کارآفرین بودن باید سبک زندگی دانشجوی آینده شود

 مدتی است که پرسشی اساسی ذهنم را به خود مشغول کرده است. «آینده ایران چگونه خواهد بود؟» این پرسش، نه‌تنها یک دغدغه شخصی، بلکه نگرانی مشترکی است که بسیاری از ما را به تأمل وا می‌دارد. گاه در خیالم، آینده‌ای روشن برای کشورم ترسیم می‌کنم و گاه به مسائلی چون اقتصاد، فرهنگ، و جایگاه اجتماع‌مان می‌اندیشم. به این فکر می‌کنم که با شتاب بی‌وقفه پیشرفت فناوری تا چه حد از هویت و فرهنگ اصیل ایرانی‌مان حفظ خواهد شد؟ به وضعیت استان‌ها، چالش‌های مناطق مختلف کشور و مشکلاتی که در گوشه‌وکنار این سرزمین وجود دارد، می‌اندیشم. این تأمل‌ها به من یک حقیقت روشن را آموخته است؛ آینده ایران به دست جوانان و نوجوانان امروز ما ساخته خواهد شد. توانمندی‌ها و ظرفیت‌های نسل جوان، سنگ‌بنای اقتصاد، فرهنگ، و سیاست فردای این سرزمین است. این نه یک شعار، بلکه واقعیتی آشکار است. هرچه امروز در پرورش و حمایت از این نسل جدی‌تر عمل کنیم، ایرانی زیباتر، آبادتر و پیشرفته‌تر در انتظارمان خواهد بود. اما اگر در این مسیر کوتاهی کنیم، به آینده کشور آسیب رسانده‌ایم.
پس از خانواده که نخستین نهاد تربیتی است، دو رکن اساسی دیگر در شکل‌گیری آینده جوانان نقش دارند؛ مدارس و دانشگاه‌ها. این نهاد‌ها که زیر نظر وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می‌کنند بستر اصلی پرورش استعداد‌های نسل جوان هستند. هرچه جامعه، نهاد‌ها و افراد مختلف در حمایت از این دو رکن کوشاتر باشند و از هیچ تلاشی دریغ نکنند آینده‌ای درخشان‌تر برای کشور رقم خواهد خورد. اما اگر این حمایت‌ها پراکنده، بدون برنامه‌ریزی، یا صرفاً از سر رفع تکلیف باشد نباید انتظار تحولی چشمگیر داشته باشیم. این تصور که مسئولیت تربیت و هدایت جوانان تنها بر عهده وزارت علوم یا آموزش‌وپرورش است، تصوری نادرست است. هر یک از ما، از افراد عادی گرفته تا نهاد‌های مختلف، در قبال آینده‌سازان این کشور مسئولیم. اگر هر بخش از جامعه گمان کند که وظیفه‌ای در این زمینه ندارد و جوانان را به حال خود ر‌ها کند، در ناکامی‌های آینده سهیم خواهد بود. حمایت از جوانان، سرمایه‌گذاری برای ساختن ایرانی قدرتمند و پیشرو است. 
در شرایط کنونی جامعه به نظر می‌رسد چند رکن اساسی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های جوانان و جلب مشارکت آن‌ها در پیشرفت کشور اهمیت ویژه‌ای دارند. ایجاد این باور در جوانان که می‌توانند در حل مسائل و چالش‌های کشور نقش‌آفرین باشند نه‌تنها به تقویت امید و انگیزه در آن‌ها کمک می‌کند بلکه زمینه‌ساز پویایی اجتماعی است. هنگامی که نسل جوان احساس کند شور، انگیزه و توانمندی‌هایش در مسیر‌های اثرگذار و سازنده به کار گرفته نمی‌شود حس سرخوردگی و ناامیدی در او شکل می‌گیرد که می‌تواند به کاهش مشارکت اجتماعی منجر شود. 
کشور ما امروز با چالش‌های متعددی در حوزه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و دیگر زمینه‌ها روبه‌روست. جوانان می‌توانند با احساس مسئولیت و تعهد به این مسائل نقشی محوری در حل آن‌ها ایفا کنند. برای مثال در حوزه اقتصاد که کشور با مشکلات بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند ایده‌های خلاقانه جوانان در قالب استارتاپ‌ها یا طرح‌های نوآورانه می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. در مسائل زیست‌محیطی مانند مدیریت منابع آب یا کاهش آلودگی ابتکارات جوانان می‌تواند راه‌حل‌های پایداری ارائه دهد. حضور پرشور و مسئولانه نسل جوان در این عرصه‌ها تضمینی برای آینده‌ای روشن و امن برای کشور است. تاکنون تلاش‌های بسیاری برای بهره‌گیری از ظرفیت جوانان انجام شده است؛ از تأسیس معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گرفته تا توسعه مراکز فنی و حرفه‌ای که نتایج مثبتی نیز به همراه داشته‌اند. بااین‌حال، باتوجه‌به شتاب تحولات جهانی و پیچیدگی چالش‌های کنونی نیاز به اقدامات جدی‌تر و فراگیرتر احساس می‌شود. به‌جای ناامیدی از نتایج محدود برخی برنامه‌ها باید به بازطراحی و ایجاد ظرفیت‌های جدید روی آورد. این ظرفیت‌سازی نیازمند طراحی ساختار‌هایی است که بستر نقش‌آفرینی جوانان را فراهم کند. مدارس و دانشگاه‌ها، به‌عنوان پایگاه‌های اصلی پرورش نسل جوان بهترین مکان برای اجرای این طرح‌ها هستند، اما تحقق این هدف تنها با توان این دو نهاد ممکن نیست. 
