جدیدترین رتبه‎بندی ISC در حوزهٔ مؤسسات پژوهشی

زهرا رمضانیخبرنگار

انجام رتبه‌بندی اجزای مختلف نظام آموزش عالی از دانشگاه‌ها گرفته تا پژوهشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی با هدف بررسی وضعیت عملکرد یک‌ساله این مراکز انجام می‌شود؛ کاری که گامی مؤثر در تقویت فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشگاهی کشور به‌حساب می‌آید. پایگاه استنادی جهان اسلام هرچند از سال 92 در حوزه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها وارد شده بود اما از سال تحصیلی 1399-1398 رتبه‌بندی پژوهشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی را در دستور قرار داد تا این‌گونه تصویری روشن از حرکت این مراکز در 6 حوزه آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری، مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری، فرهنگی - اجتماعی و دانشجویی و مدیریت و بهره‌وری ارائه دهد. نتایج آخرین رتبه‌بندی صورت گرفته از سوی ISC نیز 31 اردیبهشت‌ماه منتشر شد تا بر اساس آن برترین مؤسسات از بین 58 پژوهشگاه و مؤسسه پژوهشی کشور مشخص شوند. بر همین اساس سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به ترتیب در جایگاه اول تا سوم کشوری قرار گرفتند. در این گزارش نگاهی جزئی‌تر به آخرین رتبه‌بندی پژوهشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی از نگاه ISC داشته‌ایم.

شاخص آموزش اضافه شد؛ هنر و علوم‌انسانی‌ها بالاترین سهم در ارزیابی

در این دوره از رتبه‌بندی از بین 58 پژوهشگاه و مؤسسه پژوهشی که مورد ارزیابی قرار گرفتند، 28 پژوهشگاه در حوزه هنر و علوم انسانی بوده‌اند که نشان می‌دهد سهم آن‌ها از کل پژوهشگاه‌ها، 49 درصد بوده است. بعد از آن پژوهشگاه‌های فنی و مهندسی با 21 پژوهشگاه قرار دارد که نشان‌دهنده سهم 36 درصدی آن‌ها است. بعد از آن نیز پژوهشگاه‌های علوم پایه و کشاورزی با 9 پژوهشگاه قرار می‌گیرند. وضعیت هر کدام از این پژوهشگاه‌ها امسال در 6 حوزه آموزش با ضریب امتیاز 5 درصدی، پژوهش با امتیاز 30 درصدی، فناوری و نوآوری با امتیاز 25 درصد، مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری با امتیاز 20 درصدی و دو حوزه فرهنگ، اجتماعی و دانشجویی و همچنین مدیریت و بهره‌وری که هر کدام امتیاز 10 درصدی داشته‌اند، مورد ارزیابی قرار گرفته است. نکته جالب اینجاست که در سال گذشته خبری از مؤلفه آموزشی نبود اما امسال پژوهشگاه‌ها در این معیار هم محک ‌زده شدند. در این میان بد نیست به این مسئله هم اشاره کنیم اردیبهشت‌ماه سال گذشته وزارت علوم آیین‌نامه پذیرش دانشجو در مؤسسات پژوهشی را ابلاغ کرد؛ بر اساس آن مؤسساتی که الزامات مدنظر مانند داشتن حداقل یک عضو هیئت‌علمی با مرتبه استادی و 2 عضو هیئت‌علمی با مرتبه دانشیاری را داشته باشند می‌توانستند اقدام به جذب دانشجو کنند. از طرف دیگر حوزه بین‌المللی‌سازی با معیار مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری جایگزین و به‌جای معیار اثرگذاری اقتصادی، امسال مؤسسات پژوهشی در معیار فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. درنهایت نیز خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات جای خود را به مدیریت و بهره‌وری داد.

سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران همچنان برترین مؤسسه پژوهشی کشور

نگاهی کلی به برترین پژوهشگاه‌های کشور نشان می‌دهد که سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران همانند سال گذشته در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران با دو پله ارتقا نسبت به سال گذشته قرار می‌گیرد، درحالی‌که سال 1403 این جایگاه در اختیار پژوهشگاه صنعت نفت قرار داشت. رتبه سوم نیز به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی می‌رسد که تا پیش از آن، در اختیار پژوهشگاه رنگ قرار داشت. عملاً پژوهشگاه رنگ با یک پله سقوط به جایگاه چهارم رسید. پژوهشگاه مواد و انرژی نیز با حفظ جایگاه سال گذشته، در رتبه پنجم قرار دارد.

