فراز و فرود اجرای طرح ملی «تانا»

برگزاری رویداد‌های تانا (توسعه اکوسیستم نوآوری استان‌ها) از سال 1401 در دستورکار وزارت علوم قرار گرفت. رویدادی که هدف از آن، برقراری پیوند محکم بین پارک‌های علم و فناوری و صنایع مختلف حاضر در استان‌ها بوده است. این رویداد از سال 1401 تا 1403 در تمام پارک‌های استانی کشور برپا شد تا از این طریق مجالی برای شبکه‌سازی بین بازیگران حاضر در این اکوسیستم از مراکز رشد و شرکت‌های دانش بنیان گرفته تا صنایع بزرگ و کوچک، ایجاد شود. هرچند نگاه غالب در بین روسای پارک‌ها، این است که چنین رویدادی برای اکوسیستم علم و فناوری کشور لازم بوده، اما دستاورد‌های آن را برای این حوزه ناکافی می‌دانند و معتقدند تانا درمجموع نتوانسته از سوی بازیگران پذیرفته شود. موضوعی که نشان می‌دهد مسئولان باید فکر جدی‌تری برای تأثیرگذاری این رویداد که طبیعتا هزینه‌های قابل توجهی هم برای برگزاری آن در هرکدام از استان‌ها صرف می‌شود، داشته باشند تا شاید از این طریق بتوان شاهد برقراری ارتباط پایدار بین بازیگران حاضر در پارک‌های علم و فناوری و بخش‌های مختلف صنعت در اقصی نقاط کشور بود. مسئله‌ای که در صورت تحقق می‌تواند مسیر ارتباطی محکمی را بین صنایع و فعالان عرصه علم و فناوری ایجاد کند.
توسعه اکوسیستم فناوری استان‌ها هدفی که محقق نشد
علی‌رغم اینکه تصور می‌شود رویداد تانا اولین رویداد در عرصه برقراری ارتباط بین پارک‌ها و صنایع بزرگ در استان‌هاست اما بهنام طالبی، رئیس پارک علم و فناوری شریف معتقد است: «برگزاری این طرح در گذشته هم تحت عناوین دیگر جزء سیاست‌های کلی وزارت علوم در سال‌های قبل بوده اما چون تحت یک نام خاص دنبال نمی‌شد، شاید چندان به آن پرداخت نشده بود.» موضوع قابل توجه در صحبت‌های این مقام مسئول، آن است که تانا باعث شده کار‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای بیشتری در این زمینه انجام شود تا از این طریق بتوان موضوع ارتباط بین صنایع و پارک‌ها را در استان‌های مختلف تبیین کرد.»
رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف البته نگاه متفاوتی به تانا دارد و در این باره به «فرهیختگان» می‌گوید: «عمده هدف رویداد‌های تانا فعال‌سازی سایر استان‌های کشور در زیست بوم نوآورانه بود. یعنی هدف توانمندسازی استان‌ها و اثرگذاری آن‌هاست. متأسفانه عمده تمرکز ما در حوزه‌های فناوری و نوآوری در تمام این سال‌ها در چند استان کشور بوده و به همین دلیل برخی از استان‌ها نتوانستند آنطور که باید و شاید در این حوزه رشد کرده و توانمند شوند، به همین دلیل این طرح با هدف توانمندسازی دیگر استان‌ها شکل گرفته است.»
امیرحسن امیری، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد هم دنبال کردن توسعه فناوری در استان‌ها را یکی از اهداف اصلی تانا می‌داند و معتقد است: «درست است که هدف این طرح آن بود که توسعه فناوری را در استان‌های مختلف دنبال کند و تا حدودی نیز این اتفاق افتاده اما هنوز جای کار زیادی دارد؛ چراکه مدل‌های اینچنینی می‌تواند آسیب‌شناسی شود تا در آینده اگر قرار به برگزاری رویدادی از این دست است، با اجرای بهتری دنبال شود.»

