موتور برق؛ راه‌حل ارزان برای مردم و گران برای دولت

در فصل پیک قطعی برق و کمبود شدید انرژی، بسیاری از اصناف و تولیدکنندگان ناچار به استفاده از موتوربرق‌هایی با ظرفیت‌های مختلف شده‌اند که علاوه بر هزینه‌های بالای خرید و مصرف سوخت (اعم از بنزین و گازوئیل)، آلودگی صوتی و زیست‌محیطی قابل‌توجهی ایجاد می‌کنند. کارشناسان می‌گویند این راهکار موقتی و غیربهینه، اگرچه برق مورد نیاز را تأمین می‌کند و به‌واسطه ارزانی حامل‌های سوخت در ایران، این شیوه برای مردم و اصناف نسبتاً به‌صرفه است، اما مصرف بالای سوخت آن‌ها (در شرایط ناترازی بنزین و گازوئیل) و مشکلات زیست‌محیطی آن، سؤالات جدی درباره پایداری و دوام آن ایجاد کرده است. در این شرایط، انرژی خورشیدی به‌عنوان جایگزینی پاک و پایدار مطرح می‌شود، اما هزینه‌های بالای تجهیزات وارداتی مانند پنل‌ها و باتری‌ها، نیاز به فضای مناسب و نبود زیرساخت‌های لازم برای مدیریت برق خورشیدی، مانع جدی برای توسعه گسترده آن است.
امیرحسین شاهپوری، کارشناس انرژی خورشیدی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید هزینه تولید هر کیلووات برق بدون باتری از 30 تا 35 و با باتری ذخیره ساز از 45 تا 70 میلیون تومان هزینه در بر دارد. جعفر محمدنژادسیگارودی، معاون سرمایه‌گذاری ساتبا نیز درخصوص نصب پنل‌های خورشیدی روی ادارات دولتی می‌گوید هزینه تمام‌شده آن برای هر کیلووات حدود ۲۷ تا ۳۰ میلیون تومان است. البته به نظر می‌رسد با توجه به فعالیت ادارات دولتی در روز، هزینه‌های باتری ذخیره‌ساز در این قیمت محاسبه نشده است. 
حسین رضایی، عضو هیئت‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اتاق بازرگانی نیز تأکید دارد که برای بهره‌برداری مؤثر از انرژی خورشیدی حمایت دولتی، توسعه فناوری‌های بومی و ایجاد زیرساخت‌های هوشمند ضروری است تا هزینه‌ها کاهش یابد و این فناوری برای اصناف و تولیدکنندگان به گزینه‌ای واقعی و مقرون‌به‌صرفه تبدیل شود. بدون چنین تمهیداتی، موتوربرق‌ها همچنان به‌عنوان راه‌حلی کوتاه‌مدت با هزینه‌های پنهان زیست‌محیطی و اقتصادی باقی خواهند ماند. 

هزینه موتوربرق: از 30 میلیون تا 8 میلیارد تومان 
در شرایطی که علاوه بر خاموشی، سیستم‌های سرمایشی و تهویه هوا نیز معمولاً از کار می‌افتند، اینجاست که اهمیت وجود سیستم برق اضطراری، مانند استفاده از ژنراتور، بیش‌ازپیش نمایان می‌شود. علاوه بر فعالیت‌های صنفی، صنایع و کارخانه‌ها نیز برای تأمین برق مورد نیاز خود ناگزیر به استفاده از ژنراتور‌های تولید برق هستند. 
بررسی میدانی خبرنگار «فرهیختگان» از مشخصات ژنراتور‌های تولید برق مورد استفاده در واحد‌های صنفی نشان می‌دهد بسیاری از این واحد‌ها از ژنراتور‌های بنزینی تک یا چندموتوره برای تأمین برق خود استفاده می‌کنند. این ژنراتور‌ها معمولاً توان تولیدی بین 1 تا 4 کیلووات دارند، بر همین اساس قیمت ژنراتور‌های مخصوص در یک راسته تجاری معمولاً بین 10 تا حدود 100 میلیون تومان متغیر است. در این واحد‌ها معمولاً یک یا دو یخچال ایستاده به همراه 2 تا 3 لامپ با توان 9 تا 15 وات از برق اضطراری استفاده می‌کنند. البته این قیمت‌ها بستگی به نوع واحد صنفی دارد، زیرا تا اینجا به واحد‌های خرد اشاره شده و برای واحد‌های فروشگاهی این میزان به‌هیچ‌وجه پاسخ‌گو نیست. میزان قیمت‌گذاری برای فروشگاه‌ها که تعداد لامپ‌های روشنایی زیاد و همچنین یک تا 2 یخچال با ظرفیت‌های 180 تا 200 وات است، مسلماً متفاوت خواهد بود. 
 از سوی دیگر، وضعیت واحد‌های صنعتی به‌مراتب متفاوت‌تر است. قطعی‌های مکرر برق باعث افزایش چشمگیر تقاضا برای استفاده از دیزل‌ژنراتور در واحد‌های صنعتی شده است. دیزل‌ژنراتورهای مورد استفاده در واحد‌های صنعتی یعنی کارگاه‌های واقع در شهرک‌های صنعتی با توان‌های 20 تا 1000 کیلووات یا بیشتر برای کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و مراکز تجاری بزرگ طراحی شده‌اند و اغلب با قیمت‌های نجومی مواجهند. بر اساس بررسی‌ها، هزینه استفاده از این ژنراتور‌ها در واحد‌های صنعتی از 200 میلیون تومان شروع شده و تا حدود 8 میلیارد تومان متغیر است، که این مبلغ بسته به توان ژنراتور متفاوت خواهد بود. 