برترین مؤسسات پژوهشی در 6 معیار ISC کدامند؟

نگاهی جامع به رتبه‌بندی این دوره نشان می‌دهد در حوزه آموزشی با 9 زیرشاخص از جمله تعداد هیأت علمی، تعداد محققان پسادکتری، نوآوری در آموزش، تعداد پایان‌نامه‌های دفاع شده، کیفیت دانشجویان ورودی، مؤسسات پژوهشی مورد ملاک قرار گرفتند، در این معیار سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که در حوزه‌های مختلف هوافضا، محیط‌زیست، انرژی، سلامت توانسته اقدامات مؤثری را در برای کشور به همراه بیاورد، جایگاه اول را دارد. بعد از آن پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پژوهشکده نظر (هنر، معماری و شهرسازی)، پژوهشگاه رویان و پژوهشگاه‌های پلیمر و پتروشیمی ایران قرار می‌گیرند.

در حوزه پژوهش نیز که 11 شاخص از جمله کمیت مدارک علمی، تعداد کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و ترویجی، اثربخشی برون‌داد‌های پژوهشی در جامعه به عنوان زیرشاخص‌های ارزیابی قلمداد می‌شوند، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی توانسته جایگاه اول را به خود اختصاص دهد، در حالی که این رتبه سال پیش در اختیار پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران قرار داشت.

موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی توانسته رتبه دوم پژوهش در کشور را از آن خود کند، رتبه‌ای که تا پیش از آن در اختیار پژوهشگاه رنگ بود. پژوهشگاه مواد و انرژی هم امسال از جایگاه پنجم سال گذشته به رتبه سوم پژوهشی رسید.

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی رتبه دوم فناوری و نوآوری کشور

در معیار فناوری و نوآوری نیز ISC مؤسسات را با 6 زیرشاخص مانند حضور در صنایع فناورانه، تعداد اختراعات و ژن ثبت شده، تجاری‌سازی محصولات ارزیابی کرد که سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران همانند سال قبل، در آن رتبه اول را دارد.

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران امسال توانسته جایگزین پژوهشگاه رنگ در رتبه دوم شود. پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران هم امسال جایگزین پژوهشگاه صنعت نفت در رتبه سوم شده است. مؤسسات پژوهشی در معیار مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری نیز با 9 زیرشاخص ارزیابی شده‌اند. فرصت‌های تحقیقاتی مشترک، تعداد پژوهشگران پراستناد، حضور در نظام‌های رتبه‌بندی معتبر بین‌المللی برخی از زیرشاخص‌های این حوزه هستند.

در این میان نیز پژوهشگاه دانش‌های بنیادی همانند سال قبل جایگاه اول را در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری در اختیار دارد، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران هم توانست امسال در این حوزه جایگزین پژوهشگاه رویان شود. رتبه سوم این بخش بدون تغییر در اختیار پژوهشگاه رنگ قرار گرفته است.

شاخص معیار فرهنگی و اجتماعی که در عمل جایگزین شاخص اثرگذاری اقتصادی شده با 8 زیرشاخص رویکرد‌ها و اهداف مهم فرهنگی اجتماعی، نظام مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی، زیر ساخت‌ها، امکانات و تجهیزات، فرهنگی و اجتماعی به ارزیابی مؤسسات رفته است. در این معیار نیز سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در جایگاه اول قرار گرفته است. بعد از آن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگاه استاندارد قرار می‌گیرند.

در معیار مدیریت و بهره‌وری هم که جایگزین حوزه خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات شده، برای ارزیابی شاخص بودجه، درآمد، سرانه آموزش کارکنان، هوشمندسازی و امنیت، پژوهانه مدنظر قرار گرفته که در این میان سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران رتبه اول را دارد. بعد از آن پژوهشکده فناوری و اطلاعات و ارتباطات، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشگاه نیرو و پژوهشگاه رویان قرار می‌گیرند.