برای موفقیت این فرایند، همکاری همه‌جانبه بازیگران مختلف از نهاد‌های دولتی و بخش خصوصی گرفته تا سازمان‌های مردم‌نهاد، ضروری است. طراحی مسیر نقش‌آفرینی جوانان باید با برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگ در محیط‌های آموزشی اجرا شود تا استعداد‌ها و توانمندی‌های نسل جوان به‌درستی هدایت و شکوفا شوند. این مهم، نه‌تنها آینده‌ای پویا و پیشرو برای کشور رقم خواهد زد، بلکه به جوانان این اطمینان را می‌دهد که می‌توانند تغییردهندگان واقعی جامعه خود باشند. 

از کلاس درس تا حل مسائل ملی توانمندسازی دانشجویان در دانشگاه‌ها
یکی از مهم‌ترین چالش‌های کنونی کشور وضعیت اقتصادی است که تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی مردم و آینده جامعه دارد. در این میان نسل جوان و به‌ویژه دانشجویان به‌عنوان نیرویی پویا و خلاق می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود شرایط اقتصادی ایفا کنند. برای دستیابی به اقتصادی شکوفا و پایدار باید بر چندین عامل کلیدی تمرکز کرد که راه‌حل بسیاری از آن‌ها در توانمندی‌ها و ابتکارات جوانان نهفته است. این عوامل شامل ترویج فرهنگ کارآفرینی و نوآوری، حمایت از کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط، توسعه نیروی انسانی ماهر و تقویت اقتصاد دانش‌بنیان برای کاهش وابستگی به نفت است. در ادامه هر یک از این عوامل با جزئیات بیشتری بررسی می‌شود تا نقش جوانان در نجات و تقویت اقتصاد کشور روشن‌تر شود. از سوی دیگر ما با چالش‌های اجتماعی متعددی روبه‌رو هستیم؛ مانند مسائل زیست‌محیطی، نابرابری‌های آموزشی و اجتماعی و حتی با وجود غنای فرهنگی و تاریخی ایران ما در صنعت هنر با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستیم که جوانان، به‌ویژه دانشجویان با خلاقیت، دانش و انرژی خود می‌توانند راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای این مشکلات ارائه دهند و به حل انواع این معضلات بپردازند. پرسشی اساسی که در این میان مطرح می‌شود این است که تا چه حد توانسته‌ایم ساختار مناسبی برای مشارکت جوانان در حل مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور فراهم کنیم و این ساختار در چه بستری می‌تواند به بهترین نحو شکل گیرد؟ در این گزارش تمرکز ما بر قشر جوان است و از بررسی نقش نوجوانان که نیازمند بستر‌های متفاوتی مانند مدارس است، فاصله می‌گیریم. باتوجه‌به اینکه جوانان در ابتدای ورود به عرصه‌های اجتماعی معمولاً وارد دانشگاه می‌شوند و بخش عمده‌ای از زمان خود را در این محیط سپری می‌کنند دانشگاه‌ها بهترین بستر برای طراحی و اجرای ساختار «مسیر نقش‌آفرینی» جوانان به شمار ‌می‌روند. 
ایجاد این ساختار از سنین پایین‌تر، به‌ویژه در دوران جوانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا مانع از هدررفت انرژی، خلاقیت و انگیزه نسل جوان می‌شود. هرچند فرایند پرورش توانمندی‌های جوانان به‌طورکلی با نظام آموزشی در مدارس و حتی پیش از آن آغاز می‌شود اما در این گزارش به طور خاص بر سنین جوانی و طراحی ساختار‌های نقش‌آفرینی در دانشگاه‌ها تمرکز داریم. باید تأکید کرد که طراحی ساختار نقش‌آفرینی جوانان در دانشگاه‌ها نه‌تنها به شکوفایی استعداد‌های این قشر کمک می‌کند، بلکه به حل چالش‌های کشور در حوزه‌هایی مانند اقتصاد، محیط‌زیست، فرهنگ و... یاری می‌رساند. با سرمایه‌گذاری هدفمند در این بستر می‌توان نسلی از جوانان را پرورش داد که آینده‌ای پویا و پیشرو برای ایران رقم بزنند.
