داشتن دیپلماسی علمی در دنیای امروز را باید به اندازه دیپلماسی سیاسی حیاتی دانست. این حوزه بستر را برای تعامل پژوهشگران کشور‌های مختلف به منظور تعریف پروژه‌های مشترک، رسیدن به یافته‌های علمی جدید، استفاده از ظرفیت علمی و تجهیزاتی و آزمایشگاهی کشور‌ها فراهم می‌کند. مسیری که طی کردن آن برای کشور ما به دلیل تحریم‌ها، کار چندان آسانی نبوده و در تمام این سال‌ها فراز و فرود‌های خاص خودش را داشته است. با این حال نمی‌توان این واقعیت را هم کتمان کرد که علی‌رغم همه چالش‌های موجود، پژوهشگران و محققان کشور توانسته‌اند با پژوهشگران خارجی در ارتباط بوده و تولیدات علمی مشترکی را داشته باشند، به طوری که بر اساس آمار سایمگو، در سال 2024 سهم همکاری‌های بین‌المللی در تولید اسناد علمی کشور 35 درصد بوده است.

رقمی که نشان می‌دهد دریچه تعاملات علمی کشور با دنیا با وجود همه تحریم‌ها بسته نشده است. هرچند در این میان باید به این مسئله هم اشاره کرد که ایران نتوانسته از ظرفیت علمی کشور‌هایی مانند ترکیه، عربستان و اندونزی که اتفاقاً جایگاه علمی خوبی هم در دنیا دارند، بهره لازم را ببرد، در حالی که قطعاً برای کسب مرجعیت و احیای رشد علمی می‌توان از پتانسیل علمی این کشور‌ها هم کمک گرفت. موضوعی که برگزاری کنفرانس OIC-15 و حضور وزرای علم و فناوری 21 کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در روز‌های پایانی اردیبهشت ماه می‌تواند فرصت خوبی را پیش روی متولیان علم و فناوری کشور برای برنامه‌ریزی و برقراری تعامل با این کشور‌ها ایجاد کند.

البته باید این مسئله را هم ملاک قرار داد که داشتن ارتباط با دنیا را نمی‌توان تنها به حوزه تولید اسناد علمی مشترک خلاصه کرد؛ چراکه رهاورد این تعامل به عرصه‌های آموزشی و صادرات کالا‌های نوآورانه و فناورانه هم منتهی می‌شود و می‌طلبد تا متولیان امر از فرصت جدی که پیش روی کشور قرار گرفته، استفاده بهینه‌ای ببرند. 

پلتفرم گفت‌وگوی OIC-15 از کجا شکل گرفت؟ 
پایه‌گذار اصلی تشکیل پلتفرم گفت‌وگو بین کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های جهان اسلام، قزاقستان بود. این کشور در سال 2017 پیشنهاد ایجاد سکویی برای گفت‌وگو در حوزه علم و فناوری را مطرح کرد تا اینگونه شرایط برای هم‌افزایی علمی میان کشور‌های اسلامی پیشرو در این عرصه فراهم شود. قزاقستان خود میزبان اولین دوره این اجلاس نیز در سال 1402 بود و حالا این میزبانی به ایران رسیده تا وزرای آموزش عالی، علوم و فناوری عضو سکوی گفت‌وگوی OIC-15 بتوانند در مدت دو روز حضور خود در تهران، پیرامون موضوع اصلی این دوره از اجلاس یعنی هوش مصنوعی بحث و تبادل نظر کنند. 

وزرای علم و فناوری 21 کشور اسلامی به ایران می‌آیند
میزبانی از وزارت علوم و فناوری 21 کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی از این جهت دارای اهمیت است که با نگاهی به گذشته، باید عنوان کرد حداقل در طول دوره دولت چهاردهم تا امروز، هیچگاه چنین فرصتی در اختیار کشورمان نبوده است. محدود بودن تعاملات و رفت و آمد‌های علمی به کشورمان باعث شده فرصت پیش رو جزء اتفاقاتی باشد که شاید نتوان به راحتی شاهد تکرار آن بود. درمجموع در طول عمر دولت چهاردهم یک بار در بهمن ماه سال گذشته ایران توانست میزبان افتتاحیه نشست کرسی‌های یونسکو شود.