«تانا» نتوانست اعتماد صنایع را جلب کند
یکی از چالش‌های اصلی مرتبط با تانا را باید نمایشی بودن آن دانست؛ به طوری که برخی از روسای پارک‌های علم و فناوری کشور معتقدند بعد از پایان برگزاری رویداد تانا، عملاً دستاورد خاصی نصیب مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان حاضر در نمایشگاه و طبیعتا صنعت نمی‌شود. یوسف عباسپورگیلانده، رئیس پارک علم و فناوری استان اردبیل یکی از همان روسایی است که درباره ناکارآمدی تانا می‌گوید: «مسئله اصلی این است که در روند برگزاری این رویداد باید برخی اطمینان‌سازی‌هایی صورت بگیرد. به طور مثال وقتی قراردادی با یک فناور و شرکت این حوزه در طول برگزاری این رویداد بسته شد، دو طرف باید به این مسئله معتقد باشند که قرارداد را به سرانجام برسانند. به همین دلیل در وهله اول باید روی شرکت‌های فناوری کار کنیم که اطمینان بیشتری نسبت به عملکردشان وجود دارد. یعنی اگر بعد از رویداد تانا، ما بخواهیم مثلاً 30 یا 40 قرارداد با سازمان‌های مختلف و حتی شرکت‌های خصوصی که نیازشان را ارائه داده‌اند، منعقد کنیم اما آن‌ها به سرانجام نرسد، طبیعتا برگزاری این رویداد چندان مفید به فایده نخواهد بود.»
یکی دیگر از دلایل به نتیجه نرسیدن نهایی در روند برگزاری تانا در استان‌های مختلف را باید بی‌اعتمادی صنایع بزرگ به دانشگاه‌ها دانست. مسئله‌ای که جعفر احمدی، رئیس پارک استان قزوین دلیلش را نبود فرهنگ‌سازی درست در بین صنایع می‌داند و می‌گوید: «واقعیت آن است که در این حوزه هنوز صنایع بزرگ اعتماد کافی را به شرکت‌های کوچک ندارند و به همین دلیل بایستی در حوزه فرهنگ‌سازی این رویداد کار بیشتری انجام دهیم. البته ما در استان قزوین این مسئله را هم ملاک قرار داده و از صداوسیمای استان کمک گرفته‌ایم تا این ذهنیت را به هر دو طرف تزریق کنیم که ایده‌های شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند در راستای حل مسئله صنعت کمک کند؛ اما فرهنگ‌سازی در بین صنایع بزرگ را باید چالش اصلی بزرگ در روند برگزاری تانا دانست.»
بهنام طالبی اما تحولات بین دو دولت را وقفه‌ای اثرگذار در روند برگزاری تانا می‌داند و می‌گوید: «این را هم نباید فراموش کرد که تحولات بین دو دولت در این حوزه می‌تواند اثر منفی بگذارد. با این حال شاید پیگیری این مسئله از سوی مسئولان وزارت علوم هستیم و امیدوارم این طرح بتواند به اهدافش برسد. تانا جزء طرح‌هایی است که می‌تواند در تقسیم کردن تمرکز بین استان‌ها بسیار اثرگذار باشد.»
تجاری‌سازی محصولات از مسیر «تانا» محقق نمی‌شود
اظهارات روسای 3 پارک علم و فناوری کشور نشان می‌دهد که تانا هرچند در ایده، اتفاق مثبتی برای اکوسیستم محسوب می‌شود اما در عمل نتوانسته آنطور که انتظار می‌رود، موفق عمل کند. اتفاقی که طالبی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف دلیلش را اینطور توضیح می‌دهد: «اولین مانع این طرح را باید وجود گارد در داخل اکوسیستم دانست؛ چراکه بازیگران معتقد بودند این روند از قبل در کشور وجود داشته و حالا چرا باید برای آن اسمی مانند تانا گذاشت. یعنی اصلی‌ترین مسئله پذیرش این موضوع در داخل اکوسیستم و از سوی بازیگران است که قطعاً به تدریج می‌تواند جای خودش را در این زمینه باز کند.»
احسان ندائی‌اسکویی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان نیز درباره چرایی ناموفق بودن تانا می‌گوید: «نکته اصلی و گلوگاه توسعه نوآوری در کشور ما تأمین مالی‌هایی جدا از موضوع ارائه وام خواهد بود. یعنی ما باید به سمت تأمین مالی از جنس شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر برویم و اگر این بخش با رویداد تانا به اصطلاح یکی می‌شد، بهتر می‌توانستیم کار را جلو ببریم.»
علیرضا نصیری، رئیس پارک علم و فناوری استان هرمزگان هم یکی دیگر مسئولانی است که تجربه برگزاری این رویداد را داشته است. فردی که نگاه انتقادی نسبت به تانا را به حوزه تجاری‌سازی محصولات می‌داند و می‌گوید: «نباید این مسئله را فراموش کرد که فرایند تجاری‌سازی محصولات باید به صورت ارگانیک اتفاق بیفتد. یعنی نباید به صورت مداوم برای برگزاری رویداد‌ها هزینه کنیم، بلکه بالاخره این رویداد‌ها باید خود زمینه اینگونه اتفاقات را رقم بزند. البته باید به این مسئله هم توجه کرد که این رویداد‌ها باید به صورت تخصصی‌تر دنبال شوند تا از این طریق تمرکز برای ارتباط‌گیری بین صنایع و شرکت‌های دانش بنیان که درنهایت به توسعه نوآوری منتهی خواهد شد، ایجاد شود.»

