بیژن رنجبر، رئیس پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:رئیس پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اظهار کرد: موضوع تعیین سرآمدان علمی دانشگاه را آقای دکتر طهرانچی به پژوهشگاه مرکزی محول کرده‌اند. یک دستورالعمل ویژه انتخاب سرآمدان علمی آماده شد و مصوبه هیئت‌رئیسه دانشگاه را گرفتیم. یعنی در حال حاضر انتخاب سرآمدان که صورت می‌گیرد، پشتوانه مصوبه هیئت‌رئیسه را دارد.
در سالگرد تأسیس دانشگاه ۱۰۰ نفر عضو پیوستهٔ پژوهشگاه می‌شوند
ابوالفضل مظاهریبهمن 1394 نهاد علمی جدیدی در فضای دانشگاه آزاد اسلامی متولد شد. اعضای حاضر در دهمین اجلاس هیأت‌امنای مرکزی دانشگاه با تصویب اساسنامه به ایجاد پژوهشگاه مرکزی رأی مثبت دادند. ساختار علمی جدید دانشگاه در آن زمان با هدف ایجاد ارزش افزوده از طریق تجاری‌سازی تحقیقات و تقویت ارتباط با پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی خارج از دانشگاه طراحی شد؛ اما در گذر زمان اگرچه فعالیت‌های مثبتی داشت؛ اما توفیق مورد انتظار و در حد و اندازه نام دانشگاه را پیدا نکرد. 9 سال پس از تشکیل این مجموعه پژوهشی، رئیس دانشگاه آزاد مأموریت‌های جدیدی به پژوهشگاه مرکزی سپرد که شکل و شمایل جدیدی از فعالیت علمی در فضای دانشگاه را به ارمغان می‌آورد. پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد با هدف نقش‌آفرینی دانشگاه آزاد در خیزش جدید علمی و دستیابی به مرجعیت علمی، قرار است عهده‌دار حمایت‌های ویژه از پروژه‌ها و تحقیقات لبه دانشی باشد. برای کسب اطلاع از جزئیات فعالیت پژوهشگاه مرکزی در دوره جدید به سراغ بیژن رنجبر رئیس شناخته شده این مجموعه رفتیم و با او به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
دانشگاه آزاد از سال‌ها قبل پژوهشگاه مرکزی داشت، یعنی پژوهشگاه، خلق جدید مربوط به دوران تحول یا گام دوم دانشگاه محسوب نمی‌شود. به نظر می‌رسد پژوهشگاه حالا بعد از یک دوره گذار، یک تحول جدی، تغییر شکل و هدف‌گذاری جدید در پازل علمی دانشگاه، جایگاه متفاوتی پیدا کرده است. چرا این تغییر اتفاق افتاد و در فضای جدید و تقسیم کاری که صورت گرفته، نقش پژوهشگاه در فضای علمی دانشگاه چگونه تعریف شده است؟
پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با شکل کاملاً متفاوتی دوره جدید فعالیت خود را آغاز کرده است. آشنایی من با پژوهشگاه مرکزی به اوایل حضورم در دانشگاه برمی‌گردد. من اوایل مهر سال 1396 به‌عنوان معاون پژوهشی به دانشگاه آزاد آمدم و پس از مدتی با دستور ریاست محترم وقت دانشگاه، به دلیل استعفای رئیس محترم وقت پژوهشگاه مرکزی، سرپرستی اداره آن را برعهده گرفتم. به‌صورت موقت چندماهی مسئولیت اداره پژوهشگاه را برعهده داشتم و با ماهیت فعالیت آن آشنا شدم. تیپ کاری پژوهشگاه پیش‌تر به این شکل بود که مایل بودند انواع کارهای پژوهشی در آن صورت گیرد، اما به دلایل مختلفی پژوهشگاه آن‌گونه که باید فعال نشده بود.
