اروپا آهن‌ربای جذب محققان آمریکایی میشودسیاستهای عجولانه دولت ترامپ، از جمله کاهش بودجه‌های پژوهشی و افزایش تعرفه‌ها، به علم و فناوری آمریکا آسیب زده و با اعتراض دانشمندان و دانشگاهیان مواجه شده است. این شرایط باعث شده کشورهای اروپایی برای جذب محققان آمریکایی تلاش کنند.
دام ۵۰۰ میلیون یورویی اروپایی‌ها برای استعداد‌ها و دانشمندان آمریکا
ندا اظهریسیاستهایی که دولت دونالد ترامپ بعد از روی کار آمدنش در پیش گرفته، آنقدر نابخردانه و عجولانه است که چیزی جز وخیم شدن وضعیت علم و فناوری در این کشور را نمی‌توان از آن انتظار داشت. کاهش بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و از آن طرف، بودجه‌های سازمان‌ها و آژانس علمی حکایت از عزم آمریکا برای به زیر کشیدن پیشرفت علم و پژوهشی در این کشور است؛ اقدامی که با واکنش بسیاری از محققان، دانشجویان، پژوهشگران و دانشمندان و دانشگاهیان روبه‌رو شده اما هنوز هم ترامپ برای دنبال کردن این طرح تلاش می‌کند. از سوی دیگر، تعرفه‌های 90 درصدی هم که دولت آمریکا برای کشور‌ها وضع کرده و قرار است کمی با تأخیر اجرایی شود، تنگنای روابط را بیشتر کرده و این اقدامات نه‌تنها اعتراض‌ها در داخل آمریکا را به دنبال داشته بلکه واکنش‌های خارجی را نیز به همراه داشته است. همین بهانه‌ها کافی است تا کشورهای اروپایی دام خود را برای به چنگ آوردن محققان و دانشمندان آمریکایی پهن کنند.
تیشۀ دولت به ریشۀ آمریکا
در حالی که دولت ترامپ و ایلان ماسک در قالب وزارت کارآمدی دولت به دنبال کاهش نیروی کار فدرال و کاهش هزینه‌ها هستند، برخی از کشورهای اروپایی به دنبال بهره‌برداری از این فرصت با جذب استعداد‌های جامعه علمی هستند. از آنجایی که رئیس‌جمهور آمریکا در تلاش است مؤسسات پژوهشی آمریکا را از محققان فعال در فناوری‌ها و حوزه‌های نوظهور و توسعه‌یافته پاکسازی کند، اقدامات دولت ازجمله حذف برنامه‌ها و بودجه‌های پژوهش‌های علمی، برخی از محققان و دانشمندان را بر آن داشته که برای ادامه کار خود، ترک آمریکا و زندگی در کشورهای دیگری مانند کشورهای اروپایی را مدنظر قرار دهند. آمریکا به عنوان یک کشور پیشرو در تحقیقات شناخته شده و به طور فعال، دانشمندانی را از سراسر دنیا برای پروژه‌ها و مطالعات مهم استخدام کرده است. به عنوان مثال، در پروژه «منهتن» که در دسامبر 1941 آغاز شد و یک طرح پژوهشی فوق سری توسط دولت آمریکا بود که درنهایت منجر به ساخت اولین بمب اتمی شد، دانشمندان اروپایی به طور خاص برای کمک به این پروژه فراخوانده شدند. بسیاری از این دانشمندان اروپایی پس از آوارگی به دلیل آشفتگی‌های جنگ جهانی دوم در آمریکا زندگی می‌کردند. مدیرعامل انجمن پیشرفت علوم آمریکا معتقد است انجام تحقیقات توسط دانشمندان آمریکایی در کشورهای دیگر پدیده جدیدی نیست و برنامه‌هایی وجود دارد که براساس آن، دانشجویان و دانشمندان آمریکایی می‌توانند در خارج از کشور تحصیل کنند. اما اینکه حجم بالایی از دانشمندان آمریکایی به دلیل عدم قطعیت برنامه‌ها در آمریکا به ترک این کشور فکر می‌کنند، امری عادی تلقی نمی‌شود.
اروپا را انتخاب کن!
