در مهم‌ترین نهاد امنیتی صهیونیست‌ها چه می‌گذرد؟

فرهیختگان: «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی روز پنجشنبه هفته گذشته (1 خرداد 1404، 22 می ‌2025) «دیوید زینی» را به عنوان رئیس جدید «سازمان امنیت و اطلاعات داخلی» این رژیم موسوم به «شین‌بت» معرفی کرد. با توجه به آنکه کماکان دوره قانونی مسئولیت «رونن بار» رئیس فعلی شین‌بت به پایان نرسیده و همچنین فاصله‌ای با زمان استعفای او وجود دارد، زینی قدرت در این نهاد را هنوز در اختیار نگرفته است. نتانیاهو چندی قبل نیز با معرفی گزینه‌ای برای ریاست شین‌بت تلاش کرده بود فرمان این سازمان را در اختیار گیرد، اما به دلیل فاصله بین زمان معرفی و استقرار، مخالفان موفق شدند با تلاش‌های خود او را ناکام بگذارند. در این نوبت نیز کار میان طرفین به اعمال فشار رسیده است به گونه‌ای که از همان زمان اعلام ریاست بعدی، خیابان‌های تل‌آویو شاهد حضور معترضان شده و مخالفان سیاسی نیز حملات گسترده‌ای به نخست‌وزیر انجام داده‌اند. به دلیل چالش‌های موجود در این مسیر، برخی از جناح‌ها از داخل نهاد نظامی نیز به صف مخالفت‌ها پیوسته و اعتراضشان به اقدام خارج از رویه نخست‌وزیر، به دلیل همزمانی و مشابهت با مخالفت‌های اجتماعی و سیاسی، دیده شده است؛ مسئله‌ای که می‌تواند تبعات خاص خود را داشته باشد.

نکات

در خصوص نحوه انتصاب گزینه جدید برای ریاست شین‌بت نکاتی وجود دارد که در ادامه آمده ‌است.

1- مخالفت با حکم دادستانی

انتصاب رئیس جدید برای شین‌بت در شرایطی رخ داد که دادستانی تغییر رئیس این نهاد را تا زمان پایان پیگیری پرونده مرتبط با کابینه در شین‌بت ممنوع اعلام کرده بود. «گالی بهاراو میارا» دادستان کل رژیم صهیونیستی پس از این اتفاق گفت: «نتانیاهو برخلاف دستور من عمل کرده است. نگرانی جدی وجود دارد که او در وضعیت تضاد منافع قرار داشته باشد و روند این انتصاب معیوب است.»

در بحبوحه بحث‌ها و تنش میان نخست‌وزیر و رئیس شین بت، این نهاد پرونده ارتباط کارکنان نخست‌وزیری با دولت قطر و پیگیری اهداف این دولت در سرزمین‌های اشغالی را مطرح کرد. این اقدام باعث شد تا هرگونه اقدام نتانیاهو برای تغییر در ریاست شین‌بت به دلیل تضاد منافع، دشوار شود. پس از آنکه نتانیاهو در آن برهه گزینه خود «الی شارویت» را برای ریاست شین‌بت برگزید، جناح‌های سیاسی با شکایت به دادستانی حکم لغو تغییرات را اخذ کردند. حکم جدید نتانیاهو از نظر اختلاف با سیستم قضایی قابل اهمیت است. این مسئله می‌تواند وجاهت و مشروعیت رئیس جدید را زیر سؤال ببرد. از سوی دیگر یک بی‌قانونی توسط نخست‌وزیر است.

2- دور زدن ارتش

رئیس جدید شین‌بت رئیس واحد آموزش ارتش است؛ اما بدون اطلاع ارکان ستاد کل با نخست‌وزیری مذاکره و به این سمت منصوب شده است. برخی منابع ادعا کرده‌اند «ایال زمیر» رئیس ستاد کل ارتش 3 دقیقه قبل از انتصاب زینی از این اتفاق باخبر شده است.

گفته می‌شود زمیر با فراخواندن زینی از او خواسته تا درباره تماس‌هایی که او بدون اطلاع وی با نخست‌وزیر داشته، توضیح دهد.

دور زدن مقامات ارتش در روندی که مقامات این نهاد در آن نقش‌آفرینی دارند، برای یکی از نخستین دفعات صورت گرفته و از این رو واکنش‌های مختلفی را سبب شده است.

