شطرنج دو قدرت اتمی
فرهیختگان: بالاخره همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، عملیات نظامی هند علیه پاکستان بامداد روز گذشته به وقوع پیوست؛ عملیاتی با نام «سیندور» که به نقل از منابع نظامی هند، 9 نقطه از پاکستان را هدف قرار داد. این حمله نظامی پس از تنش‌های سیاسی گسترده میان دو کشور بر سر حمله تروریستی پهلگام در جامو و کشمیر تحت کنترل هند رخ می‌دهد؛ حمله‌ای که به کشته و زخمی‌شدن ده‌ها نفر انجامید و دهلی‌نو پاکستان را مسئول مستقیم آن می‌داند. اما در شرایطی که اسلام‌آباد نیز با هدف قرار دادن برخی مناطق در محدوده کشمیر متعلق به هند، به‌نوعی به عملیات نظامی هند واکنش نشان داد، اکنون همه منتظر آنند که ببینند در نهایت سرنوشت این منازعه به کجا خواهد انجامید؟ درعین‌حال واکنش کشور‌های دیگر در قبال این تقابل هم می‌تواند درخور توجه و تأمل باشد؛ اینکه آن‌ها در منازعه میان دو قدرت اتمی جهان، چه ملاحظات و نگرانی‌ها و درعین‌حال چه منافعی را دنبال می‌کنند؟
منازعه نظامی هند و پاکستان جنگی تمام‌عیار یا حساب‌شده و محدود؟
تقابل هند و پاکستان به‌عنوان دو قدرت اتمی و تأثیر‌گذار بر تحولات منطقه و جهانی، نگرانی‌های زیادی را نسبت به وقوع یک جنگ تمام‌عیار و توأم با پیامد‌های فاجعه‌بار برای جهان به وجود آورده است. بااین‌حال بسیاری از تحلیلگران سیاسی و استراتژیست‌های نظامی، از همان ابتدا بر این باور بودند که این منازعه هیچ‌گاه به سمت‌وسوی یک جنگ تمام‌عیار سوق نخواهد یافت. حمله اخیر هند به پاکستان و واکنش اسلام‌آباد در برابر این حمله می‌تواند صحت این دیدگاه‌ها را تأیید کند.
دولت دهلی‌نو هم از جنبه عملیاتی و هم از جنبه اظهار‌نظر‌های سیاسی پس از این حملات نشان داد که تمایلی به بالا بردن سطح بحران ندارد. به لحاظ عملیاتی تمرکز نظامی هند بر مناطقی از کشمیر و در کنار آن برخی نواحی محدود در پنجاب و در واقع عدم حمله به شهر‌ها یا مراکز مهم پاکستان، می‌تواند نشان‌دهنده اراده دهلی‌نو در انجام یک عملیات محدود و کنترل‌شده باشد.
اظهارات مقامات سیاسی و نظامی هند هم این موضوع را تأیید می‌کند، کمااینکه وزیر دفاع هند ماهیت اقدامات تهاجمی هند را بر مبنای سه ویژگی توصیف می‌کند؛ «متمرکز»، «سنجیده» و «غیر تشدید‌کننده». در بیانیه‌ای که از سوی سفارت هند در آمریکا منتشر شد نیز این امر مورد تأکید قرار گرفت که هیچ هدف غیرنظامی، اقتصادی یا نظامی مورد اصابت قرار نگرفته و صرفاً مراکز تروریستی در داخل پاکستان مد‌نظر بوده‌اند. درعین‌حال در همین بیانیه‌ها بر خاتمه عملیات نیز تأکید شده است چنان که در بیانیه ارتش هند آمده است که «ما ضربه دقیقی به پایگاه‌های تروریستی وارد کردیم و عدالت اجرا شد.»
بنابراین روشن است از جانب هند تمایلی برای گسترش و یا تداوم منازعه نظامی وجود ندارد. در طرف دیگر پاسخ پاکستان به این حملات هم از همین ویژگی‌ها برخوردار بود چنان که حملات تلافی‌جویانه عمدتاً به کشمیر تحت کنترل هند متمرکز و محدود شد و به تبلیغ جنبه‌های دفاعی و به‌خصوص سرنگونی هواپیما‌های متجاوز هندی توجه بیشتری انجام گرفت.
درکنار این‌ها وزارت دفاع پاکستان از آمادگی این کشور برای گفت‌وگو با هند در صورت قطع خصومت‌ها خبر داد. بنابراین با توجه به صحنه عملیاتی و مواضع سیاسی دوطرف هندی و پاکستانی، می‌توان پذیرفت که مرحله تقابل نظامی فعلاً خاتمه‌یافته است و احتمالاً تنش‌ها در عرصه‌ها و حوزه‌های دیگری تداوم خواهند یافت.
ذهن‌خوانی چه کسی بهتر بوده است؟
به نظر می‌رسد بحران نظامی میان پاکستان و هند را باید در همین‌جا خاتمه یافته تلقی کنیم. اما برای اینکه بدانیم چه کسی برنده نهایی این تقابل سیاسی و نظامی بوده است، باید به نتایج و دستاورد‌های هر دو طرف از این مناقشه توجه کنیم. هندی‌ها در این مناقشه چیز‌های را باختند، از جمله اینکه کشمیر یکبار دیگر در صدر اخبار جهانی قرار گرفت و برخلاف دیدگاه‌های خود در مورد عبور از عصر جنگ، خود نیز به همین وسیله متوسل شدند. اما آن‌ها هنوز از ابزار‌های قوی برُد برخوردارند که مهم‌ترین آن مسئله آب سند و معاهده آبی تعلیق شده از جانب آنهاست. اما در طرف مقابل به نظر می‌رسد که پاکستان و شخص عاصم منیر، رئیس ارتش این کشور دستاورد‌های بیشتری کسب کرده است؛ بازگشت کمشیر به صدر اخبار جهان، تثبیت موقعیت ارتش در داخل، قرار دادن طالبان در تنگنای سیاسی، توجه دوباره جهان اسلام و به خصوص اعراب به پاکستان، جذب کمک احتمالی بیشتر برای ارتش و انسجام و وحدت داخلی، هر چند موقت در پاکستان. در نهایت شاید اگر ذهن‌خوانی هند و مودی از بازی شطرنج عاصم منیر بهتر می‌بود، در این شرایط خود را گرفتار یک درگیری نظامی با پاکستان نمی‌کردند.
متن کامل گزارش میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر مسائل بین الملل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