رئیس کمیسیون اروپا به تازگی و بعد از صدور دستورات اجرایی ترامپ، از دانشمندان مستقر در آمریکا که از نظر فعالیت‌های پژوهشی در این کشور در وضعیت دشواری قرار گرفته‌اند، خواست تا به اروپا نقل مکان کنند. او از طرح ابتکاری جدیدی تحت عنوان «اروپا را انتخاب کن» رونمایی کرده و متعهد شده پاداش‌های مالی بیشتر، قرارداد‌های درازمدت‌تر، بروکراسی کمتر و تضمین آزادی بیان بیشتری را برای آن دسته از دانشمندان و محققان آمریکایی قائل شود که به اتحادیه اروپا بیایند و این منطقه را برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود انتخاب کنند. ریاست این اتحادیه در سخنرانی که در ماه می در دانشگاه «سوربن» پاریس داشت، به این نکته اشاره کرد که در چنین شرایطی، بیش از هر زمان دیگری باید از علم حمایت کنیم. علمی که جهانی است و از سوی تمام بشریت به اشتراک گذاشته شده و وحدت‌بخش است. تضعیف آزادی بیان و پژوهش‌های آزاد یک خطای محاسباتی بزرگ است و اتحادیه اروپا قصد دارد آزادی پژوهش‌های علمی را در 27 کشور عضو خود تحت قانون جدید منطقه تحقیقاتی اتحادیه اروپا به قانون تبدیل کند.
کمک‌هزینۀ 4.5 میلیون یورویی برای دانشمندان
کمیسیون اروپا براساس طرح ابتکاری «اروپا را انتخاب کن»، یک برنامه 7 ساله «کمک هزینه فوق‌العاده» را راه‌اندازی کرده که حمایت بلندمدت از بهترین محققان را ارائه می‌دهد. به گزارش universityworldnews، این کمیسیون قرار است 500 میلیون یورو بین سال‌های 2025 تا 2027 برای تبدیل اروپا به «آهن‌ربای جذب محققان» اختصاص دهد. این منطقه همچنین شاهد ایجاد نخستین قانون نوآوری اروپایی و استراتژی استارتاپ و توسعه به منظور حذف موانع نظارتی و سایر موانع و تسهیل دسترسی به سرمایه خطرپذیر برای استارتاپ‌ها و نیز توسعه نوآورانه اروپایی خواهد بود.
کمیسر اروپا در امور استارتاپ‌ها، تحقیقات و نوآوری اظهار کرده است این چشم‌انداز جهانی فرصتی است تا به دنیا نشان دهیم اروپا همچنان فضایی امن برای علم و پژوهش باقی خواهد ماند. اروپا می‌تواند و باید بهترین مکان برای انجام پژوهش‌های علمی باشد. کمیسیون آزادی تحقیقات علمی برای افزایش عامل جذب اروپا برای استعداد‌های سطح بالا، در چهارچوب قانون اتحادیه اروپا تثبیت خواهد شد و بلافاصله حمایت مالی ارائه‌شده توسط شورای تحقیقات اروپا را برای پژوهش‌های علمی و فناوری را افزایش خواهد داد. در حال حاضر، محققان مستقر در آمریکا که به اروپا پناهنده شوند، می‌توانند برای دریافت یک میلیون یورو کمک‌هزینه درخواست دهند که فراتر از حداکثر مبلغ کمک‌هزینه است؛ این مبلغ به 2 میلیون یورو نیز افزایش خواهد یافت. این بدان معناست که درمجموع، این محققان می‌توانند واجد شرایط دریافت کمک‌هزینه تا سقف 4 میلیون و 500 هزار یورو باشند.
حمایت رئیس‌جمهور فرانسه از محدودیت‌های علمی آمریکا
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه نیز در سخنرانی اخیر خود در دانشگاه «سوربن»، به شدت حمله ترامپ به علم و آزادی دانشگاهی را مورد انتقاد قرار داد. تا چند سال پیش کسی نمی‌توانست تصور کند آمریکا که سال‌ها ابرقدرتی علمی دنیا را یدک می‌کشید، برنامه‌های تحقیقاتی را به بهانه‌های واهی لغو کند یا اینکه مدل اقتصادی این کشور که به شدت مبتنی بر علم و نوآوری آزاد است، قرار است چنین اشتباهی را مرتکب شود. «مکرون» با هرگونه محدودیتی در مورد آزادی دانشمندان برای تحقیق و پژوهش، مخالفت کرده و نگرانی‌هایی را در مورد هدف قرار گرفتن حوزه‌هایی چون سلامت زنان و اقدامات اقلیمی برای کاهش یا محدودیت‌ها مطرح کرده است. با محدود شدن فرایند‌های پژوهشی و تحقیقاتی، نه‌تنها دانشمندان در این مسیر با محدودیت مواجه می‌شوند بلکه جان انسان‌ها نیز به خطر می‌افتد و درواقع، این پیشرفت بشریت است که زیر سؤال می‌رود. او معتقد است اروپا باید به پناهگاهی برای دانشمندان و محققان تبدیل شود و کسانی که احساس خطر کرده و طرفدار آزادی هستند، باید برای آزاد ماندن در زمینه‌های پژوهشی راهی اروپا شوند و ما هم به آن‌ها کمک می‌کنیم تا وضعیت بهتر شود و دانشمندان آمریکایی نیز بتوانند در آینده خود سرمایه‌گذاری کنند.
