خلیج فارس؛ میراث ماندگار ایران در حافظه تاریخ

فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت به مناسبت روز ملی خلیج فارس در پیامی نوشت: «در تقویم، نام خلیج فارس را قاب گرفته‌ایم؛ نه برای یادآوری به خودمان، که برای یادآوری به آنان که فراموش کارند. اینجا «فارس» است؛ و این نام، با هیچ ترفندی از دل تاریخ دیروز و روزگار فردا، زدوده نخواهد شد. این خاک، این خون و این دریا به نام ایران گره خورده، و خلیج فارس تا همیشه، فارس خواهد ماند.»

خلیج فارس اگرچه از نظر لغوی نامی برای پهنه آبی جنوب ایران است اما در واقع دربردارنده هویت تاریخی و فرهنگی ایران است که ریشه در تاریخ دور و دراز کشورمان دارد. از ابتدای تاریخ مکتوب هر جا نامی از این پهنه آبی برده شده است در زبان فارسی و عربی با نام‌های خلیج فارس، بحر فارس، بحر عجم و خلیج ایران معرفی شده و قدمت نام خلیج فارس چندان دیرینه است که عده‌ای معتقدند: «خلیج فارس گهواره تمدن عالم یا خاستگاه نوع بشر است».

خلیج فارس و مترادف‌های آن در سایر زبانها، اصیل‌ترین نام و نامی بر جای مانده از کهن‌ترین منابع، که از سده‌های پیش از میلاد به طور مستمر در همه زبانها و ادبیات جهانی استفاده شده است و با پارس، فارس، ایران و عجم گره خورده است با مراجعه به کتاب مجموعه عهد نامه ‌های تاریخی ایران مشخص می‌شود که نام خلیج فارس حداقل در ۳۰ عهدنامه تاریخی از هزاره اول و دوم میلادی تا نیم قرن قبل به‌کار رفته است.

به نقل از ایرنا، در وبگاه وب‌آوساینس به ترتیب ۷۲۳۵ و ۳۵۲۰ مدرک علمی نمایه شده‌اند. زبان غالب برای انتشارات دو حوزه، زبان انگلیسی بوده و بخش اعظم تولیدات در قالب مقاله پژوهشی و مروری منتشر شده‌اند. روند رشد تولیدات علمی در سال‌های مختلف، متفاوت بوده ولی روی هم رفته، رشد آنها در بازه مورد مطالعه سیر صعودی داشته است. تحلیل‌های توصیفی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۱ بیشترین مستندات در ارتباط با کلیدواژه خلیج فارس و در سال ۲۰۲۰ بیشترین مدارک علمی با ذکر نام جعلی خلیج ع ر ب ی منتشر شده‌اند.

بر اساس تفکیک موضوعی، توزیع موضوعی برون‌دادهای علمی با کلیدواژه جعلی خلیج ع ر ب ی از خلیج فارس بیشتر است و در هر دو حوزه موضوعی، دامنه موضوعی Environmental Science Ecology بیشترین تعداد مدارک علمی را به خود اختصاص داد.

بررسی در سطح همکاری مؤسسات آموزشی و پژوهشی بیانگر آن بود که در ارتباط با خلیج فارس؛ دانشگاه آزاد اسلامی و در ارتباط با کلیدواژه جعلی خلیج ع ر ب ی، دانشگاه کویت در صدر قرار دارند. دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی کشورهای حاشیه این پیکره آبی برترین مراکز در نشر مستندات علمی بوده‌اند. ارزیابی مشارکت علمی پژوهشگران حاکی از این بود که ۷۵ درصد کل تولیدات علمی خلیج فارس و ۷۹ درصد کل تولیدات نام جعلی خلیج ع ر ب ی به صورت مشارکتی تدوین شده‌اند.

در خصوص ذکر کلیدواژه جعلی باید یادآور شد که نه تنها کشورهای حاشیه خلیج فارس به خصوص کشورهای عضو شورای حکام خلیج فارس تمایل به انتشار مقالات علمی با کلیدواژه خلیج ع ر ب ی کرده‌اند.

وضعیت استنادی تولیدات علمی آشکار ساخت که هفت هزار و ۲۳۵سند حاوی کلیدواژه خلیج فارس ۱۳۲ هزار و ۸۸۵ استناد با شاخص هِرش ۱۲۹ در سال ۲۰۲۱ بیشترین استناد را به خود اختصاص داده‌اند در حالی‌که سه هزار و ۵۲۰ سند مربوط به نام جعلی خلیج ع ر ب ی ۷۲هزار و ۲۰۴ استناد دریافت کرده‌اند که با شاخص هِرش ۹۵ در سال ۲۰۲۰ بیشترین استنادات را دریافت کرده‌اند.

از مجموع داده‌ها و نتایج استخراج شده از آنها می‌توان دریافت که با وجود اینکه تعداد اسناد علمی نمایه شده در پایگاه وب‌آوساینس با کلیدواژه خلیج فارس تقرییا ۲ برابر مدارکی است که با کلیدواژه جعلی خلیج ع ر ب ی تولید شده‌اند ولی روند رشد، سطح مشارکت در بین پژوهشگران و مراکز آموزشی و پژوهشی و همچنین کشورها، میزان تأثیرگذاری نویسندگان و حتی استنادات و شاخص هرش در رابطه با کلیدواژه خلیج فارس گویای این حقیقت است که باید گام‌هایی اساسی جهت حفظ این نام اصیل برداشت.

البته ازدیاد نتایج در خصوص کلیدواژه جعلی خلیج ع ر ب ی با استناد به منابع متقن و معتبر نمی‌تواند محق بودن ادعای برخی از مدعیان دروغین در خصوص این نام جعلی را نشان دهد.