یکی از مقام‌های ارشد امنیتی در خصوص اقدام نتانیاهو در دور زدن ارتش گفته است: «واقعاً دارد کشور را به آتش می‌کشد، قسم می‌خورم.» یک عضو دیگر از ستاد کل ارتش نیز در این رابطه می‌گوید: «نتانیاهو با یکی از ژنرال‌های ارتش که عضو ستاد کل است، صحبت کرده و پشت سر رئیس ستاد کل با او بر سر ریاست شاباک توافق کرده است. همین‌یک مورد به‌تنهایی کافی است تا این انتصاب لغو شود. این کار کاملاً غیرقانونی است.»

3- ارتقا در شخصی‌سازی قدرت

دخالت همسر و دیگر اعضای رؤسای دولت‌ها، وزرا و دولتمردان در تصمیم‌گیری‌ها پدیده‌ای همه‌گیر و فراگیر است. با این وجود میزان آن اهمیت دارد.

انتصاب رئیس مهم‌ترین نهاد امنیتی، در وضعیتی خطیر و با مختصاتی نظیر زیرپا گذاشتن سیستم قضایی و دور زدن ریاست ارتش به خواست «سارا نتانیاهو» همسر نخست‌وزیر صورت گرفته است. این اتفاق نشانه‌ای جدی از شخصی‌سازی روبه رشد قدرت در تل‌آویو است که در سایه دو دهه حکومت نتانیاهو شکل گرفته است. پسر او نیز با اتکا به شخصی‌سازی قدرت در درون خانواده علناً به سیاستمداران داخلی و مقامات دولت‌های خارجی حمله می‌کند.

4- اولین برکناری پس از 7 اکتبر

پس از 7 اکتبر گمانه‌زنی می‌شد که بسیاری به دلیل این رسوایی برکنار خواهند شد. با این حال این روند به شکلی مدیریت شده و نرم صورت گرفت. برخی استعفا دادند اما تا زمان انتخاب جایگزین همچنان برای مدتی طولانی بر سر کار ماندند. بعضی نیز در ایام آتش‌بس برای بازسازی داخلی استعفا دادند. با این حال خروج از خدمت‌ چه بر اثر رسوایی و چه بر اثر مخالفت با اداره امور، شکلی تند نداشت.

پس از تغییرات بزرگ مانند استعفای رئیس اطلاعات نظامی ارتش موسوم به امان و استعفای رئیس ستاد ارتش و همچنین مسئولیت‌های دیگر، در خصوص تغییر رئیس شین‌بت، این کار از طریق برکناری صورت گرفت. پس از برکناری «بار»، او که با حکم دادستانی جان سالم به در برد، زمانی برای استعفای خود تعیین کرد، اما انتخاب رئیس جدید در هنگام مسئولیت او و تنش با نخست‌وزیری معنایی جز برکناری ندارد.

5- پول؛ قطب‌نمای سیاسی نتانیاهو در شین‌بت

برکناری و انتصاب رئیس جدید به شکل دوسویه‌ای به پول مرتبط است. «بار» رئیس مستعفی و در شرف برکناری شین‌بت پس از آغاز بررسی رابطه مالی اعضای دفتر نخست‌وزیری با دولت قطر، برکنار شد و برادر رئیس جدید این نهاد نیز تأمین‌کننده مالی خانواده و فعالیت‌های نتانیاهو است.

6- دومین رئیس ارتشی شین‌بت از شانزده رئیس

شین‌بت تاکنون 15 رئیس داشته که همه آن‌ها در حوزه اطلاعاتی تخصص داشته‌اند. نخستین رئیس این نهاد نیز در دوره فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی صهیونیست در سرزمین‌های اشغالی و پس از تأسیس، بر فعالیت‌های اطلاعاتی تمرکز داشته است.

نخستین رئیس شین‌بت که خارج از این نهاد بود، «آمی آیالون» است. او پس از برکناری «کارمی گیلون» رئیس وقت این نهاد به دلیل ضعف در جلوگیری از ترور اسحاق رابین نخست‌وزیر وقت در سال 1995، برکنار شد. آیالون که در سال 1996 به ریاست شین‌بت رسید، فرمانده نیروی دریایی بود و مستقیماً از این مسئولیت به مسئولیت جدید رفت. جالب آنکه «الی شارویت» گزینه قبلی نتانیاهو که حکم انتصابش به حکم دادستانی و عقب‌نشینی نخست‌وزیر به سرانجام نرسید، پیش‌ازاین سابقه فرماندهی نیروی دریایی ارتش را داشته است.