به لرزه افتادن پایه‌های علم در آمریکا
دستورات اجرایی و کاهش بودجه در ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری ترامپ تأثیر قابل توجهی بر علم آمریکا و شرکای علمی آن داشته است. به گفته نیچر، ترامپ تنها در سه ماه نخست دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، باعث سست و بی‌ثبات شدن 8 دهه حمایت دولت از علم کمک شده است. او در ادامه تمام اقداماتی که در دستورکار خود قرار داده، هزاران دانشمند دولتی را اخراج کرده و بخش‌های بزرگی از پژوهش‌های کشور را به حالت تعلیق درآورده و بسیاری از آزمایش‌های بالینی را متوقف کرده است. دولت آمریکا تهدید کرده که میلیارد‌ها دلار از بودجه دانشگاه‌های پژوهشی آمریکا را کاهش داده و بیش از هزار کمک‌هزینه در حوزه‌هایی چون تغییرات اقلیمی، سرطان، آلزایمر و پیشگیری از HIV را لغو کرده است.
خطر بیخ گوش بنگاه علمی آمریکا
در گزارشی که برخی خبرگزاری‌های رسمی منتشر کرده‌اند، دولت ترامپ در 40 روز اول ریاست‌جمهوری، یک میلیارد و 800 میلیون دلار از کمک‌های مالی مؤسسات ملی بهداشت (NIH) را کاهش داده است. اما محققان هشدار داده‌اند که این تازه آغاز کار است و انتظار می‌رود کاخ سفید بودجه‌ای را برای سال 2026 پیشنهاد دهد که سرمایه‌گذاری در علم را در سراسر دولت فدرال کاهش دهد. در ماه‌های گذشته، کاخ سفید پیشنهاد کاهش هزینه‌های سال 2026 مؤسسه ملی بهداشت (NIH) و مؤسسات ملی بهداشت آمریکا را به ترتیب تا 55 درصد و 40 درصد ارائه داد. این پیشنهاد شامل کاهش شدید بودجه ناسا خواهد بود به طوری که بودجه آن را از 7 میلیارد و 300 میلیون دلار در سال 2025 به 3 میلیارد و 800 میلیون دلار در سال مالی 2026 کاهش خواهد داد. این بخشی از کاهش 24 درصدی بودجه آژانس فضایی خواهد بود. قریب به 1900 عضو آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی در ماه مارس، نامه‌ای را امضا کردند که در آن نسبت به نابودی بنگاه علمی این کشور هشدار داده شده است.
پناهندگی به محققان آمریکایی
برنامه‌های جذب محققان آمریکایی، ازجمله شیمی‌دان‌ها در اروپا و سایر نقاط رو به افزایش است. این امر پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید و از دست دادن شغل بسیاری از دانشمندان شاغل در دولت آمریکا در بحبوحه اقدامات دولت برای افزایش بهره‌وری و کاهش بودجه آژانس‌های علمی و همچنین حملات بی‌سابقه به دانشگاه‌ها رخ داده است که شامل قطع بودجه برخی از کمک‌های مالی نیز می‌شود. 12 کشور اروپایی در نامه‌ای به کمیسر تحقیقات و نوآوری اتحادیه اروپا، طرح‌هایی را تشریح کرده‌اند که برای جذب محققانی تدوین شده که با شدت گرفتن محدودیت‌ها از سوی دولت این کشور، به دنبال خروج از آمریکا و سایر کشور‌ها هستند. در این نامه که توسط وزرای پژوهش، علوم و آموزش و نیز سایر مقامات فرانسه، رومانی، جمهوری چک، اتریش، اسلواکی، لتونی، اسپانیا، اسلوونی، لیتوانی، آلمان و بلغارستان امضا شده، این گونه ذکر شده است: «برای غنیمت شمردن این لحظه تاریخی، اتحادیه اروپا باید با نشان دادن همبستگی و افزایش جذابیت، از استعداد‌های درخشان خارج از کشور استقبال کند که ممکن است از دخالت در پژوهش و کاهش بودجه‌های بی‌هدف و ظالمانه رنج ببرند.» آن‌ها این‌گونه استدلال کرده‌اند که برای دستیابی به این هدف، تأمین مالی اختصاصی باید با سازوکار‌های مالی موجود مانند شورای پژوهش‌های اروپا، پورتال فرصت‌های شغلی و حرفه‌ای منطقه پژوهشی اروپا، همراه با یک چهارچوب مهاجرتی اختصاصی تأمین شود.