هزینۀ هر کیلووات انرژی خورشیدی 30 تا 70 میلیون تومان 
شاهپوری ادامه داد: «از نظر قیمتی، هزینه نصب یک سیستم خورشیدی برای واحد‌های صنفی می‌تواند حدود ۲۰ میلیون تومان باشد. این تفاوت به ظرفیت سیستم، کیفیت باتری‌ها و نوع مصرف واحد صنفی بستگی دارد. برای مثال، در مشاغلی مانند مرغداری یا پرورش ماهی که مصرف برق بیشتری دارند و نیاز به ظرفیت باتری بالاتری است، هزینه‌ها به مراتب بیشتر خواهد بود. درمجموع، اگرچه استفاده از برق خورشیدی در واحد‌های صنفی مزایای زیادی دارد، اما نیازمند حمایت‌های دولتی، توسعه فناوری‌های بومی و برنامه‌ریزی دقیق برای بهینه‌سازی مصرف و هزینه‌هاست تا این راهکار برای بیشتر کسب‌وکار‌ها توجیه‌پذیر شود.» 
این کارشناس انرژی خورشیدی یادآور شد: «اگر یک نیروگاه خورشیدی بدون باتری نصب شود، هزینه آن با قیمت‌های فعلی حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان به ازای هر کیلووات است. این مبلغ برای تأمین برق روزانه واحد‌ها کافی است، اما در صورتی که نیاز به تأمین برق در شب یا روز‌های ابری وجود داشته باشد، باید باتری نیز نصب شود. برای ذخیره برق بین دو تا چهار ساعت در باتری‌ها، هزینه‌ای معادل ۴۵ تا ۷۰ میلیون تومان به ازای هر کیلووات مصرف در نظر گرفته می‌شود.» 
این کارشناس انرژی خورشیدی در پایان یادآور شد: «بنابراین، میزان هزینه نهایی به نیاز انرژی و وسعت واحد صنفی بستگی دارد. برای مثال، یک سوپرمارکت متوسط به طور معمول بین ۱۵ تا ۲۵ کیلووات ظرفیت نیروگاه خورشیدی نیاز دارد. این میزان مصرف به تعداد یخچال‌ها، سیستم‌های روشنایی و کولر‌های موجود و همچنین شرایط جغرافیایی مانند میزان گرما در تابستان بستگی دارد. شهر‌های جنوبی به دلیل دمای بالاتر، معمولاً مصرف برق بیشتری دارند که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.» 
در همین خصوص، محمدنژاد سیگارودی، معاون سرمایه‌گذاری ساتبا نیز اخیراً در خصوص نصب پنل‌های خورشیدی در ادارات دولتی اظهار داشت: «تصمیمات اخیر رئیس‌جمهور برای اجرای ۲۰ درصد تکلیف نیروگاه‌های خورشیدی در سازمان‌های اداری و دولتی در دستورکار قرار گرفت. این پروژه نیاز به اعتباری حدود ۲۷ تا ۳۰ میلیون تومان برای هر کیلووات دارد. در فاز اول، پیشنهاد داده‌ایم ادارات دولتی بتوانند نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس را روی پشت‌بام‌های خود نصب کنند و این کار را از محل منابع داخلی خود انجام دهند.» محمدنژاد اظهار کرد: «پیش‌بینی می‌کنیم در کلان ادارات دولتی، نیاز به تولید حدود ۱۶۰۰ مگاوات برق وجود دارد. لازم است که این موارد در بودجه‌های سال آینده سازمان‌ها لحاظ شود تا بتوانند از امکانات دولت بهره‌مند شوند و نیروگاه‌های خورشیدی را نصب کنند.» 