اگر زینی به سرنوشت شارویت دچار نشود، به شانزدهمین رئیس شین‌بت و دومین رئیس از ارتش آمده این نهاد بدل خواهد شد.

برخی از رؤسای شین‌بت مدتی در ارتش فعالیت کرده و سپس به این نهاد منتقل شده‌اند که بیشتر در دو یگان کماندویی «شایتت 13»، یگان ویژه ارتش و یا «سایرت میرتکل» یگان ویژه ستاد کل نیرو‌های مسلح ارتش عضویت داشته‌اند.

زینی در سایرت میرتکل به‌عنوان دو یگان نخبه با ویژگی نظامی - امنیتی فعالیت داشته‌ است. یگان‌هایی مانن شایتت13 و میرتکل با نیرویی مانند گولانی به‌عنوان تیپ ویژه نیروی زمینی این تفاوت را دارد که برای عملیات خاص نفوذ و کمین آن هم در خاک دشمن آموزش‌دیده‌‌اند و یگانی رزمی برای استقرار طولانی‌مدت و جنگ نیستند.

ازاین‌رو می‌توان دریافت که ارتباطی که نیروی دریایی از آیالون تا شارویت به شین‌بت پیدا کرده، با یگان ویژه شایتت13 مرتبط است؛ ارتباطی که زینی به شین‌بت یافته نیز در عضویتش در سایریت میرتکل نهفته است.

براین‌اساس باتوجه‌به ریاست آیالون و نامزدی شارویت نمی‌توان نیروی دریایی و شین‌بت را نزدیک تلقی کرد، بلکه دو یگان ویژه نظامی - امیتی شایتت 13 و سایرت میرتکل با این نهاد مرتبطند. این مسئله نشان می‌دهد احتمالاً انتخاب زینی به ریاست شین‌بت، منجر به بروز درگیری میان نهاد‌های داخلی با استدلال انتخاب برون‌سازمانی نخواهد شد. سوابق نشان می‌دهد انتقال نیرو بین دو یگان ویژه ارتش رژیم با شین‌بت همواره وجود داشته و بسیاری از مدیران این نهاد از جمله رؤسا پیش از انتقال در این دو یگان سابقه خدمت داشته و سپس در شین‌بت رشد کرده‌اند.

بااین‌وجود یک خطر در گزینه جدید وجود دارد. مطرح‌شدن گزینه‌های ریاست شن‌بت از ارتش در برهه پس از 7 اکتبر، با الگوی میانه دهه 1990 در این خصوص شباهت دارد.

در آن برهه پس از ترور نخست‌وزیر و برهم‌خوردن اوضاع، رئیس شین‌بت از ارتش آمد تا این نیرو سویه نظامی و عملیاتی پررنگ‌تری پید اکند. مطرح‌شدن اسامی شاریوت و زینی از ارتش نیز می‌تواند نشان‌دهنده شباهت اوضاع از نظر برهم‌ریختگی با اواسط دهه 1990 میلادی باشد؛ گرچه پس از انتصاب آیالون گفته شد خود رابین یک سال قبل از مرگ، او را پیشنهاد داده بود.

وضعیت شین‌بت

سازمان امنیت و اطلاعات داخلی رژیم‌صهیونیستی به دلیل وقایع 7 اکتبر همانند دیگر ساختار‌های مسئول در بحرانی عمیق فرورفته اما اوضاعش از این نهاد‌ها نیز بدتر است. وضعیت کنونی این سازمان در ذیل شرح داده شده است:

1- مسئول اصلی و اول شکست 7 اکتبر

شاباک اصلی‌ترین مسئول شکست در 7 اکتبر است زیرا نتوانست حمله را پیش‌بینی و اطلاع‌رسانی کند. پس از این نهاد، ارتش به دلیل فروپاشی سریع لشکر غزه طی چند ساعت، مقصر دوم است.

بااین‌وجود ارتش خود را بازیابی کرد، زیرا این استدلال وجود داشت که به دلیل عدم پیش‌بینی و هشدار شین‌بت، ارتش در برابر حمله‌ای ناگهانی دچار دستپاچگی شده است.