همان‌طور که گفته شد یکی از مهم‌ترین راهکار‌ها برای غلبه بر چالش‌های اجتماعی و اقتصادی کشور بهره‌گیری از ظرفیت‌های نسل دانشجویان در حل مسائل است. دانشگاه‌ها به‌عنوان بستری کلیدی برای پرورش استعداد‌ها و هدایت انرژی جوانان بهترین مکان برای طراحی ساختار «مسیر نقش‌آفرینی» هستند. اما این ساختار برای موفقیت به چه عواملی نیاز دارد و دانشگاه‌ها باید به چه ابزار‌ها و امکاناتی مجهز شوند تا این هدف محقق شود؟ 

ترویج فرهنگ نوآوری و مسئولیت‌پذیری در دانشگاه‌ها
واقعیت آن است که دانشجوی امروز باید راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای چالش‌های کنونی ایران ارائه دهد. مشکلات امروز کشور از مسائل اقتصادی و زیست‌محیطی گرفته تا نابرابری‌های اجتماعی نیازمند رویکرد‌هایی تازه و بدیع است؛ راه‌حل‌هایی که شاید در نگاه نخست از نظر برخی غیرممکن به نظر برسند. اما دانشجویی دغدغه‌مند با احساس مسئولیت نسبت به جامعه و با همراهی دیگر هم‌فکران خود می‌تواند وارد میدان شود و با هم‌افزایی مسیر‌های جدیدی برای حل این مسائل خلق کند. 
ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازآفرینی و نگاهی نو به مسائل خود است. این بازآفرینی به معنای بازنگری در راه‌حل‌های گذشته، یادگیری از نقاط قوت و ضعف آن‌ها و طراحی مسیر‌های تازه باتکیه‌بر دانش و خلاقیت است. جوانان به‌ویژه دانشجویان با احساس تعهد به مسائل جامعه می‌توانند پیش‌گام این تحول باشند. آن‌ها با نگاهی نو و جسورانه قادرند راهکار‌هایی ارائه دهند که نه‌تنها مشکلات موجود را حل کند بلکه آینده‌ای پویا و پایدار برای کشور رقم بزند. برای تحقق این هدف دانشگاه‌ها باید بستری فراهم کنند که فرهنگ نوآوری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در میان دانشجویان نهادینه شود. 

اهمیت ایجاد فرهنگ تولید و خلق ارزش در میان دانشجویان
فرهنگ تولید و خلق ارزش، دانشجویان را به تفکر خلاق و کارآفرینانه تشویق می‌کند. این ذهنیت باعث می‌شود آن‌ها به‌جای انتظار برای فرصت‌های شغلی، خودشان فرصت‌آفرین شوند. این ذهنیت دانشجویان را به حل مسائل واقعی جامعه و خلق ارزش اقتصادی و اجتماعی ترغیب می‌کند. در ایران تمایل به استخدام در بخش دولتی یکی از موانع رشد اقتصادی است. ترویج فرهنگ تولید و خلق ارزش دانشجویان را به سمت راه‌اندازی کسب‌وکار‌های شخصی یا مشارکت درکسب‌وکار‌های نوپا سوق می‌دهد. این تغییر نگرش فشار بر بخش دولتی را کاهش می‌دهد و به ایجاد اقتصاد پویاتر کمک می‌کند. 
در دنیای امروز، اقتصاد‌های پیشرو بر نوآوری و تولید ارزش استوارند. دانشجویانی که با این فرهنگ پرورش می‌یابند توانایی رقابت در بازار‌های جهانی را پیدا می‌کنند.

جهان واقعی، کلاس درس دانشجویان برای خلق راه‌حل‌های نو
برای پرورش نوآوری و خلق راه‌حل‌های مؤثر از سوی دانشجویان ضروری است که فرصت‌های تجربه عملی در جهان واقعی برای آن‌ها فراهم شود. دانشجویان تنها در صورتی می‌توانند به راه‌حل‌هایی اصیل و کاربردی دست یابند که درگیر واقعیت‌های عینی جامعه، نیاز‌های واقعی مردم و محدودیت‌های عملی اجرایی باشند. صرفاً آموختن مفاهیم نظری، بدون لمس میدان واقعی نمی‌تواند منجر به خلاقیت پایداری شود که بتواند به حل مسائل کشور کمک کند. ایده‌های بزرگ اغلب در بستر چالش‌های واقعی شکل می‌گیرند نه در صفحات کتاب‌های درسی یا کلاس‌های بسته. 