آیا پنل خورشیدی مناسب واحد‌های صنفی است؟ 
امیرحسین شاهپوری، کارشناس انرژی خورشیدی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره استفاده از پنل‌های خورشیدی در اصناف اظهار داشت: «اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع برق خورشیدی نگاه کنیم، باید بپذیریم بخش عمده تجهیزات این فناوری، ازجمله پنل‌ها و باتری‌ها، وارداتی و مبتنی بر دلار هستند که هزینه بالایی را برای کشور به همراه دارد. از این رو، قیمت نهایی برق خورشیدی برای مصرف‌کنندگان خصوصی و واحد‌های صنفی گران تمام می‌شود و نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای همه کسب‌وکار‌ها پیچید. برخی واحد‌ها شرایط مناسب نصب پنل‌های خورشیدی روی بام خود را ندارند و این محدودیت باعث می‌شود نتوانند از این تکنولوژی بهره‌مند شوند. در این شرایط، حمایت دولت و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه می‌تواند نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها و تسهیل دسترسی به تجهیزات داشته باشد.» 
وی افزود: «در حال حاضر، بسیاری از واحد‌های صنفی به‌ناچار برای ادامه فعالیت، به استفاده از پنل‌های خورشیدی روی آورده‌اند. برای مثال، واحد‌هایی که یخچال‌ها و سیستم روشنایی زیادی دارند، ممکن است بهره‌وری استفاده از این سیستم‌ها را بهتر درک کنند، اما هر صنفی شرایط و نیاز متفاوتی دارد. فروشگاه‌هایی که کولر گازی و یخچال‌های متعدد دارند، مصرف برق بیشتری نسبت به مغازه‌هایی با مصرف محدود به روشنایی و کولر آبی دارند و این تفاوت در مصرف برق تأثیر زیادی بر هزینه تمام‌شده برق خورشیدی می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در استفاده از انرژی خورشیدی، موضوع ذخیره‌سازی انرژی است. باتری‌های خورشیدی چند سال یک بار (معمولاً حدود پنج سال) نیاز به تعویض دارند که این مسئله بخش قابل توجهی از هزینه اجرای این سیستم‌ها را شامل می‌شود. هزینه باتری‌ها بسته به ظرفیت و کیفیت متفاوت است و ممکن است تا یک‌سوم کل هزینه یک سیستم خورشیدی را تشکیل دهد.» 

موتور برق راه‌حل ارزان برای مردم، گران برای دولت
حسین رضایی، عضو هیئت‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اظهار داشت: «در شرایط فعلی، موتور‌های برق به عنوان راه‌حلی موقتی برای حفظ برق واحد‌های صنفی و صنعتی مطرح شده‌اند. این موتور‌ها می‌توانند به صورت کوتاه‌مدت برق مورد نیاز را تأمین کنند، اما سؤال اصلی این است که بنزین و گازوئیل لازم برای آن‌ها از کجا تأمین خواهد شد؟ با افزایش نرخ گازوئیل و چند نرخی شدن آن، هزینه سوخت برای هر کیلووات ساعت برق تولیدی با موتور برق به حدود ۱۰ هزار تومان می‌رسد. این رقم، جدا از هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه در خرید و نگهداری موتور برق است. در مقابل، برق تولید شده توسط نیروگاه‌های خورشیدی هزینه تمام‌شده بسیار کمتری دارد؛ چراکه سوختی مصرف نمی‌کند و هزینه اصلی آن مربوط به سرمایه‌گذاری اولیه است که درنهایت هزینه هر کیلووات ساعت برق را بین ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ تومان قرار می‌دهد. البته برق خورشیدی محدودیت‌هایی دارد؛ به ویژه در شب‌ها که تولید برق کاهش می‌یابد و همچنین در زمان اوج مصرف روز.» 

راهی جز پیگیری راهکار‌های بلندمدت نداریم 
عضو هیأت‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اتاق بازرگانی در پایان عنوان کرد: «در مجموع، ما نیازمند ترکیبی از راهکار‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت هستیم. شرایط فعلی آنقدر بحرانی است که اجرای راهکار‌های بلندمدت بیش از پیش اهمیت دارد. راهکار‌های کوتاه‌مدت، مانند استفاده از موتور‌های برق، نه بهینه هستند و نه پایدار، و ممکن است مشکلاتی مانند بحران سوخت دیزلی را تشدید کنند.
از سوی دیگر، بهینه‌سازی مصرف انرژی، به ویژه در بخش‌هایی که چند برابر میانگین برق مصرف می‌کنند، ضروری است. اجرای سیاست هدفمند کردن یارانه‌ها و افزایش تعرفه برق برای مشترکانی که مصرف بالایی دارند، می‌تواند انگیزه‌ای برای کاهش مصرف باشد و استفاده از تجهیزات با راندمان بالاتر را تشویق کند. درنهایت، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر نقش کلیدی در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و بهبود وضعیت شبکه برق کشور دارد و باید به عنوان اولویت اصلی در برنامه‌ریزی‌های آینده در نظر گرفته شود.» 

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.