جنگ سرد چین و آمریکا در هوش مصنوعی

ندا اظهریخبرنگار

اگر چین بر اقتصاد قرن 21 تسلط پیدا کند، سیاست صنعتی آن اعتبار زیادی را به دست خواهد آورد. تلاش‌های دولت برای تولید صنایع جدید، پرورش و تربیت برندگان و تقویت پیشرفت‌های فناورانه حیرت و خشم ناظران خارجی را برمی‌انگیزد. کارشناسان به‌تازگی، سیاست‌های اخیر چین را با پروژه «منهتن» مقایسه کرده‌اند که طی آن، بمب اتم اختراع شد. در این استدلال به این موضوع اشاره شده است که با روند روبه‌رشدی که چین در پیش‌گام شدن در حوزه هوش مصنوعی طی می‌کند، نبرد برای برتری در هوش مصنوعی، نه‌تنها بین آمریکا و چین بلکه بین شهر‌های پیشروی چین مانند هانگژو و شنزن دنبال خواهد شد. شاید آمریکایی‌ها در بازه‌هایی، تلاش‌های چین را در این مسیر به سخره بگیرند؛ اما شواهد نشان می‌دهد که سیاست‌های چین برای تغییر در روند بازار فناوری‌های هوش مصنوعی طراحی شده‌اند. نماینده تجاری آمریکا در گزارشی که در ماه‌های گذشته ارائه داده، اظهار کرده است که طرح «ساخت چین 2025»، سهم این کشور را در صنایعی چون پهپاد‌ها و وسایل نقلیه الکتریکی افزایش می‌دهد و همین گزارش‌ها، بر چرایی اعمال تعرفه‌های تنبیهی برای چین تأکید می‌کند. 

یکی از مشکلاتی که منتقدان و دانشجویان سیاست‌های صنعتی چین با آن مواجهند، حجم زیاد این سیاست‌هاست. تلاش‌های این کشور محدود به طرح‌های ملی مانند «ساخت چین 2025» یا اقدامات پراکنده‌ای شبیه به پروژه منتهن نیست. این اقدامات همچنین به شکل یادداشت‌های مبهمی مانند سیاست «اطلاعیه حمایت از شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل تجاری در اجرای پروژه‌های آزمایشی برای ساخت سیستم‌های حمل و نقل روستایی مدرن» هستند که توسط مقامات محلی صادر می‌شوند. چین سالانه بیش از 100 هزار سند سیاست‌گذاری منتشر می‌کند. گزارش‌های جدید حاکی است که بیش از یک‌پنجم این اسناد نوعی سیاست صنعتی را در برمی‌گیرند که حتی سخت‌کوش‌ترین محققان هم قادر به بررسی آن‌ها نیستند اما هوش مصنوعی به اقتصاددانان در این فرایند کمک می‌کند. بررسی‌ها نشان داد که با توجه به تنوع ابزار‌های هوش مصنوعی در چین، یارانه‌ها محبوبیت بالایی را به خود اختصاص می‌دهند به‌طوری‌که ردپای آن‌ها در 41 درصد از سیاست‌ها دیده می‌شود اما یارانه‌ها تنها یک ابزار از بین 20 ابزاری‌اند که اغلب حضور فعالی ندارند. 3 درصد از سیاست‌ها در سرکوب صنایع نقش دارند و کارشناسان هشدار داده‌اند که برابر دانستن سیاست صنعتی با یارانه‌ها و تعرفه‌ها، تصویر ناقصی از چشم‌انداز سیاست صنعتی چین ترسیم خواهد کرد. این چشم‌انداز نیز با گذر زمان تغییر کرده است. معافیت‌های مالیاتی و حمایت صریح از تولیدات داخلی کمتر شده‌اند. بودجه‌های دولتی که قرار است مانند سرمایه‌گذاران خطرپذیر عمل کنند، بیشتر به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند. تلاش‌ها برای پرورش زنجیره‌های تأمین و خوشه‌ها نیز بیشتر مورد استفاده قرار گرفته و همین امر در مورد سیاست‌های افزایش تقاضا، مانند خرید‌های دولتی یا یارانه‌های مصرف‌کننده نیز صادق است. تولید در چین، تنها 29 درصد از سیاست‌ها را هدف قرار داده است. تمرکز بیشتر بر خدمات است و 17 درصد هم به کشاورزی اختصاص داده شده‌ است. در این بخش‌های گسترده هدف‌گذاری می‌تواند هوشمندانه باشد. در این میان، شهر‌های مختلف چین، برنامه‌های پنج‌ساله را برای تولید پیشرفته انتخاب کرده‌اند. 38 شهر، فناوری اطلاعات نسل جدید، از جمله هوش مصنوعی را برگزیده‌اند و چند سالی است چینی‌ها تلاش می‌کنند در این حوزه پیشگام شوند و این استارت، از ژانویه 2025‌زده شد. آمریکا بعد از روی کار آمدن ترامپ، با مشاهده سرعت بالای چینی‌ها در روند رو به رشد هوش مصنوعی تعرفه‌های سنگینی را به این کشور تحمیل کرد تا به این واسطه ترمز آن را بکشد. 