نسل جدید دانشجویان نسلی عمل‌گرا، جست‌وجوگر و مشتاق آزمون و خطاست. آن‌ها به دنبال دیدن نتایج ملموس از تلاش‌های خود هستند و انگیزه بالایی برای ورود به میدانی دارند که بتوانند تأثیر واقعی بگذارند. چنین روحیه‌ای اگر با فرصت‌های تجربه‌محور همراه نشود ممکن است به سرخوردگی یا بی‌اعتمادی به‌نظام آموزشی بینجامد. دانشگاه‌ها باید محیط‌هایی را فراهم کنند که در آن دانشجویان بتوانند در قالب پروژه‌های واقعی، تعامل با جامعه، کار میدانی یا حل مسائل واقعی نهاد‌ها و سازمان‌ها مهارت‌های خود را محک بزنند و در همین فرایند، خلاقیت و نوآوری را تجربه کنند. 
زمانی که دانشجو فرصت تجربه مستقیم دنیای واقعی را پیدا می‌کند درک عمیق‌تری از مسائل پیدا می‌کند، ابعاد پنهان مشکلات را می‌بیند و برای حل آن‌ها راه‌حل‌هایی می‌سازد که برخاسته از فهم واقعی و نه صرفاً تئوری‌پردازی است. این همان نقطه‌ای است که نوآوری معنا پیدا می‌کند.

کارآفرینی دانشجویی یک سبک زندگی برای نسل آینده‌ساز
نمونه‌هایی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، از جمله نکاتی‌اند که باید به‌عنوان بخشی از روح و فرهنگ حاکم بر دانشگاه‌ها تزریق شوند؛ مستقل از مسائل ساختاری مانند سیاست‌های آموزشی، زیرساخت‌های فیزیکی، یا چالش‌های مالی. شکل‌گیری این روح جدید در دانشگاه‌ها تنها با تکرار شعار‌ها و بیان کلیات محقق نمی‌شود. آنچه نیاز است طراحی قالب‌ها و بستر‌هایی واقعی و مؤثر است که محیط دانشگاه را برای نسل جوان به فضایی کارآمد، الهام‌بخش و اثرگذار تبدیل کند؛ جایی برای یادگیری، تجربه و رشد. قالب‌های متنوعی برای تحقق این هدف وجود دارد، اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها تقویت کارآفرینی دانشجویی است. کارآفرینی می‌تواند به‌عنوان ظرفیتی مؤثر در خدمت ارتقای محیط دانشگاهی قرار گیرد؛ ظرفیتی که دانشجویان را در مسیر مفیدبودن، خلق ارزش، و درگیرشدن با مسائل واقعی کشور هدایت می‌کند. کارآفرینی دانشجویی هم امکان تجربه حل مسئله‌های واقعی را فراهم می‌کند هم زمینه‌ساز گسترش نوآوری است و هم به شکلی ملموس نقش دانشگاه را در پیشرفت کشور برجسته می‌سازد. 
کارآفرینی دانشجویی تنها یک مسیر شغلی نیست بلکه سبکی از اندیشیدن و زیستن است. نگاهی فرصت‌محور به مسائل، تمایل به خلق راه‌حل‌های نوآورانه و تلاش برای عبور از موانع ویژگی‌هایی‌اند که در فرایند تجربه کارآفرینی در جوانان شکل می‌گیرد. منظور از ترویج فرهنگ کارآفرینی در دانشگاه‌ها این نیست که همه دانشجویان الزاماً باید کارآفرین شوند، بلکه هدف آن است که هر دانشجو دست‌کم یک‌بار تجربه حضور در یک تیم نوپا یا راه‌اندازی یک کسب‌وکار را از سر بگذراند. چنین تجربه‌ای نقشی کلیدی در تقویت مهارت‌های فردی، خودباوری و آمادگی برای ورود به جامعه ایفا می‌کند. 
این مسیر می‌تواند به پرورش ویژگی‌هایی همچون مهارت حل مسئله، خلاقیت، انعطاف‌پذیری، رهبری و توانایی کار تیمی منجر شود. همچنین، کار در محیط‌های پرفشار و تصمیم‌گیری در شرایط پیچیده فرصتی برای آموختن تفکر انتقادی، مسئولیت‌پذیری و تاب‌آوری فراهم می‌آورد. این ویژگی‌ها نه‌تنها در موفقیت‌های فردی مؤثرند بلکه زمینه‌ساز پرورش نسلی خواهند بود که می‌خواهد در آینده کشور نقش‌آفرین و تحول‌آفرین باشد. بی‌تردید جامعه‌ای که در آن جوانان از سنین پایین‌تر نقش فعال‌تری در مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر عهده می‌گیرند در مسیر توسعه پایدارتری قرار خواهد گرفت.