تور 15 میلیون یورویی فرانسوی برای مغز‌های آمریکایی
دانشگاه «اکسی مارسی» در فرانسه که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین دانشگاه‌های این کشور است، راهکار ابتکاری خود را برای جذب محققان آمریکایی آغاز کرده است. یک هفته پس از راه‌اندازی این طرح ابتکاری که تحت عنوان «مکانی امن برای علم» نام‌گذاری شده، بیش از 40 دانشمند آمریکایی شرکت کرده‌اند. هدف از این طرح، ایجاد محیطی امن و محرک برای دانشمندانی است که مایل به دنبال کردن تحقیقات خود در آزادی کامل هستند. دانشگاه‌هایی چون استنفورد، ییل، جورج واشنگتن، مؤسسات ملی بهداشت، ناسا و 15 مؤسسه معتبر دیگر نیز در این طرح حضور یافتند که در حوزه‌هایی چون سلامت، ایمونولوژی و محیط زیست، تغییرات اقلیمی، مدیریت بلایای طبیعی و گاز‌های گلخانه‌ای فعالیت می‌کنند. شواهد حاکی از آن است که آمریکا با پدیده فرار مغز‌ها از این کشور مواجه است و کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند تا دانشمندان بیشتری را برای ادامه تحقیقاتشان تحت حمایت خود قرار دهند. دانشگاه «اکسی مارسی» قصد دارد 15 میلیون یورو برای این برنامه سه‌ساله اختصاص دهد و از حدود 15 دانشمند از آمریکا حمایت کند. این دانشگاه تاکنون بیش از 150 درخواست برای حضور دریافت کرده است. علاوه بر این، دانشکده مهندسی «سنترال سوپلک» فرانسه نیز یک بودجه موقوفه‌ای 3 میلیون یورویی را برای میزبانی از محققان دانشگاه‌های آمریکا و حمایت از آن دسته از کار‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی آن‌ها اختصاص داده است که در آمریکا قابل اجرا نیستند. هدف این برنامه، فراهم کردن محیطی است که دانشمندان سطح بالا بتوانند تحقیقات خود را آزادانه و ایمن انجام دهند.
حمایت اروپایی‌ها در عین کاهش بودجه‌های پژوهشی در قاره سبز
در کنار فرانسه، هلند نیز به دنبال تبدیل شدن به مقصدی برتر برای استعداد‌های علمی از سراسر جهان به ویژه آمریکاست. وزیر آموزش این کشور خبر از راه‌اندازی صندوقی برای حمایت از دانشمندان آمریکایی و نیز جذب استعداد‌های علمی برتر بین‌المللی داده است. همچنین، چند کشور اروپایی دیگر به این موضوع واکنش نشان داده و به دنبال جذب استعداد‌های علمی بین‌المللی هستند. هلند قصد دارد در رقابت با سایر کشورهای اتحادیه اروپا برای جذب این استعداد‌ها در خط مقدم حرکت کند. منتقدان دستورات اجرایی ترامپ ازجمله اتحادیه آموزش عمومی هلند (Aob) استدلال می‌کنند که با توجه به کاهش مداوم تحقیقات در کشور، این امر ممکن است عملی نباشد. مدیران و وزرا بر این باورند که بودجه‌های اختصاص یافته به حمایت از دانشمندان رانده‌شده از آمریکا باید از بودجه پژوهشی موجود پرداخت شود؛ همان بودجه‌ای که کابینه دولت میلیون‌ها دلار از آن را کاهش داده و این کاهش ماه‌هاست مورد اعتراض قرار گرفته است. دانشگاه آزاد بروکسل در بلژیک، موقعیت پسادکترا را به دانشگاهیان بین‌المللی با تمرکز ویژه محققان آمریکایی شاغل در حوزه‌های اجتماعی اختصاص داده است که با 2 میلیون و 500 هزار یورو به عنوان بخشی از برنامه MSCA اروپا افتتاح شده است. این دانشگاه اعلام کرد این طرح ابتکاری جدید پاسخی به دخالت سیاسی ترامپ در پژوهش‌های دانشگاهی این کشور است و به عنوان بخشی از طرح ابتکاری «مغز‌هایی برای بروکسل» همچنین قصد دارد استادان آمریکایی را که به دنبال جابه‌جایی هستند، جذب کند. وزیر آموزش، فرهنگ و علوم هلند گفته است که جهان در حال تغییر و تنش‌ها در حال افزایش است. با این اوصاف، دانشمندان بیشتری به دنبال مکانی برای انجام پژوهش‌ها و فعالیت‌های علمی خود هستند. برای هلند و اروپا، دانشمندان برتر دنیا حکم طلا را دارند و به دنبال آن هستیم تا دانشمندان برتر بین‌المللی بیشتری را به این کشور جذب کنیم. او معتقد است که ما در 80 سال گذشته، بزرگ‌ترین موتور نوآوری را در جهان ایجاد کرده‌ایم و این موتور درمان و معالجه بیماری‌ها را ارائه داده است. این موتور رشد اقتصادی و شغلی را ایجاد کرده و سایر کشور‌ها نیز به آن توجه کرده‌اند و به دنبال کپی‌برداری از آن هستند.
مطالب پیشنهادی
