یارکشی در نبرد هوش مصنوعی

ندا اظهریخبرنگار

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا توافقی را با امارات متحده عربی برای ساخت بزرگ‌ترین پردیس هوش مصنوعی در خارج از آمریکا امضا کرده است. این توافق که در جریان سفر اخیر ترامپ به خاورمیانه نهایی شد، بیانگر یک پیشرفت دیپلماتیک و فناورانه بوده و درواقع، یکی از چند معامله‌ای است که طی سفر رئیس‌جمهور آمریکا به خاورمیانه در حوزه هوش مصنوعی انجام شده و ترامپ عنوان کرده است که در سفر به خاورمیانه به دنبال پیشرفت عظیم یک هزار و 400 میلیارد دلاری هستیم که سرمایه‌گذاری امارات بخشی از آن محسوب می‌شود. اما تمام ماجرا به این توافقنامه ختم نمی‌شود، بلکه پشت پرده‌ای هم دارد که به نظر می‌رسد آمریکا برای مقابله با چین و کنار زدن آن برای پیش افتادن در حوزه تراشه‌ها و نیمه‌رساناها حالا دست به دامن خاورمیانه و منطقه استراتژیکی به نام امارات شده است که سال‌هاست حکم زمین خلوت آمریکا را پیدا کرده است. به‌طور کلی، خاورمیانه به عنوان یکی از استراتژیک‌ترین نقاط کره زمین به دلیل منابع غنی انرژی که در خود جای داده، از سال‌ها پیش مورد توجه غربی‌ها، به‌ویژه آمریکایی‌ها بوده است که همواره مصرف‌کننده اصلی این انرژی‌ها بوده‌اند. 

اما با توجه به این نکته که اقتصاد بسیاری از کشورها، از جمله کشورهایی چون امارات، چند سالی است به سمت و سوی اقتصاد دیجیتال حرکت کرده، آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نیز نگاه خود را به این منطقه تغییر داده و تلاش کرده‌اند به‌گونه‌ای دیگر از آن بهره‌برداری کنند. این قرارداد میلیاردها و میلیاردها دلار درآمد تجاری ایجاد می‌کند و طی آن، امارات متحده عربی به عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت در دنیا، میلیاردها دلار برای تبدیل شدن به یک بازیگر جهانی در حوزه هوش مصنوعی هزینه و سرمایه‌گذاری کرده است. امارات در ماه مارس متعهد به یک چهارچوب سرمایه‌گذاری یک هزار و 400 میلیارد دلاری 10ساله در آمریکا در حوزه‌هایی از جمله انرژی، هوش مصنوعی و تولید شد.خبر اخیری که همزمان با سفر ترامپ به امارات منتشر شد و حاکی از امضای تفاهم‌نامه‌ای با این کشور مبنی بر راه‌اندازی بزرگ‌ترین مرکز داده دنیا در امارات بود، نگرانی‌هایی را برای کارشناسان به دنبال داشته است؛ چرا‌که آن‌ها معتقدند دولت قبلی آمریکا به دلیل ترس واشنگتن از دسترسی چین به این فناوری، بسیاری از کشورهای استراتژیک را با محدودیت‌هایی روبه‌رو کرده بود که اتفاقاً امارات هم جزء همین کشورها بوده است. اما با توافقنامه‌ای که امضا شد، به وضوح خط بطلانی بر محدودیت‌های اعمال شده بر امارات در حوزه تراشه‌های هوش مصنوعی کشیده می‌شود. بنابراین می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که آمریکایی‌ها از ترس مواجه شدن با سلطه چینی‌ها بر صنعت تراشه و نیمه‌رساناها و از دست دادن موضع قدرت خود در دنیا، به سمت خاورمیانه متمایل شده‌اند تا از این جبهه بتوانند این صنعت رو به رشد را تحت کنترل خود درآورند. به عبارتی، گاردین اشاره کرده است که توافق برای ساخت این پردیس منحصربه‌فرد، دسترسی گسترده‌تری را به تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی برای امارات فراهم می‌کند. هنوز صحبتی از این موضوع به میان نیامده که آمریکا و امارات قرار است کدام تراشه‌های هوش مصنوعی را در این مرکز داده عظیم تولید کنند.