آیا می‌توان گفت در دوره قبلی پژوهشگاه مرکزی به معنای واقعی کلمه یک پژوهشگاه مرکزی نبود؛ بلکه پژوهشگاهی مانند دیگر مراکز تحقیقاتی دانشگاه اما در مقیاس بزرگ‌تری بود؟
بله، در مقیاس بزرگ‌تر که به دلایل مختلفی فعال نشده بود. پس از آنکه ریاست دانشگاه تغییر کرد و رئیس جدید معرفی شدند، من هنوز سرپرست پژوهشگاه بودم. سپس آقایان دکتر نگاهداری و دکتر دهقانی فیروزآبادی سرپرست پژوهشگاه شدند. بعد از آن‌ها هم رئیس محترم دانشگاه، مسئولیت این مجموعه را مجدد به بنده سپردند. نوع نگاه به پژوهشگاه و مأموریت‌های پژوهشگاه کاملاً تغییر کرده است. درواقع این نیست که بگوییم پژوهشگاه خلق جدید نیست؛ بلکه از یک دیدگاه، خلق جدید است. یک‌وقتی این پژوهشگاه راه افتاده است اما مأموریت آن با آنچه اکنون مدنظر قرار گرفته، بسیار تغییر کرده است. این مأموریت از کجا شروع شد؟ حکم مرا آقای دکتر طهرانچی خیلی قبل‌تر از افتتاح این پژوهشگاه زدند؛ اما فعالیت پژوهشگاه شروع نشد. علت این بود که برای پژوهشگاه به دنبال جا و مکان مناسبی بودیم. شاید این خواست خدا بوده که این جست‌وجوی ما برای مکان برای شروع فعالیت با نشستی مصادف شد که سال گذشته نخبگان با رهبر معظم انقلاب داشتند. در نشستی که نخبگان با رهبر انقلاب داشتند، ایشان فرمودند که در کشور باید یک خیزش علمی جدید صورت بگیرد. فردای همان روز آقای دکتر طهرانچی در خصوص این موضوع به من تأکید کردند که بحث خیزش علمی مورد تأکید رهبری نباید روی زمین بماند و می‌خواهم به شما در پژوهشگاه این مأموریت خاص را بدهم تا این کار را جلو ببرید. اولویت یک هم دانشگاه آزاد اسلامی باشد؛ اما درکل باید نگاه کشوری داشته باشید تا بتوانیم سهم خوبی را در بحث خیزش علمی جدید مدنظر مقام معظم رهبری داشته باشیم.
این موضوع برای ما جدیت یافت. کمی پس از آن هم ساختمان مشخص شد و در اختیار پژوهشگاه قرار دادند. 29 دی ماه 1403 ریاست محترم دانشگاه آن را افتتاح کردند. این برنامه را دقیقاً در روزی قرار دادند که به‌صورت معمول، هیئت‌رئیسه دانشگاه جلسه برگزار می‌کنند، بنابراین جلسه شورای معاونین و هیئت‌رئیسه در همان روز افتتاحیه و در پژوهشگاه برگزار شد که تمامی موضوعات آن مربوط به پژوهشگاه بود و مصوباتی را که نیاز داشتیم، در همان جلسه مطرح کرده و تأیید گرفتیم تا کارها را جلو ببریم. در این سه‌ماه و نیم فعالیت‌های خوبی را شروع کرده‌ایم.
اشاره کردید مأموریت اصلی پژوهشگاه در دوره جدید را جهش علمی تعریف کرده‌اید. در مورد این مأموریت بیشتر توضیح دهید.
آقای دکتر طهرانچی به‌صورت شفاف، مأموریت پژوهشگاه را تشریح کردند و این موضوع تبدیل به مصوبه هم شده است. پژوهش‌هایی که منجر به انجام پایان‌نامه‌های مقطع فوق‌لیسانس و رساله مقطع دکتری می‌شوند، تحت حمایت معاونت‌های موضوعی دانشگاه هستند. حمایت از پژوهش‌هایی هم که منجر به تولید محصول می‌شود نیز بر عهده معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه است. دیدگاه و نظر رئیس محترم دانشگاه این بود که پژوهش‌های اکتشافی و مرزهای دانشی را پژوهشگاه حمایت کند و از سرآمدان علمی و دانشمندان درجه یک دانشگاه آزاد اسلامی در وهله اول و در اولویت بعدی از سرآمدان علمی سایر دانشگاه‌ها حمایت شود تا آن بحث خیزش علمی جدید صورت گیرد، یعنی دانشگاه آزاد اسلامی، نگاه مسئله‌محور و حل نیازهای کشور را دارد و آن‌ها را به معاونت‌های موضوعی و معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه سپرده است.
در پژوهشگاه صرفاً موضوع حمایت از پژوهش‌های لبه دانشی مطرح است. یک مصوبه مشخص هم به پیشنهاد آقای دکتر طهرانچی در شورای دانشگاه آزاد به تصویب رسید که بر اساس آن دانشگاه آزاد اسلامی باید سرآمدی دانشی در 3 تا 4 موضوع مثل علوم زیستی، هوش مصنوعی و کوانتوم در برنامه دانشی خود قرار دهد و همچنین در سطح نوبل به سرمایه‌گذاری مالی و انسانی بپردازد. در این مصوبه تأکید شده که رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی استان‌ها، پژوهشگران ویژه خود را به رئیس پژوهشگاه معرفی کنند. همچنین رئیس پژوهشگاه هم باید طوری برنامه‌ریزی کند که در آینده 20 درصد جبهه تحقیقاتی دنیا در 4 تا 6 موضوع مشخص در اختیار دانشمندان دانشگاه آزاد اسلامی باشد؛ یک مصوبه دقیق و مشخص در راستای خیزش علمی جدید.
