: بی‌تردید، انقلاب اسلامی ایران و شخصیت‌هایی چون امام خمینی (ره) و سید حسن نصرالله برای بسیاری از مردم، به‌ویژه جوانان، الهام‌بخش بوده‌اند.
امام خمینی (ره)؛ احیاگر گفتمان مقاومت در منطقه است
مائده زمان فشمیبه مناسبت سالگرد رحلت بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، با داوود کتاب، استاد سابق دانشگاه پرینستون و یکی از تحلیل‌گران مسائل سیاسی گفت‌وگویی انجام دادیم تا نگاهی داشته باشیم به جایگاه گفتمان امام در تحولات تاریخی منظقه غرب آسیا، نقش ایشان در زنده نگه داشتن آرمان فلسطین و همچنین تأثیر انقلاب اسلامی بر مبارزات ضداستعماری در منطقه.
اگر انقلاب اسلامی ایران هرگز اتفاق نمی‌افتاد، به نظر شما منطقه غرب آسیا امروز چه شکلی داشت؟ نقش رژیم صهیونیستی و آمریکا چگونه در منطقه تعریف می‌شد؟
سؤال بسیار مهمی است. به باور من، اگر انقلاب اسلامی در ایران به وقوع نمی‌پیوست، سلطه و نفوذ آمریکا در منطقه غرب آسیا به‌مراتب گسترده‌تر و عمیق‌تر می‌بود. بدون تردید، در غیاب انقلاب اسلامی و شکل‌گیری جمهوری اسلامی ایران، تلاش‌های آمریکا برای تسلط و کنترل کامل بر منطقه بسیار بیشتر می‌شد.
در واقع، وجود انقلاب اسلامی به‌عنوان یک نیروی مقاوم، سد بزرگی در برابر برنامه‌ها و نقشه‌های آمریکا برای سلطه بر منطقه ایجاد کرد. البته امروز هم آمریکا در منطقه حضور دارد و همچنان از طریق معاملات اقتصادی و نظامی، به‌ویژه با کشورهای حوزه خلیج فارس، سعی در حفظ نفوذ خود دارد. اما این شکل از کنترل، متفاوت از گذشته است.
آمریکا دیگر نمی‌تواند مثل دوران استعمار، کنترل کامل و بی‌چون‌وچرایی روی کشورهای منطقه داشته باشد. آن مدل استعماری سنتی، با ظهور جریان‌های مقاومتی و از جمله جمهوری اسلامی ایران، دچار اختلال جدی شد. امروز آمریکا به‌خوبی دریافته که دیگر نمی‌تواند منطقه را استعمار کند، هرچند که رژیم صهیونیستی همچنان به اشغال سرزمین‌های فلسطینی ادامه می‌دهد و به نوعی تنها بازمانده‌ی استعمارگری مستقیم در منطقه است.
در مجموع، اگر انقلاب اسلامی اتفاق نمی‌افتاد، خاورمیانه امروز ممکن بود تحت سلطه مطلق آمریکا و متحدانش باشد. اما با شکل‌گیری جمهوری اسلامی، توازن قدرت تغییر کرد و صدای مقاومت، امید و آزادی در منطقه شنیده شد. حالا بسیاری از ملت‌های منطقه می‌دانند که می‌شود در برابر سلطه ایستاد، و این خود یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران است.
به نظر شما، مهم‌ترین عامل در نگاه منطقه‌ای مردم به انقلاب اسلامی ایران چیست؟
هر کسی که از آرمان فلسطین حمایت کند، از نظر ما دوست و همراه ماست. اتفاقی که در ایران رخ داد این بود که کشوری که تا پیش از آن تحت سلطه کامل آمریکا قرار داشت، به کشوری آزاد و مستقل تبدیل شد.
از نظر ما، آنچه در مورد ایران اهمیت دارد، حمایت مستمر و آشکار جمهوری اسلامی ایران از مردم فلسطین است؛ چه این حمایت در لبنان باشد، چه در سوریه یا حتی به‌صورت مستقیم برای فلسطینیان، این همان چیزی است که برای مردم فلسطین اهمیت دارد.