لغو قانونی که قرار بود در دولت بایدن اجرایی شود

تراشه‌های هوش مصنوعی که توسط شرکت‌های آمریکایی مانند انویدیا ساخته می‌شوند، مورد توجه بسیاری از دولت‌ها در دنیا هستند. دولت بایدن در هفته‌های پایانی کار خود، چهارچوبی را برای تعداد این تراشه‌ها که برخی کشورها می‌توانند خریداری کنند، تعیین کرد؛ تصمیمی که بسیاری از شرکت‌های فناوری را آزرده‌خاطر کرد. دولت ترامپ بعد از روی کار آمدن، این قانون را لغو کرد و در عوض تصمیم گرفته تا با دولت‌های مختلف برای تعیین تعداد تراشه‌های آمریکایی که می‌توانند دریافت کنند، قرارداد ببندد. اکنون به نظر می‌رسد امارات نخستین کشور است که چنین توافقی را نهایی می‌کند. این جریان تراشه‌ها به تأمین تجهیزات پردیس عظیم هوش مصنوعی در ابوظبی کمک خواهد کرد. برخی منتقدان اعلام کرده‌اند که اگرچه کشورهای خاورمیانه پول و انرژی زیادی برای ساخت مراکز داده هوش مصنوعی صرف کرده‌اند، اما ممکن است در درازمدت جزء قابل اعتمادترین شرکای آمریکا در نظر گرفته نشوند.

امارات در آستانۀ 59 مرکز داده

امارات به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و استراتژیک‌ترین کشورهای خاورمیانه، حدود 35 مرکز داده را در خود جای داده و 24 مرکز داده نیز در سراسر دبی، ابوظبی، شارجه، العین و فجیره در حال ساخت هستند. به گزارش ‌globenewswire، ابوظبی با 500 مگاوات ظرفیت در حال ساخت و یک میلیارد و 500 میلیون دلار سرمایه‌گذاری جدید که انتظار می‌رود تا سال 2027 انجام شود، با 40 درصد از ظرفیت انرژی آینده، پیشرو در بازار مراکز داده است. انتظار می‌رود تا پایان سال 2025 حدود 150 مگاوات ظرفیت انرژی مازاد هم به این ظرفیت اضافه شود. ظرفیت فعلی مراکز داده در امارات بیش از 250 مگاوات است.

در توافق‌نامۀ دوجانبه چه خبر است؟

کاخ سفید اعلام کرده است که توافق هوش مصنوعی با امارات شامل تعهد این کشور به سرمایه‌گذاری، ساخت یا تأمین مالی مراکز داده آمریکایی است که حداقل به بزرگی و قدرتمندی مراکز داده اماراتی باشند. وزارت بازرگانی آمریکا اعلام کرده است که محور اصلی توافق اعلام شده، احداث پردیس هوش مصنوعی حدود 26 کیلومتر مربعی در ابوظبی با ظرفیت 5 گیگاوات انرژی برای مراکز داده هوش مصنوعی است و قرار است از حدود 2.5 میلیون تراشه پرچمدار B200 انویدیا پشتیبانی کند. این پردیس با حجمی که خواهد داشت به اندازه پنج راکتور هسته‌ای برق مصرف می‌کند که بسیار بزرگ‌تر از هر سایتی است که OpenAI یا رقبای آن تاکنون اعلام کرده‌اند. تا امروز نام دقیقی از شرکت‌های آمریکایی همکار در این پروژه اعلام نشده، اما در همان روزی که ترامپ به عنوان بخشی از تور خاورمیانه خود برای انعقاد قرارداد از امارات بازدید کرد، خبرهای ضد و نقیضی از حضور برخی از غول‌های حوزه هوش مصنوعی به گوش می‌رسد. سازنده ChatGPT یعنی OpenAI قرار است یکی از مستأجران اصلی این مرکز داده 5 گیگاواتی باشد. البته «بلومبرگ» به نقل از شنیده‌ها عنوان کرده است که شرکت «اوراکل» هم در این پروژه مشارکت دارد و قرار است به توسعه حداقل بخشی از فاز نخست پردیس ابوظبی کمک کند. به نظر می‌رسد تمام 5 گیگاوات انرژی این مرکز داده به OpenAI اختصاص نخواهد یافت، بلکه بین چند شرکت به اشتراک گذاشته خواهد شد.

