هم تهدید هم ترسآمریکا، علی‌رغم خروج از برجام، در تلاش برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه جهت بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است، اما این اقدام به دلیل وابستگی به اروپا با چالش‌هایی مواجه شده است.
نقاط اختلاف در مذاکرات ایران با اروپایی‌ها
مقام‌های آمریکایی ازجمله شخص دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور در تلاش‌اند، علی‌رغم آنکه دیگر عضو برجام نیستند، مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کنند. رئیس‌جمهور آمریکا در یادداشت اجرایی که علیه ایران امضا کرده بود صریحاً اشاره کرده بود که با هماهنگی با شرکای اروپایی فعال‌سازی این مکانیسم را در دستورکار قرار خواهد داد، اما از آنجایی که آمریکا پیش از این به طور یکجانبه از برجام خارج شده است اکنون اهرم فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دست اروپا قرار دارد.
به همین دلیل نیز وزیر خارجه فرانسه پیش از برگزاری دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط اتهام‌زنی‌ها به ایران را ادامه داد و تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کرد. ژان نوئل بارو البته تأکید کرد که قصد افزایش تنش به سطح نظامی را ندارد.
تعارض منافع اروپا با آمریکا در پرونده‌های مختلف از جمله اوکراین و مذاکرات ایران باعث شده طرف اروپایی با هدف وارد کردن خود به متن تحولات مواضع خود را تنظیم کند. این تعارض منافع از طرفی می‌تواند فرصت امتیاز‌گیری را برای ایران فراهم آورد و از طرف دیگر می‌تواند طرف اروپایی را با نیت جلب توجه ترامپ در جبهه کاملاً تهدیدمحور تثبیت کند. تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اتهامات موشکی و بازداشت اتباع ایرانی نشان‌دهنده این است که طرف اروپایی تا به الان به مسیر تهدید بیشتر تمایل نشان داده و برای مواجهه با ایران طراحی سنگینی داشته است.
طراحی که البته طرف اروپایی بر بعد سیاسی آن تأکید داشته و اذعان دارد که توان کشاندن آن به ابعاد نظامی را ندارد. در واکنش به تهدید‌های ترس‌آلود وزیر خارجه فرانسه، عراقچی طی پیامی در شبکه ایکس نوشت: «بازگشت خودکار تحریم‌ها (Snapback) پیامد‌هایی به‌دنبال خواهد داشت: نه‌تنها پایان نقش اروپا در این توافق را رقم خواهد زد، بلکه ممکن است به تشدید تنش‌هایی منجر شود که بازگشتی برای آن‌ها متصور نیست.»
هم تهدید هم ترس
ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، در یک نشست خبری مشترک با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام کرد: «اگر مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران به توافق نرسد و منافع امنیتی کشور‌های اروپایی تأمین نشود، فرانسه این اختیار را دارد که مکانیسم ماشه را در شورای امنیت فعال کند؛ مکانیسمی که در اکتبر منقضی می‌شود و بدون هیچ تردیدی تحریم‌ها علیه ایران را بازمی‌گرداند.»
رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز که صرفاً نقش ناظر در توافق برجام را دارد پس از آنکه اعتبار داشتن هرگونه توافق میان ایران و آمریکا را منوط به تأیید آژانس دانسته فراتر از شأن نظارتی این نهاد زبان به تهدید گشوده و گفته است: «در لحظه بسیار حساسی قرار داریم؛ دیگر صحبت از چند ماه یا چند سال نیست، بلکه شاید فقط چند هفته فرصت داشته باشیم تا به توافقی عملی و قابل اجرا برسیم.»
دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بیان این اظهارات پس از تهدید وزیر خارجه فرانسه تلویحاً تأکید می‌کند که قبل از موعد انقضای مکانیسم ماشه باید توافق جدید بین ایران و آمریکا منعقد شود. این یعنی یک فضای جدی به ویژه از جانب طرف اروپایی با مشارکت فعال مدیرکل آژانس آغاز شده است تا فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دستور کار قرار گیرد.
ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه همچنین روز جمعه و طی جلسه پرسش و پاسخ در اندیشکده «شورای آتلانتیک» بار دیگر با اظهاراتی تند علیه ایران گفت: «ایران تهدیدی عمده برای منافع امنیتی ماست، زیرا ما یعنی فرانسه و شهر مارسی در تیررس (موشک‌های ایران) قرار داریم و شرکای نزدیک ما در منطقه نیز در تیررس قرار دارند.