این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که پنج رتبه اول در حوزه بهره‌وری تفاوت فاحشی با برترین‌ها در حوزه‌های دیگر داشته است. به طوری که پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و نیرو و فناوری اطلاعات و ارتباطات، در هیچ‌کدام از پنج حوزه دیگر حضور نداشته‌اند.

سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران؛ در آموزش اول، در پژوهش آخر!

نگاهی جزئی به وضعیت پنج پژوهشگاه برتر کشور نشان می‌دهد با وجود اینکه سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در حوزه‌های آموزش، فناوری و نوآوری، فرهنگی و اجتماعی و دانشجویی و همچنین مدیریت و بهره‌وری جایگاه اول را به دست آورده، اما در حوزه پژوهش به عنوان دهمین مؤسسه پژوهشی برتر کشور شناخته می‌شود. این سازمان در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری کشور هم جایگاه دوم را در اختیار دارد که نشان می‌دهد در حوزه پژوهشی و برقراری ارتباط با خارج از کشور نتوانسته آنطور که باید موفق عمل کند. از سوی دیگر نمی‌توان این مسئله را هم نادیده گرفت که سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران همانطور که از نامش برمی‌آید، سهم مهمی در انجام پروژه‌های مرتبط با صنعت دارد و قطعاً کسب جایگاه دهم در حوزه پژوهش از سوی این سازمان را باید به عنوان یک امتیاز منفی در روند فعالیت‌های این سازمان مهم پژوهشی کشور به حساب آورد.

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران که در سال 65 با عنوان مرکز تحقیقات و توسعه علم و تکنولوژی پلیمر کار خود را شروع کرد با داشتن 11 کارگاه و 22 آزمایشگاه تخصصی، در حوزه فناوری و نوآوری توانسته جایگاه دوم کشوری را داشته باشد. این پژوهشگاه در دو حوزه آموزش و مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری با وجود اینکه رتبه پنجم را دارد، اما در حوزه‌ای مانند پژوهش، در کل کشور جایگاه ششم را به دست آورده که با توجه به اهمیت و نقش این پژوهشگاه در صنعت بالادستی مانند پتروشیمی نمی‌تواند چندان قابل‌قبول باشد. از طرف دیگر این پژوهشگاه در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و مدیریت و بهره‌وری به ترتیب جایگاه 38 و 34 را کسب کرده است. موضوعی که نشان می‌دهد این پژوهشگاه در حوزه مدیریت و بهره‌وری عملاً جایگاه قابل قبولی را ندارد.

سومین جایگاه کشوری هم به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی می‌رسد. پژوهشگاهی که با هدف پیشبرد پژوهش و نوآوری در رشته‌های فیزیک نظری و ریاضیات در سال68 ایجاد و حالا در حوزه‌های پژوهش و مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناور به‌عنوان اولین در ایران به‌حساب می‌آید، اما در حوزه آموزش جایگاه دوم را دارد. در مقابل اما وضعیت این پژوهشگاه در حوزه‌های فناوری و نوآوری، فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و همچنین مدیریت و بهره‌وری قابل‌قبول نیست؛ به‌طوری‌که جایگاه آن به ترتیب 20 ،34 و 27 در کشور معرفی شده است. موضوعی که نشان می‌دهد این پژوهشگاه علی‌رغم دست برتر در حوزه پژوهشی، نتوانسته در حوزه مدیریت و بهره‌وری جایگاه قابل‌قبولی را از خود نشان می‌دهد.

قرارگیری پژوهشگاه رنگ که اولین بار در سال 77 تحت عنوان مرکز تحقیقی پژوهشی ایران آغاز به کار کرد و در سال 91 نیز به پژوهشگاه ارتقا پیدا کرد، در رتبه چهارم کشوری هم نشان می‌دهد که این پژوهشگاه در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری در ایران رتبه سوم را به دست آورده است. جایگاهی که پژوهشگاه در معیارهای پژوهش و فناوری و نوآوری سکوی چهارم را در آن‌ها در اختیار دارد. اما وضعیت این پژوهشگاه در سه حوزه مدیریت و بهره‌وری، آموزش و در نهایت فرهنگی و اجتماعی و دانشجویی چندان تعریفی ندارد، به طوری که رتبه‌های کسب‌شده از سوی این پژوهشگاه به ترتیب 9، 14 و 36 کشور بوده است. موضوعی که نشان می‌دهد این پژوهشگاه نتوانسته در حوزه دانشجویی در جمع 10 مؤسسه پژوهشی کشور قرار بگیرد.