چالش «تانا» محدود شدن به پارک‌هاست
متوقف ماندن تانا روی یک هدف و آن هم برقراری ارتباط بین پارک و صنایع بزرگ، چالش دیگری است که سیدمجید اسماعیل‌زاده، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه علم و صنعت آن را مطرح و عنوان می‌کند: «معتقدم باید سطح موضوعات و تعاملات و افق نگاه در این رویداد بالاتر برود. هرچند تا امروز تانا آثار خود را گذاشته به طوری که امروز بسیاری از رویداد‌هایی که برگزار می‌شود هم در همین بستر تانا است. اما معتقدم سطح توقع و تعاملات باید بالاتر رفته و افق‌های بیشتری برای این مسئله در نظر گرفته شود. یعنی ما نباید محدود به کالبد پارک شویم در حالی که امروز در روند برگزاری تانا دقیقاً محدود به همین کالبدیم.» او در توضیح بیشتر این مسئله می‌گوید: «محدود کردن تانا به کالبد پارک‌ها در استان‌ها باعث شده تا به اصطلاح دست و پای برگزارکننده در استان‌ها بسته شود در حالی که ظرفیت‌های موجود در ناحیه‌های نوآوری، جزء ظرفیت‌های مهمی است که باید وارد میدان شود؛ در این وضعیت به صورت طبیعی رویداد‌هایی مانند تانا هم می‌توانند رشد کنند.»

نگاه کوتاه‌مدت به «تانا» راه به جایی نمی‌برد
یکی از مسائل مهم در ارتباط با رویداد‌های تانا، نگاهی است که دست‌اندرکاران این رویداد چه در سطح وزارت علوم و چه در استان‌ها نسبت به آن دارند. به نظر می‌رسد نداشتن تصویری بلندمدت درباره مدل برقراری ارتباط بین بازیگران مختلف اکوسیستم علم و فناوری و همچنین نگرانی از نتیجه‌بخش نبودن تفاهم‌نامه‌ها و حتی قرارداد‌هایی که در طول برگزاری رویداد بسته می‌شود، دلیلی است که هر دو طرف ماجرا یعنی از فعالان صنعتی گرفته تا بازیگران فعال در پارک‌های علم و فناوری، تمایل چندانی به تداوم همکاری‌ها بعد از پایان رویداد نداشته باشند.
احسان ندائی‌اسکویی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان یکی از موضوعات مهم در این باره را عدم نگاه بلندمدت به رویداد تانا می‌داند و می‌گوید: «با وجود اینکه ما اولین رویداد تانا را در زنجان برای سال 1401 برگزار کرده و حتی صنایع استان هم پای کار آمدند؛ اما معتقدم این رویداد آنطور که انتظار داشتیم، به خروجی نهایی منتهی نشده است. دلیل این مسئله هم آن است که همه بازیگران حاضر به این رویداد به عنوان یک رویداد کوتاه‌مدت نگاه می‌کردند نه رویدادی که می‌تواند آثار بلندمدتی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل عملاً بعد از پایان رویداد، چندان پیگیر آن نمی‌شوند.»
این موضوع تنها به رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان خلاصه نمی‌شود و یوسف عباسپورگیلانده رئیس پارک علم و فناوری استان اردبیل هم نگرانی از عدم توانایی شرکت‌های دانش بنیان برای تحقق قرارداد‌ها و درنتیجه لطمه خوردن به حیثیت پارک‌ها را یکی از موانع جدی برای پیگیری تفاهم‌نامه‌ها می‌داند. او می‌گوید: «با وجود اینکه ما در سال 1402، در طول روند برگزاری رویداد تانا، پروژه‌هایی را در زمینه‌های مختلف منعقد کردیم اما بعد از توافق‌نامه اولیه به این نتیجه رسیدیم که شرکت توانایی اجرای آن را ندارند. از طرف دیگر چون بحث حیثیت پارک از اهمیت بالایی برخوردار است، ترجیح دادیم آن‌ها را لغو کنیم؛ چراکه اعتبار پارک نباید خدشه‌دار شود. این مسئله نشان می‌دهد هنوز آنطور که باید شرایط برای برقراری ارتباط از طریق این رویداد محقق نشده است.»