سرمایۀ 2 شرکت اماراتی پشت پردیس هوش مصنوعی آمریکا

به گزارش گاردین، محمد سلیمان، عضو ارشد مؤسسه خاورمیانه، معتقد است این تغییر موضع، امارات را قادر می‌سازد تا علاوه بر این که همکاری خود را با آمریکا عمیق‌تر کرده، در عین حال به حفظ روابط تجاری امارات با چین نیز بپردازد. درواقع، این به معنای رها کردن چین به عنوان یکی از شرکای اصلی امارات نیست، بلکه برقراری مجدد استراتژی فناورانه برای همسو شدن با استانداردها و پروتکل‌های آمریکا را در حوزه محاسبات ابری، فضای ابری و زنجیره‌های تأمین تراشه به دنبال خواهد داشت. دو شرکت بزرگ G42 و‌MGX، شرکت‌های وابسته به دولت امارات هستند که برای پیشبرد سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی انتخاب شده‌اند. شرکت G42 در سال 2018 توسط مشاور امنیت ملی امارات تأسیس شد. پذیرش این شرکت توسط OpenAI در اواخر سال 2023 نگرانی‌هایی را در میان مقامات آمریکایی ایجاد کرد مبنی بر این که نگران بودند G42 بتواند دولت چین را قادر به دسترسی به فناوری پیشرفته آمریکایی کند. این نگرانی‌ها به روابط این شرکت اماراتی با نهادهای فهرست سیاه آمریکا از جمله هواوی و مؤسسه ژنومیک پکن و نیز ارتباط آن با افراد مرتبط با تلاش‌های اطلاعاتی چین مربوط می‌شد. پس از اعمال فشار قانون‌گذاران آمریکایی، مدیرعامل این شرکت اماراتی در اوایل سال 2024 تأکید کرد که این شرکت در حال تغییر استراتژی است و تصمیم گرفته تمام سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در چین را واگذار کند و از این رو دیگر نیازی به حضور فیزیکی چینی‌ها نداشتند. مدت کوتاهی پس از این اقدام از سوی شرکت اماراتی، مایکروسافت که سهامدار عمده OpenAI محسوب می‌شود، از سرمایه‌گذاری یک میلیارد و 500 میلیون دلاری در شرکت G42 خبر داد و رئیس آن به هیئت مدیره G42 پیوست. دو شرکت اماراتی G42 و MGX همچنین در شرکت‌های آمریکایی مانند OpenAI و xAI ایلان ماسک سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در حالی که مایکروسافت سال گذشته با سرمایه‌گذاری یک میلیارد و 500 میلیون دلاری در شرکت G42 موافقت کرده بود. این دو شرکت اماراتی از تضمین‌های امنیتی برای این توافقنامه خبر داده‌اند، به‌طوری که شرکت G42 تحت فشار آمریکا پیش از امضای این توافقنامه، شروع به حذف سخت‌افزارهای چینی در این کشور و نیز کاهش سرمایه‌گذاری‌ها کرده است. باوجوداین، شرکت‌های بزرگ چینی مانند هواوی و خدمات ابری علی‌بابا در امارات حضور دارند و خبرها حکایت از آن دارد که قاچاق سازمان‌یافته تراشه‌های هوش مصنوعی به چین از کشورهایی چون مالزی، سنگاپور و امارات ردیابی شده است و مقامات آمریکایی همچنین خطرات نشت فناوری را از طریق زیرساخت‌هایی اعلام کرده‌اند که هنوز از قطعات یا نرم‌افزارهای چینی استفاده می‌کنند. دولت ترامپ اعلام کرده است توافق جدید شامل تدابیر حفاظتی برای جلوگیری از چنین انحرافاتی است.