بنابراین ما این مسئله را بسیار جدی می‌گیریم.» با این وجود، دیپلمات ارشد فرانسوی ترس خود از گسترش تنش را اینگونه ابراز کرد: «باور داریم که هیچ مسیر یا راه‌حل دیگری جز مسیر دیپلماتیک برای حل این مسئله وجود ندارد. هیچ راه‌حل نظامی برای این مسئله وجود ندارد و هرگونه تلاش نظامی برای حل آن، هزینه‌های بسیار بزرگی خواهد داشت که ما مایل به پرداخت آن نیستیم.»
همزمان با اظهارات تنش‌زا وزیرخارجه فرانسه، خبرگزاری رویترز نیز در خبری ادعا کرد که ایران تحویل لانچر موشک‌هایی را که قبلاً اروپایی‌ها ادعا داشتند ایران به روسیه داده در روز‌های آتی در دستورکار قرار داده است تا به این ترتیب اتهام‌زنی‌های موشکی به ایران گسترش یابد. در واکنش به این ادعا دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک در صفحه مجازی ایکس نوشت: «موجب تأسف است که خبرگزاری رویترز همچنان بر رویه خود در انتشار اتهامات بی‌اساس علیه جمهوری اسلامی ایران اصرار می‌ورزد. دفتر نمایندگی کشورمان تصریح کرد تا زمانی که مناقشه میان طرفین ادامه داشته باشد، ایران از ارائه هر گونه کمک نظامی به هر یک از طرفین خودداری خواهد کرد.» موضع نمایندگی ایران در سازمان ملل در این باره تأکید بر همان موضع بی‌طرفانه‌ای است که ایران از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین اتخاذ کرده، اما طرف اروپایی هر بار با اغراض سیاسی به ایران اتهام‌زنی را تکرار کرده است.
ایران برای رفع بن‌بست آماده است
برای درک بهتر نقاط اختلاف در مذاکرات با طرف اروپایی، بررسی دقیق خواسته‌های دو طرف ضروری است. ایران در این مذاکرات به‌دنبال لغو کامل تحریم‌های اقتصادی و مالی است که پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ تشدید شدند. علاوه بر این، ایران خواستار تضمین‌های محکم از اروپا برای پایبندی به تعهدات در هر توافق جدید است تا از تکرار تجربه خروج یکجانبه آمریکا جلوگیری شود. جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه که می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی را بازگرداند و ایجاد فضایی برای همکاری اقتصادی پایدار با اروپا، از دیگر خواسته‌های کلیدی ایران است.
این موارد نشان‌دهنده تمرکز ایران بر امنیت اقتصادی و ثبات توافق است. در مقابل، اروپا احتمالاً بر بازگشت ایران به تعهدات کامل برجامی تأکید خواهد داشت. این شامل کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم، محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده و همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت شفاف بر برنامه هسته‌ای ایران است.
اروپا همچنین ممکن است بخواهد مذاکرات را به مسائل غیرهسته‌ای گسترش دهد، ازجمله برنامه موشکی ایران و نقش منطقه‌ای آن در خاورمیانه که از نگرانی‌های امنیتی کلیدی غرب به‌شمار می‌روند. حفظ مکانیسم ماشه به‌عنوان اهرمی برای تضمین پایبندی ایران به توافق نیز احتمالاً در دستورکار اروپا خواهد بود.
عراقچی در ادامه توییتی که در واکنش به تهدیدات وزیرخارجه فرانسه مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه منتشر کرده، بن‌بست فعلی را نتیجه اقدامات طرف اروپایی دانسته و با اشاره به رایزنی‌های اخیر با روسیه و چین از آمادگی خود برای سفر به پاریس، برلین و لندن خبر داده و توضیح داده است که این ابتکار تاکنون منجر به انجام گفت‌وگو‌های مقدماتی در سطح معاونان وزرای امور خارجه شده است.
عراقچی البته تأکید کرده این گفت‌وگو‌ها «آغازی شکننده» اما «امیدبخش» بوده و زمان به سرعت در حال گذر است. عراقچی با تأکید بر آمادگی ایران ابراز امیدواری کرده است که پاسخ دو طرف به این لحظه حساس، آینده روابط ایران و اروپا را بسیار عمیق‌تر از آنچه بسیاری تصور می‌کنند رقم بزند منوط به اینکه طرف‌های اروپایی نیز چنین اراده‌ای داشته باشند. فارغ از ابراز تمایل ایران برای گفت‌وگو‌های سازنده، به‌هرحال تفاوت در اولویت‌ها، مذاکرات را پیچیده می‌کند. ایران بر رفع تحریم‌ها و تضمین‌های اقتصادی تمرکز دارد، در حالی که اروپا همچنان به دنبال محدود کردن برنامه هسته‌ای و پرداختن به مسائل امنیتی گسترده‌تر است.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