چیزی که برای ما اهمیت دارد، این است که جمهوری اسلامی ایران بدون ترس و تردید از حق مردم فلسطین برای داشتن کشور مستقل و آزاد حمایت می‌کند. این موضوع برای ما اصل و اساس است.
ما در بین جوامع خود، به شکلی هم‌زمان و شاید ناخودآگاه بر مفهوم «صدور انقلاب» هم تأکید داشته‌ایم. اما وقتی صحبت از صدور انقلاب می‌شود، برای ما در فلسطین، در اردن و به‌طور کلی در غرب آسیا، معنا و مفهومی متفاوت دارد. این منطقه، منطقه‌ای متنوع است؛ در آن مسلمان، مسیحی، افراد بدون مذهب و سایر گروه‌های مذهبی در کنار هم زندگی می‌کنند.
بنابراین، همان‌طور که پیش‌تر هم گفتم، آنچه در مورد انقلاب ایران برای ما اهمیت دارد، بعد سیاسی آن است، نه بعد صرفاً اسلامی یا مذهبی‌اش. زمانی که گفته می‌شود انقلاب ایران به کشورهای دیگر صادر شده، برای ما این «صدور» به معنای ایجاد انگیزه و قدرت‌بخشی به جوامع محلی است؛ جوامعی در لبنان، سوریه و فلسطین که خواهان تعیین سرنوشت خود و مبارزه برای آزادی هستند. بنابراین، از دیدگاه ما، این نوع صدور انقلاب—یعنی تقویت توان ایستادگی ملت‌ها در برابر استعمار و اشغال—امری بسیار مهم و ارزشمند است.
آیا می‌توان گفت که انقلاب اسلامی ایران یک الگوی جدید از مبارزه ضد استعماری و ضد امپریالیستی را در منطقه معرفی کرد؟
به نظر من، بدون تردید، در منطقه ما یک تلاش سیستماتیک امپریالیستی برای کنترل سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی وجود داشته و دارد. اما در این میان، انقلاب اسلامی ایران توانست به‌عنوان یک مانع جدی و تأثیرگذار در برابر این پروژه امپریالیستی عمل کند. ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از کشوری که تحت سلطه کامل غرب به‌ویژه آمریکا بود، به یک بازیگر مستقل، مقاوم و ضد سلطه تبدیل شد.
امروز، در دنیای رسانه‌ای و گفتمان غالب، آیا هنوز گفتمان امام خمینی در خصوص مقاومت، فلسطین و لبنان قدرت الهام‌بخشی دارد؟ یا اینکه تأثیرگذاری خود را از دست داده است؟
بی‌تردید، انقلاب اسلامی ایران و شخصیت‌هایی چون امام خمینی (ره) و سید حسن نصرالله برای بسیاری از مردم، به‌ویژه جوانان، الهام‌بخش بوده‌اند. گفتمان انقلاب اسلامی که بر پایه مبارزه با ظلم، حمایت از مظلوم، ایستادگی در برابر استکبار و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی شکل گرفته بود، توانست الگوی جدیدی از مقاومت فعال و عزتمندانه را در سطح منطقه ارائه دهد.
شخصیت سید حسن نصرالله هم به‌شکل خاصی مورد تحسین مردم بود. ایشان توانست بین حمایت بی‌قید و شرط از مسئله فلسطین و پرهیز از درگیری‌های داخلی در لبنان، تعادل برقرار کند. متأسفانه، همان‌طور که می‌دانید، اسرائیلی‌ها تلاش کردند سید حسن را هدف قرار دهند و این خود نشان‌دهنده ترس رژیم صهیونیستی از نفوذ و قدرت گفتمان مقاومت است.
در مجموع، گفتمان امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی همچنان زنده است، به‌ویژه در دل کسانی که برای آزادی، عدالت و کرامت انسانی می‌جنگند. این گفتمان، هنوز هم توان الهام‌بخشی دارد و در شرایطی که بسیاری از دولت‌ها در برابر ظلم سکوت کرده‌اند، ندای مقاومت همچنان از تهران، بیروت و غزه به گوش می‌رسد.
مطالب پیشنهادی