مجوز واردات سالانه 500 هزار تراشه به امارات

به گزارش گاردین، این پردیس توسط شرکت دولتی G42 ابوظبی ساخته خواهد شد، اما وزیر بازرگانی آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرده که شرکت‌های آمریکایی مراکز داده را اداره خواهند کرد و خدمات ابری تحت مدیریت آمریکا را در سراسر منطقه ارائه خواهند داد. در مفاد این توافقنامه اشاره شده است که شرکت تراشه‌سازی «کوالکام» روی یک مرکز مهندسی مرتبط با هوش مصنوعی فعالیت می‌کند و این که خدمات شبکه آمازون، واحد ابری این شرکت فناوری و تجاری، با شرکای محلی در زمینه امنیت سایبری و تقویت پذیرش فضای ابری همکاری خواهد کرد. از قرار معلوم، این توافقنامه قرار است به بزرگ‌ترین پروژه زیرساخت هوش مصنوعی تا به امروز تبدیل شود. انتظار می‌رود این پردیس هوش مصنوعی اواخر سال 2025 فعالیت خود را آغاز کند و منابع خبری اعلام کرده‌اند که در این تفاهم‌نامه اشاره شده است که امارات می‌تواند از سال 2025، سالانه 500 هزار تراشه پیشرفته هوش مصنوعی انویدیا را وارد کند. در این میان، به نظر می‌رسد این توافق می‌تواند شامل فروش بیش از یک میلیون تراشه پیشرفته شرکت انویدیا به امارات باشد. این تنها بخشی از استراتژی گسترده‌تر ترامپ برای تسریع بهره‌برداری از فناوری آمریکایی در توسعه هوش مصنوعی در دنیاست که به نظر می‌رسد هدف آن جلوگیری از تصرف بازارهای خاورمیانه و سایر بازارها توسط چینی‌ها باشد.

یارکشی به سبک آمریکایی

آمریکا سال‌هاست سیاست حمایت‌گرایانه‌ای را برای محدود کردن دسترسی چین به حوزه نیمه‌رساناهای پیشرفته دنبال می‌کند و به این واسطه در پی کسب اطمینان از این موضوع است که تراشه‌ها از طریق کشورهای ثالث به چین نمی‌رسند. در این میان، به نظر می‌رسد آمریکا برای دور زدن رقیب سرسخت خود یعنی چین به دنبال تسهیل مقررات محدودکننده بایدن است، به‌طوری که یکی از مقامات هوش مصنوعی آمریکا عنوان کرده است که کنترل‌های صادراتی دولت بایدن هرگز با هدف جذب دوستان، متحدان و شرکای استراتژیک آمریکا وضع نشده‌اند. در این میان، دسترسی بیشتر به امارات در زمینه بهره‌برداری از پیشرفته‌ترین تراشه‌های تولید شده توسط شرکت‌هایی مانند انویدیا نشان‌دهنده چرخش بزرگ آمریکا در این زمینه است.