پژوهشگاه مواد و انرژی هم با نام اولیه مرکز پژوهش‌های خواص و کاربرد مواد و نیرو را باید از جمله پژوهشگاه‌های قدیمی کشور به حساب آورد که بیش از 5 دهه از سوی دانشگاه صنعتی شریف ایجاد شد. این پژوهشگاه از نگاه ISC در حوزه پژوهش توانسته در جایگاه سوم ایران قرار بگیرد. جایگاهی که در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری با یک پله ارتقا به رتبه چهارم می‌رسد. در عرصه فناوری و نوآوری و آموزش هم به ترتیب این پژوهشگاه در رتبه پنجم و ششم قرار دارد. اما این پژوهشگاه در حوزه‌هایی مانند فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و همچنین مدیریت و بهره‌وری نتوانسته خود را در بین برترین‌های کشوری جای دهد، به طوری که رتبه به‌دست‌آمده در این دو حوزه به ترتیب 21 و 29 بوده است.

برترین پژوهشگاه هنر و علوم انسانی، رتبه سوم پژوهشی را کسب کرد

بررسی جایگاه رتبه‌ها از حیث حوزه تخصصی هم نشان می‌دهد که در حوزه هنر، علوم انسانی و علوم اجتماعی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به ترتیب در رتبه اول تا سوم قرار دارند. با این حال نگاهی جزئی‌تر به این حوزه نشان می‌دهد که پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی با عمری 27ساله با وجود قرارگیری در رتبه اول، اما تنها در حوزه فناوری و نوآوری توانسته جایگاه اول را در اختیار داشته باشد. رتبه سوم این پژوهشگاه در حوزه پژوهش، رتبه 5 در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری و همچنین رتبه ششم آن در حوزه آموزش، باعث شده تا این پژوهشگاه بتواند در 3 معیار، در زمره 10 تای اول کشور مؤسسات پژوهشی حوزه هنر و علوم انسانی قرار بگیرد. اما در معیار فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و همچنین در حوزه مدیریت و بهره‌وری به ترتیب جایگاه 12 و 17 کشوری را از آن خود کرده است. موضوعی که نشان می‌دهد در حوزه بهره‌وری عملاً نتوانسته تأثیرگذاری مطلوبی را به همراه داشته باشد.

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هم که اولین بار از سوی بنیاد فرهنگ ایران در سال 1343 ایجاد شده تا در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با حوزه آموزش عالی دست به پژوهش بزند، رتبه دوم را در بین هنر و علوم انسانی‌ها دارد. این پژوهشگاه در سه حوزه آموزش، پژوهش و مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری توانسته رتبه دوم هر کدام را به دست آورد. وضعیت این پژوهشگاه در حوزه مدیریت و بهره‌وری نیز با داشتن جایگاه سوم در کشور، قابل قبول است. اما این مرکز پژوهشی کشور در حوزه‌های فناوری و نوآوری و همچنین فرهنگی و اجتماعی و دانشجویی با داشتن رتبه‌های 9 و 17 عملاً نتوانسته مانند دیگر حوزه‌ها، حرفی برای گفتن داشته باشد.

مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور هم که تیر ماه سال گذشته از مرکز به مؤسسه ارتقا پیدا کرد، علی‌رغم رتبه سوم در کشور در بین پژوهشگاه‌های هنر و علوم انسانی، توانست به رتبه اول حوزه پژوهش دست پیدا کند. با این حال، وضعیت این مرکز در 5 معیار دیگر چندان تعریفی ندارد. چرا‌که این مرکز در دو حوزه آموزش و مدیریت و بهره‌وری رتبه چهارم را به دست آورده است. در حوزه فناوری و نوآوری هم در سکوی ششم و در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری هم در جایگاه هفتم قرار گرفته است. وضعیت عملکردی این مرکز در عرصه فرهنگی-اجتماعی و دانشجویی هم باعث شده تا در سکوی شانزدهم کشور قرار بگیرد.