البته ما در پژوهشگاه 14 حوزه را تعیین کرده‌ایم اما یک دفعه با 14 موضوع نمی‌توانیم شروع کنیم. با 3 تا 4 موضوع مانند علوم زیستی، کوانتوم و هوش مصنوعی شروع کرده‌ایم؛ البته علوم انسانی را هم مدنظر داریم و در برخی از رشته‌های علوم انسانی فعالیت را شروع کرده‌ایم.
شما تجربیات مدیریتی خارج از دانشگاه آزاد دارید و سوابق روشنی هم در فضای علمی از خود به‌جای گذاشته‌اید. با درنظرگرفتن تجربیات و سوابق علمی، چنین هدف‌گذاری‌ای برای دانشگاه آزاد، بلندپروازی نیست؟ تحقق آن ممکن و قابل‌دسترس است؟
بله، قابل‌دسترس است. استدلال، دلیل و برهان هم داریم. شاهدید که در شش، هفت سال اخیر در دانشگاه آزاد، اتفاقات بزرگی از نظر زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی و بازنگری‌های ساختاری در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه صورت گرفته، یعنی زیرساخت‌های دانشگاه برای جهش در حال آماده‌سازی است. از طرفی نیروهای زبده‌ای را در دانشگاه آزاد داریم که نیاز به حمایت و هدایت دارند. نیروی زبده داریم که پراکنده کار می‌کند و بر اساس میزان بودجه‌ای که واحد در اختیار او قرار می‌دهد، پژوهش می‌کند. اگر این نیروی زبده را تحت حمایت قرار دهیم و آن سرمایه‌گذاری مالی را که در مصوبه آمده است، به او بدهیم و بگوییم با این سرمایه‌گذاری مالی و امکانات تحقیقاتی که در اختیار تو می‌گذاریم پیش برو، چرا نرسد؟
حتماً در 20 درصد جبهه تحقیقاتی دنیا، موفق به حضور و چاپ و انتشار مقالات خواهد شد. برای مثال ما برای بخش کوانتوم، هوش مصنوعی و علوم زیستی، نیروهای زبده خوبی را در دانشگاه آزاد می‌شناسیم. آن بودجه کلانی که باید به دست این افراد برسد، نرسیده است. قدم اول این است که آن‌ها را به شکل کاملی شناسایی کنیم. از رؤسای استانی دانشگاه خواستیم که پژوهشگران ویژه خود را به ما معرفی کنند. دانشگاه بیش از 3 هزار آزمایشگاه دارد و تجهیزکردن آن‌ها به عهده پژوهشگاه نیست، معاونت‌های موضوعی در این حوزه فعالند؛ اما ریاست دانشگاه به ما مأموریت داده که تعدادی از آزمایشگاه‌های پیشرو را شناسایی، حمایت و تجهیز کنیم که تجهیز آن‌ها، حمایت‌های کلانی نیاز دارد. پس از آن باید آن محققانی که شناسایی شده‌اند در این آزمایشگاه‌های پیشرو شروع به کار کنند و از آن‌ها حمایت مالی کنیم. ما در 3 ماه و نیم گذشته به دنبال این اقدامات هستیم. اینکه پژوهشگران ویژه و آزمایشگاه‌های پیشرو را شناسایی کنیم. هم چنین اینگونه نیست که فقط پژوهشگران ویژه را از طیف سرآمدانی که در پژوهشگاه مشخص می‌شوند انتخاب کرد، بحث حمایت گسترده‌تر است.
روش شناسایی مشخصی دارند؟ شاخص‌هایی تعیین شده است؟
بله، ممکن است بخشی از پژوهشگرانی که مورد حمایت قرار می‌دهیم، در جمع سرآمدان علمی باشند و بخشی نیز از سرآمدان نباشند. اگر پژوهشگر توانمند با سوابق علمی برجسته‌ای است، قطعاً مورد حمایت هم قرار می‌گیرد. بنابراین باتوجه‌به مصوبه‌ای که اشاره کردم، مأموریت پژوهشگاه مرکزی کاملاً تغییر کرده است. یک مأموریت جدید دارد و تنها در حوزه لبه‌های دانشی می‌خواهد فعالیت و شروع به حمایت کند.
به 4 حوزه هدف اشاره کردید. پژوهشگاه برای این 4 حوزه دستور کار مشخصی دارد یا پروژه تعریف می‌کند؟ کمی جزئی‌تر توضیح دهید.