Newsweek در گزارش اخیر خود به این نکته اشاره کرده است که توافقنامه‌ای که بین آمریکا و امارات شکل گرفته، چرخشی شدید را نسبت به سیاست دوران بایدن نشان می‌دهد که در آن، صادرات تراشه به کشورهایی محدود می‌شد که بیش از حد به چین نزدیک بودند. اما به نظر می‌رسد دولت ترامپ رویکرد انعطاف‌پذیرتری را در پیش گرفته و بیشتر بر مهار نفوذ چین تأکید دارد و از این رو، طبق برنامه‌ریزی‌های حساب‌شده‌ای تصمیم گرفته همکاری‌های فنی را با شرکای خاورمیانه‌ای خود، به‌ویژه امارات متحده عربی، گسترش دهد که یکی از شرکای اصلی چین محسوب می‌شود. درواقع، آمریکا تصمیم گرفته با دست همکاری، به چینی‌ها ضربه بزند. واشنگتن با فراهم کردن امکان دسترسی اماراتی‌ها به فناوری‌های برتر هوش مصنوعی، قصد دارد در شکل‌دهی به چشم‌انداز جهانی هوش مصنوعی، از پکن پیشی بگیرد. این توافقنامه جدید هم به دنبال آن است تا سازوکاری را در خاورمیانه پیاده کند که این واسطه استانداردهای آمریکا در زیرساخت‌های منطقه‌ای ریشه بدواند، بدون این که کشورها را مجبور به انتخاب مستقیم بین ابرقدرت‌ها کند.

ترس از کاهش تسلط آمریکا یا غلبه چینی‌ها؟

آمریکا تا چند ماه قبل در خط مقدم فناوری و نوآوری هوش مصنوعی بود، اما در سال گذشته چین به عنوان یک رقیب جدی ظهور کرد. باوجود اطمینان ترامپ از مدیریت ایمن حوزه تراشه‌ها، برخی نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند که انعقاد قرارداد با خاورمیانه کاهش تسلط آمریکا را بر این فناوری بیش از پیش کند. علاوه بر این، ترس دیگری که وجود دارد، این است که چین به دلیل نزدیکی بیشتر به خاورمیانه، بتواند به نفع خود به این مراکز داده دسترسی پیدا کند. آنچه در این توافقنامه عنوان شده، این است که مدیران ارشد شرکت‌های هوش مصنوعی و تولید تراشه مانند سم آلتمن، مدیرعامل شرکت پیشروی OpenAI و مدیر «انویدیا» قرار است از این معامله حمایت کنند. به نظر می‌رسد این توافقنامه بتواند محصولات آن‌ها را به صحنه وسیع‌تری در بعد جهانی برساند و سود هنگفتی را برای این شرکت‌ها به همراه داشته باشد؛ هدفی که دقیقاً آمریکا از سرمایه‌گذاری در خاورمیانه و امارات دنبال می‌کند.

خطر ژئوپلیتیکی و نگرانی‌های امنیتی

امارات در حال حاضر در بافت امنیتی آمریکا تنیده شده است. نیروهای آمریکایی در این کشور پایگاه‌هایی تأسیس کرده و صندوق مستقل مبادله، مالک 82 درصد از سهام «گلوبال فاندرز»، یکی از تأمین‌کنندگان اصلی تراشه‌های پنتاگون است. باوجوداین، یک مشارکت گسترده در حوزه هوش مصنوعی دو خطر اصلی را ایجاد می‌کند که یکی انحراف پردازنده‌های گرافیکی (GPU) به چین و دیگری، استفاده غیرمجاز از مدل‌های هوش مصنوعی است. همچنین خطرات امنیتی در مورد وزن‌های مدل هوش مصنوعی نیز وجود دارد. نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر این که ارائه پردازنده‌های گرافیکی به امارات تنها به عنوان مانعی برای ارسال آن‌ها به چین عمل کند که عملیات غیرآمریکایی بخش کوچکی از این چرخ است. باوجوداین، راه‌هایی برای اطمینان از نصب چارچوب‌هایی وجود دارد تا اعتبارسنجی قابل تأیید موقعیت پردازنده گرافیکی تضمین شود. از این رو، بازرسی‌های فیزیکی برای اطمینان از این موضوع باید انجام شود که پردازنده‌های گرافیکی در جایی که باید، وجود داشته باشند.