پژوهشگاه رویان؛ اول در حوزه علوم پایه

سه پژوهشگاه برتر حوزه علوم پایه و کشاورزی هم به ترتیب به پژوهشگاه رویان، دانش‌های بنیادی و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری می‌رسد. با این حال، پژوهشگاه رویان که نام آن با ناباروری گره خورده و 27 سالی می‌شود که فعالیت‌های پژوهشی و درمان را در این حوزه شروع کرده، در حوزه فناوری و نوآوری، فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و مدیریت و بهره‌وری توانسته رتبه اول را در بین پژوهشگاه‌های این حوزه به دست آورد. اما در حوزه‌های آموزش و پژوهش رتبه دوم و درنهایت در حوزه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری در جایگاه سوم قرار گرفته است.

پژوهشگاه دانش‌های بنیادی هم که در حوزه مهندسی علوم پایه سکوی دوم کشور را در اختیار دارد، در 3 معیار آموزش، پژوهش و مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری توانسته رتبه اول را به دست آورد. اما در مقابل، برای 3 معیار فناوری و نوآوری، فرهنگی و اجتماعی و دانشجویی و همچنین مدیریت و بهره‌وری هم در رتبه چهارم قرار گرفته است. موضوعی که نشان می‌دهد این پژوهشگاه نتوانسته در حوزه مدیریت و بهره‌وری آنطور که انتظار می‌رود همپای عرصه‌های آموزش و پژوهش کار را پیش ببرد.

پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری در سال 66 با مصوبه شورای گسترش آموزش عالی ایجاد شد تا به فعالیت‌های کشور در حوزه‌های علوم زیستی، پزشکی، کشاورزی، دارویی و بیوتکنولوژی شکل جدی‌تری بدهد و حالا توانسته در رتبه سوم این حوزه قرار بگیرد. اما این پژوهشگاه در هیچ‌کدام از معیارها نتوانسته جایگاه اول را به دست آورد. به عبارت دقیق‌تر، این پژوهشگاه در هر 3 معیار فناوری و نوآوری، مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری و همچنین در مدیریت و بهره‌وری در جایگاه دوم قرار دارد. همچنین حوزه‌هایی مانند آموزش و فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی هم در سکوی سوم قرار می‌گیرد. جالب اینجاست که وضعیت پژوهش در این پژوهشگاه باعث شده تا در جایگاه چهارم قرار بگیرد.

سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در پژوهش چهارم شد!

در حوزه فنی و مهندسی، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با عمری 45ساله در جایگاه اول قرار گرفته است. بعد از آن پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران و پژوهشگاه مواد و انرژی قرار دارند. سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با وجود اینکه در معیارهای آموزش، فناوری و نوآوری، مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری، فرهنگی و اجتماعی و دانشجویی و مدیریت و بهره‌وری توانسته جایگاه اول را داشته باشد، اما در حوزه پژوهش در سکوی چهارم قرار می‌گیرد.

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران هم با وجود اینکه در 2 حوزه پژوهش و فناوری و نوآوری جایگاه دوم را در بین مؤسسات پژوهشی حوزه فنی و مهندسی به دست آورده، اما در 2 حوزه آموزش و مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری در سکوی چهارم قرار می‌گیرد. جالب‌تر اینکه در حوزه‌هایی مانند مدیریت و بهره‌وری و همچنین معیار فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی به ترتیب جایگاه 17 و 18 کشور را به دست آورده است.

پژوهشگاه مواد و انرژی نیز که در حوزه پژوهش جایگاه اول این حوزه را به دست آورده، در حوزه آموزش جایگاه دوم و در عرصه مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری هم روی پله سوم قرار گرفته است. اما وضعیت عملکردی این پژوهشگاه باعث شده تا در عرصه فناوری و نوآوری در پله چهارم قرار بگیرد. وضعیت فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و همچنین بهره‌وری این پژوهشگاه اما تعریفی ندارد، چرا که قرارگیری در پله دوازدهم و شانزدهم نشان می‌دهد که این پژوهشگاه نتوانسته در این حوزه‌ها عملکرد قابل قبولی از خود نشان دهد.