بحران هند-پاکستان چه تهدیداتی برای کشورهای عربی دارد؟

رستم ضیائی؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل: در تاریخ 29 آوریل 2025، حمله‌ای در منطقه «باهالغام» هند رخ داد که به تشدید تنش‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی میان هند و پاکستان منجر شد. این درگیری‌ها به سطح برخورد مستقیم میان دو کشور هسته‌ای ارتقاء یافت و تأثیرات قابل توجهی بر روابط این دو کشور با کشورهای خلیج فارس گذاشت.
کشورهای خلیج فارس که روابط اقتصادی گسترده‌ای با هند و پاکستان دارند، با نگرانی‌هایی در خصوص تأثیرات این تشدید تنش‌ها مواجه بودند. این روابط شامل سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله انرژی، زیرساخت‌ها و فناوری است که ممکن است با بروز بحران‌ها دچار اختلال شود. علاوه بر این، جمعیت زیادی از اتباع هند و پاکستان در کشورهای خلیج فارس زندگی می‌کنند که ابعاد پیچیده‌تری به بحران‌های موجود می‌دهد. یادداشت حاضر به تحلیل چگونگی تأثیر تشدید تنش‌ها میان هند و پاکستان بر منافع اقتصادی و امنیتی کشورهای خلیج فارس می‌پردازد. البته در حال حاضر دو طرف حاضر به پذیرش آتش‌بس شده‌اند اما یک جرقه کوچک می تواند همه چیز را تغییر دهد.

تشدید تنش‌ها و دیپلماسی خلیج‌فارس در مواجهه با بحران هند و پاکستان
در تاریخ 6 مه 2025، هند عملیاتی نظامی تحت عنوان «عملیات سیندور» را علیه اهداف نظامی در پاکستان و کشمیر تحت کنترل پاکستان آغاز کرد. در واکنش، اسلام‌آباد اقدام به حمله متقابل کرده و پنج هواپیمای جنگی هند را سرنگون کرده و تأسیسات نظامی را هدف قرار داد. این اقدام موجب افزایش شدید تنش‌ها و نگرانی‌های بین‌المللی از احتمال بروز جنگ در منطقه شد.
کشورهای خلیج فارس که روابط اقتصادی و سیاسی مهمی با هر دو کشور دارند، به‌سرعت وارد عمل شدند. این کشورها با توجه به روابط نزدیک خود با هند و پاکستان، در تلاش‌اند تا از بروز یک درگیری نظامی گسترده جلوگیری کنند و در راستای حفظ ثبات منطقه‌ای و جهانی، نقش میانجیگرانه‌ای ایفا کنند. این کشورها با دیپلماسی فعال، اقداماتی برای کاهش تنش‌ها و حمایت از راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز انجام داده‌اند.
برای مثال، قطر با تماس‌های مستقیم با مقامات ارشد پاکستان و هند، از جمله نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، و وزیر خارجه هند، سوبرامانیام جایشانکار، بر ضرورت حل مسالمت‌آمیز بحران تأکید کرده است. عربستان سعودی از طریق وزیر امور خارجه خود، فیصل بن فرحان، با مقامات هند و پاکستان وارد گفتگو شد. امارات متحده عربی نیز از طریق وزیر امور خارجه خود، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، بر لزوم ادامه تلاش‌ها برای رسیدن به راه‌حل‌های صلح‌آمیز تأکید کرده است.

تأثیرات اقتصادی تشدید تنش‌ها بر روابط تجاری کشورهای خلیج‌فارس
در سال 2024، حجم مبادلات تجاری بین هند و کشورهای خلیج فارس به مرز 160 تا 180 میلیارد دلار رسید. این مبادلات شامل صادرات هند به ارزش 56.3 میلیارد دلار است که عمدتاً شامل کالاهایی چون غلات، جواهرات و پارچه‌های مصنوعی می‌باشد. علاوه بر این، توافق‌های کلانی برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک میان هند و کشورهای خلیج فارس به امضاء رسید که شامل پروژه‌هایی در حوزه‌های مختلف است.
به‌ویژه، عربستان سعودی مبلغ 100 میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در پروژه پالایشگاه «السعید» در ساحل غربی هند اختصاص داده است. امارات متحده عربی نیز قصد دارد 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند و قطر نیز اعلام کرده است که 10 میلیارد دلار برای پروژه‌های مختلف در هند تخصیص می‌دهد.
با این حال، تشدید بحران نظامی میان هند و پاکستان می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر این توافقات تجاری داشته باشد. لغو تعدادی از پروازهای هوایی میان هند و کشورهای خلیج فارس به دلیل ممنوعیت عبور از حریم هوایی پاکستان، موجب اختلال در روابط تجاری شده است. همچنین، پاکستان که شریک تجاری استراتژیک کشورهای خلیج فارس است، ممکن است با مشکلاتی در همکاری‌های اقتصادی مواجه شود.

چالش‌های اقتصادی برای کشورهای خلیج‌فارس در مواجهه با بحران
اگر تنش‌ها و درگیری‌ها میان هند و پاکستان افزایش یابد، کشورهای خلیج‌فارس با چالش‌های استراتژیک و اقتصادی جدی روبه‌رو خواهند شد. موقعیت جغرافیایی حساس این کشورها که بین دو مسیر دریایی اصلی یعنی دریای سرخ و دریای عمان قرار دارند و مستقیماً به تنگه هرمز و خلیج‌فارس متصل هستند، موجب اهمیت ویژه‌ای برای این منطقه در تأمین امنیت حمل‌ونقل دریایی می‌شود.
هرگونه اختلال نظامی در این مسیرها می‌تواند منجر به تغییر مسیرهای کشتیرانی و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل به میزان 20 تا 30 درصد شود. از جنبه سیاسی، کشورهای خلیج فارس مجبور به اتخاذ مواضع دقیق و متوازن خواهند بود تا از انتقاد یا تحریم از سوی هر یک از طرفین هسته‌ای جلوگیری کنند. ابعاد اقتصادی این بحران فراتر از حواله‌های مالی مهاجران بوده و بر زنجیره‌های تأمین جهانی نیز تأثیر خواهد گذاشت.
در سال 2024، هند بیش از 75 میلیارد دلار نفت و گاز طبیعی از کشورهای خلیج فارس وارد کرده است و واردات آن از کودها و مواد شیمیایی به بیش از 15 میلیارد دلار رسیده است. این کالاها عمدتاً از مسیرهایی عبور می‌کنند که از نزدیکی آب‌های پاکستان می‌گذرد. بنابراین، هرگونه وقفه در این مسیرها می‌تواند به کمبود ورودی‌های صنعتی منجر شود و شرکت‌های خلیج فارس را مجبور به بازنگری در سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری خود در بخش‌های پتروشیمی و صنایع تبدیلی کند.

نتیجه‌گیری
تنش‌ها و درگیری‌ها میان هند و پاکستان ابعاد گسترده‌ای دارند و نه‌تنها از منظر امنیتی و نظامی بلکه در ابعاد اقتصادی و سیاسی نیز تأثیرات عمیقی بر کشورهای خلیج‌فارس خواهند گذاشت. دیپلماسی فعال این کشورها برای جلوگیری از وقوع جنگ و حمایت از راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در این شرایط، کشورهای خلیج‌فارس باید با هم‌افزایی و هماهنگی بیشتر در اتخاذ مواضع خود در مقابل این بحران، امنیت و ثبات منطقه‌ای را حفظ کنند.