خطر عقب افتادن آمریکا از چین در AI

هفته گذشته بود که «جی. دی. ونس»، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، توسعه هوش مصنوعی را به‌عنوان یک مسابقه تسلیحاتی با چین توصیف و تأکید کرد که آمریکا باید مراقب باشد که به دلیل نگرانی از امنیت هوش مصنوعی، فعالیت‌های خود را در این حوزه متوقف نکند؛ چراکه قطعاً بازی را به چین می‌بازد و ممکن است در چشم‌بر‌هم‌زدنی، خود را برده هوش مصنوعی چین ببیند. ایده رویارویی ابرقدرت‌ها که به لحظه پیروزی یا شکست منجر می‌شود، بدون وقفه در واشنگتن و سایر نقاط در گردش است. به‌تازگی، رؤسای سه شرکت بزرگ و فعال در هوش مصنوعی شامل OpenAI، AMD، «کورویو» و مایکروسافت به‌منظور مقرر کردن مقررات روشن‌تر با یکدیگر دیدار کرده و هوش مصنوعی را به‌عنوان محور اصلی حفظ برتری آمریکا عنوان کردند. در هفته‌های گذشته، ترامپ قراردادی در حوزه هوش مصنوعی با امارات منعقد کرد که به‌واسطه آن، تسلط آمریکا را بر این فناوری تضمین می‌کند. آمریکا قصد دارد تا سال 2030 بیش از یک هزار میلیارد دلار برای مراکز داده هوش مصنوعی هزینه کند. 

زنگ خطری که به‌موقع به صدا درآمد

شرکت DeepSeek در ژانویه 2025 به‌طور ناگهانی ظهور کرد و با رونمایی از یک مدل بزرگ زبانی (LLM) که تقریباً مطابق با قابلیت‌های یک مدل OpenAI بود، تأیید کرد که چین در حال عقب ماندن از آمریکا در این فناوری است اما به نظر می‌رسد بعد از آن، چین خود را برای رقابتی استراتژیک آماده می‌کند. رئیس سابق شرکت «بایدو»، یکی از غول‌های فناوری، که در حال حاضر در دانشگاه «شینهوآ» حضور دارد، عنوان کرده است: شرکت‌های آمریکایی بر مدل تمرکز می‌کنند اما بازیگران چینی بر کاربرد عملی هوش مصنوعی تأکید دارند. این تمرکز بر کاربرد‌های عملی، در کارخانه‌ها و برای مصرف‌کنندگان، روشی است که چین به‌واسطه آن توانست گوی سبقت را در تجارت الکترونیک و پرداخت‌های الکترونیکی گوی برباید. رئیس انویدیا که یکی از غول‌های تراشه‌سازی دنیا محسوب می‌شود، هشدار داده است که با فعالیت‌های رو به رشدی که چینی‌ها در ماه‌های گذشته از خود نشان داده‌اند، آمریکا دوباره در خطر عقب ماندن قرار گرفته است به طوری که اگر شرکت‌های آمریکایی در چین که در حال ساخت یک اکوسیستم غنی است، رقابت خود را با چین ادامه ندهد فناوری و رهبری چین در دنیا پخش گسترده خواهد شد. 