2- عدم احیای وجهه با وجود پیشی گرفتن رقبا

ارتش رژیم به‌عنوان متهم ردیف دوم در رسوایی 7 اکتبر، پس از این واقعه عملیات‌های مخرب زیادی برای نشان دادن قدرت خود ترتیب داد. موساد و امان نیز در انجام ترور رهبران مقاومت، عملیات پیجری و رقم زدن سلسله‌اتفاقاتی برای ساقط کردن نظام سوریه، تا حدی خود را احیا کردند. در مقابل شین‌بت تاکنون وجهه خود را احیا نکرده است.

درحالی‌که شاباک به دلیل حوزه کاری داخلی و تسلط بر وضعیت و زندگی مسئولان مهم‌ترین و قدرتمندترین نهاد در داخل رژیم‌صهیونیستی شناخته می‌شود، اقتدار آن در برابر ارتش، تشکلات امان به عنوان زیرمجموعه اطلاعاتی این نیرو و موساد به چالش کشیده شده است.

3- زیرفشار گسترده مسئولیت‌ها

مسئولیت‌های شاباک به‌سرعت درحال گسترش است. اوضاع نابسامان داخلی و پیرامونی باعث شده تا این نیرو با مشکلات بسیاری روبه‌رو شود.

در غزه ضمن وظیفه قدیمی برای شناسایی تهدیدات، شین‌بت باید همچنان به دنبال یافتن اسرا باشد. در کرانه باختری و مرز با اردن، عملیات شهادت‌طلبانه و عملیات نفوذ تشدید شده‌اند و در داخل سرزمین‌های 1948 نیز اوضاع بر همین منوال است.

4- پیکان تنش با دولت

از میان ساختار‌های حکومتی، هیچ نهادی تنش‌هایش با نخست‌وزیر و دولت او به‌اندازه شین‌بت نبوده است. علی‌رغم اختلافات با ارتش و یا موساد اما تنش دولت با شین‌بت همواره بیشتر بوده است. از طرفی اگر اختلافات با ارتش و موساد موردی بوده و امواج تنش‌ها نیز به شکل موسومی در مواقعی خاص شکل می‌گرفت، جنس آن در خصوص شین‌بت تقریباً همیشگی بود.

دیوید زینی چه روحیه‌ای دارد؟

دیوید زینی از خانواده‌ای خاخامی برآمده و در بلندی‌های اشغالی جولان ساکن است. بلندی‌های اشغالی جولان همانند کرانه باختری، از لحاظ بین‌المللی منطقه‌ای اشغالی است و البته به‌غیراز این مسئله، شرایط سخت‌تری برای زندگی دارد؛ برخلاف کلان‌شهرهای تل‌آویو، حیفا و قدس غربی، جولان و کرانه باختری از ناحیه ساحل دورترند. آن منطقه علاوه بر مزیت‌های آب‌وهوایی و تفریح ساحلی، دارای کلان‌شهرها و امکانات ویژه‌ای است. از نظر امنیتی نیز منطقه ساحل از مراکز تجمع جمعیتی فلسطینی‌ها و یا از نظر دسترسی همسایگان، امنیت بهتری دارد.

در جولان و کرانه باختری اما علاوه بر دوری از ساحل، زندگی در قالب شهرک‌های کم‌جمعیت جریان دارد و خبری از وجود کلان‌شهر و شهر‌های بزرگ نیست.

ازاین‌رو ساکنان چنین مناطقی رؤیاهای دور و درازی در صهیونیسم داشته و برای گسترش قلمرو رژیم به‌صورت داوطلبانه در این مناطق ساکن می‌شوند. از نظر قشری، آن‌ها مذهبی‌های تندرو هستند. علاوه بر تندروی، نواحی داخلی برای مذهبی‌ها اهمیت بیشتری از ساحل دارد، زیرا اماکن مقدس در مناطق داخلی واقع شده‌اند.

سوابق خانوادگی، وضعیت شخصی و محل سکونت زمینی دیوید زینی با این قشر یکسان است. او در همان روز 7 اکتبر برای مبارزه با غزه به‌سرعت به سمت جنوب رفت. او همچنین با خاخام‌های حریدی برای تسهیل ادغام آن‌ها در ارتش مذاکراتی داشته است که بر جایگاه او و شناختنش از افراطی‌ها تأکید می‌کند.