یک بار دیگر نیز میزبانی از هفتمین اجلاس مشترک روسای دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه که در دانشگاه تهران در همین بازه زمانی برگزار شد، عملاً شرایط را برای حضور روسای دانشگاه‌های روسی در کشور فراهم کرده بود. از آن برهه تاکنون عملاً هیچ مقام علمی و فناوری از دیگر کشور‌ها به ایران سفر نکرده است. از سوی دیگر در این مدت هم وزیر علوم تنها یک بار برای شرکت در «دومین هفته علم ایران و عراق» راهی عراق و یک بار دیگر نیز در فروردین ماه امسال برای شرکت در نشست جهانی وزیران علوم کشور‌های عضو یونسکو راهی فرانسه شده بود. در چنین شرایطی میزبانی ایران از وزرای علوم و فناوری 21 کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی که ازجمله آن می‌توان به حضور وزرای علوم و فناوری کشور‌های ترکیه، عربستان، اندونزی، لبنان و... اشاره کرد، طی روز‌های 28 و 29 اردیبهشت ماه از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

ظرفیتی که می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی همکاری‌های علمی کشور قرار دهد؛ با این حال باید این مسئله را هم مدنظر قرار داد که می‌طلبد تا مسئولان برای نحوه تعامل با هرکدام از کشور‌ها، برنامه‌ریزی جداگانه‌ای متناسب با ظرفیت آن‌ها داشته باشند. 

از تصویب سند هوش مصنوعی تا بازدید از «نمایشگاه نوآوری»
هتل اسپیناس پالاس تهران همان جایی است که قرار است وزرای علوم و فناوری 21 کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در روز‌های 28 و 29 اردیبهشت ماه در آنجا حضور پیدا کنند. حضوری که بهانه‌اش شرکت در دومین اجلاس وزیران آموزش عالی سکوی گفت‌وگوی OIC-15 خواهد بود. در این دوره از اجلاس قرار است اتفاق ویژه‌ای رقم بخورد، به‌طوری‌که طبق گفته وزیر علوم، اولین سند چندجانبه حوزه هوش مصنوعی بین کشور‌های اسلامی به تصویب می‌رسد تا از این طریق نقشه راه همکاری این کشور‌ها در مهم‌ترین عرصه تکنولوژی این روز‌های دنیا ترسیم شود تا مسیر جدیدی برای همکاری‌های مشترک ایجاد شود. مراسم افتتاحیه بر اساس دستورکاری که در سایت OIC-15 آمده، در ساعت 8 صبح 29 اردیبهشت ماه با سخنرانی وزیر علوم و محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور و حسین ابراهیم طه، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی همراه است. بعد از آن وزرای علوم و فناوری 21 کشور حاضر می‌توانند در زمان استراحت، از نمایشگاه نوآوری که در حاشیه این اجلاس در هتل اسپیناس برپا می‌شود، بازدید کنند.

محمدنبی شهیکی، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم نیز در نشست خبری نوزدهمین دوره جشنواره ملی شیخ بهایی درباره نمایشگاه نوآوری اجلاس OIC-15 به «فرهیختگان» گفت: «در این نمایشگاه شاهد عرضه محصولات 30 واحد فناور و استارتاپ در حوزه هوش مصنوعی هستیم. این واحد‌ها و استارتاپ‌ها آخرین اقدامات و پلتفرم‌هایی که در حوزه هوش مصنوعی طراحی کرده‌اند را در این نمایشگاه عرضه می‌کنند.»

به گفته او، این نمایشگاه بیشتر ارائه توانمندی‌های کشور در حوزه هوش مصنوعی مرتبط با پارک‌های علم و فناوری خواهد بود. البته بازدید از نمایشگاه پایان کار اجلاس نیست؛ چراکه بعد از آن و گرفتن عکس یادگاری از وزرا، آن‌ها برای انتخاب رئیس و تصویب دستور جلسه از ساعت 10 تا 12 دور هم جمع می‌شوند. در این بازه زمانی، بیانیه وزرای حاضر در این اجلاس هم قرائت می‌شود. همچنین تصویب گزارش نهایی و تدوین بیانیه تهران، تعیین تاریخ و محل برگزاری جلسه بعدی هم در همین مدت 2 ساعت انجام می‌شود تا درنهایت اجلاس با سخنرانی پایانی وزیر علوم به اتمام برسد. با پایان رسمی اجلاس، وزرای علوم و فناوری 21 کشور 4 ساعت زمان دارند تا جلسات دوجانبه‌ای را داشته باشند. 

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.