تخته‌گاز DeepSeek در «هوش مصنوعی عمومی»

«اکونومیست» در تازه‌ترین نسخه منتشرشده خود، در گزارشی درباره نبرد چین و آمریکا پیرامون هوش مصنوعی عنوان کرده است که دیدگاه آمریکا نسبت به هوش مصنوعی اغلب انتزاعی و اغراق‌آمیز است. انتظار می‌رود مدل‌های LLM با توانایی‌های شناختی انسان مطابقت داشته باشند. عده‌ای معتقدند که این مرز هوش مصنوعی عمومی (AGI) به‌زودی شکسته خواهد شد. سم آلتمن، مدیر OpenAI معتقد است که گام بعدی می‌تواند سیستم‌های فوق‌هوشمندی باشد که درواقع، از توانایی‌های انسانی در وظایف شناختی پیشی می‌گیرند. اولین بودن در توسعه مدلی که بتواند به‌صورت بازگشتی، خود را بهبود بخشد (که برخی آن را جهش می‌دانند) ممکن است یک مزیت تعیین‌کننده قابل‌مقایسه با بمب هسته‌ای ایجاد کند. برنامه‌ریزان آمریکایی معتقدند اولین کشوری که افتخار توسعه هوش مصنوعی عمومی (AGI) را به دست آورد، سلسله ۱۰۰ساله را آغاز خواهد کرد. اعمال محدودیت‌های صادراتی آمریکا بر نیمه‌رسانا‌ها برای اطمینان از دوم شدن چین و پیشرو باقی‌ماندن آمریکا در این حوزه صورت گرفته است. «لیانگ ونفنگ»، بنیان‌گذار DeepSeek توسعه فناوری AGI را مأموریت اصلی شرکت خود قرار داده و معتقد است که ممکن است در کمتر از دو سال به آن دست پیدا کند. شاهکار‌های این شرکت در عرصه هوش مصنوعی زمینه‌ساز دیدار رئیس این شرکت و نخست‌وزیر چین شد. مدتی بعد، معاون نخست‌وزیر چین، رویکرد آمریکا را مورد انتقاد قرار داد و تأکید کرد که چین کورکورانه از رویکرد‌ها پیروی نخواهد کرد و درگیر رقابت‌های بی‌قیدوبند بین‌المللی نخواهد شد. ماه گذشته یکی از مجلات معتبر حزبی در چین، هوش مصنوعی عمومی را به‌عنوان ابزاری برای ارتقای درک انسانی و تحول جهانی توصیف کرد. اصطلاح هوش مصنوعی عمومی در چین، معمولاً به یک هوش مصنوعی چندمنظوره اطلاق می‌شود که کاربرد‌های متعددی دارد. 

دفتر سیاسی حزب کمونیست چین در ماه آوریل، جلسه‌ای مطالعاتی را در حوزه هوش مصنوعی تشکیل داد. در این جلسه، رئیس‌جمهور این کشور خطاب به معاونان خود عنوان کرد که باید بر چگونگی کاربرد این فناوری در کاربرد‌های روزمره از جمله تولید برق و سلاح‌های هسته‌ای تمرکز کرد. در این میان، حدود 12 محقق برجسته و مقام دولتی چین نسبت به توانایی استدلال به مدل‌های LLM ابراز تردید کرده‌اند. وزیر سابق علوم و معاون فعلی یکی از اندیشکده‌های دولتی، پیشنهاد می‌کند که چین باید مسیر‌های مختلفی را برای دستیابی به هوش مصنوعی عمومی بررسی کند. کارشناسان چینی انتظار دارند که ظهور هوش مصنوعی عمومی نسبت به همتایان آمریکایی خود در مدت زمان بیشتری محقق خواهد شد. درحالی‌که رهبران فناوری آمریکا اغلب هوش مصنوعی را خیلی آرمانی تصور می‌کنند، به نظر می‌رسد دولت چین بیشتر روی استفاده از آن برای حل مشکلات ملموسی چون رشد اقتصادی و ارتقای صنعتی تمرکز دارد. گزارش کاری سالانه دولت چین که در ماه مارس منتشر شد، به کمپین جدیدی به نام «+AI» اشاره می‌کند که در آن، شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی، از جمله در تأسیسات فیزیکی با استفاده از ربات‌های خودکار در اولویت کار آن‌ها قرار می‌گیرد. 

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.