ما دستورالعمل حمایت از طرح‌های برتر و اقتدارآفرین را نوشتیم و از شورای معاونان و هیئت‌رئیسه مصوبه گرفتیم. بر اساس آن دستورالعمل، برای حمایت اقدام خواهیم کرد. اینکه چه کسانی را با چه شرایطی حمایت می‌کنیم. فرم پروپوزال را روی سایت قرار می‌دهیم که افراد می‌توانند آن را تکمیل کنند. اشاره کردم که از رؤسای استان‌ها خواستیم تا پژوهشگران ویژه خود را معرفی کنند اما محدودیتی قرار نداده‌ایم تا افراد دیگر نیز بتوانند از طریق سایت، پروپوزال را تکمیل کنند و اصطلاحاً کسی نادیده گرفته نشود. بنابراین از رؤسای استان‌ها خواسته شد تا پژوهشگران ویژه خود را معرفی کنند لیکن، پروپوزال را روی سایت پژوهشگاه قرار داده و فرد می‌تواند آن را پرکرده و ارسال کند، دو داور داخلی و دو داور خارجی برای ارزیابی پروپوزال‌ها در نظر گرفته شده است.
منظور از داور خارجی، خارج از دانشگاه آزاد است؟
هم خارج از دانشگاه و هم خارج از ایران. بنا به آن رشته و تخصص از ایرانی‌های خارج از کشور یا دانشمند خارجی استفاده می‌کنیم. طبق مصوبه، ما دو داور داخلی و دو داور خارجی داریم. طرحی که ارسال شده است، چه پژوهشگران ویژه‌ای که به ما معرفی می‌شوند و ما پروپوزال را به آن‌ها ارائه می‌دهیم و چه فردی که معرفی نشده است و خود پروپوزال را پر کرده است در همین فضا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
شما طرح را به پژوهشگران سفارش می‌دهید یا طرح‌های پژوهشگران را حمایت می‌کنید؟
حوزه به‌صورت کلی مشخص است و به‌صورت جزئی نیز موارد را مشخص می‌کنیم. برای مثال وقتی حوزه هوش مصنوعی است، زیرحوزه‌های آن را تعیین می‌کنیم. ما زیرحوزه را مشخص می‌کنیم تا پژوهشگر در انبوهی از مسائل موجود گم نشود و سپس در آن زیرحوزه طرح را ارائه می‌کنند که بایستی خروجی‌های آن، منجر به چاپ مقاله در مجلات طراز اول JCR یا SJR شود. در قراردادی که با آن‌ها بسته می‌شود، نیز خروجی‌های مدنظر خواسته می‌شود. بنابراین فرم پروپوزالی که روی سایت قرار داده می‌شود، پیشنهاد طرح‌های برتر و اقتدارآفرین است. حوزه و زیرحوزه‌ها معین شده و سعی ما بر این است که به‌سرعت داوری را تمام و قرارداد مالی بسته شود تا فرد کار خود را شروع کند. به‌موازات این کار، در حال انتخاب آزمایشگاه‌های پیشرو هستیم.
برای حمایت و تجهیز ویژه توسط پژوهشگاه؟
بله، تعدادی آزمایشگاه را با نظر رؤسای استان‌ها و بعضاً رؤسای واحدها انتخاب می‌کنیم. یک استان ممکن است حدود 400 آزمایشگاه داشته باشد و حمایت از همه آن‌ها وظیفه پژوهشگاه نیست. از رؤسا خواسته می‌شود که از این آزمایشگاه‌ها کدام را پیشرو می‌دانند؟ ایشان ممکن است دو آزمایشگاه را معرفی کند. زمانی که این دو آزمایشگاه حمایت شوند، مثلاً 30 پژوهشگر می‌توانند از آن استفاده کنند.
شاخص‌های ویژه‌ای برای انتخاب آزمایشگاه قرار داده‌اید؟
بله، برای انتخاب آزمایشگاه‌ها نیز شاخص قرار داده‌ایم و بر اساس آن نیز جلو می‌رویم، بنابراین بدون هیچ ابهامی هم پژوهشگران را به ما معرفی می‌کنند و از طرفی نیز آزمایشگاه‌های پیشرو را برای تجهیز و کمک شناسایی می‌کنیم. در حوزه‌هایی که پیش‌تر اشاره شد در حال حاضر تفاهم‌نامه‌های کلانی در حال بسته‌شدن است.
متن کامل گفت‌وگو را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
در چهل‌وسومین سالروز تاسیس دانشگاه آزاد چه گذشت؟
پرونده ویژه فرهیختگان به مناسبت چهل و سومین سال تاسیس دانشگاه آزاد را در پرونده ویژه امروز «فرهیختگان» بخوانید
دکتر طهرانچی در مراسم چهل و سومین سالروز تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی: دانشگاه آزاد در خدمت منافع ملی است
در چهل و سومین سالروز «تاسیس دانشگاه آزاد» اتفاق افتاد؛ رئیس‌جمهور میهمان دستاوردهای علمی دانشگاه آزاد
به مناسبت سالروز تاسیس دانشگاه منتشر شد؛ روایتی از حضور پزشکیان در دانشگاه آزاد
مطالب پیشنهادی
