عدالت دیجیتالبنیاد هند رجب برای مستندسازی و پیگیری حقوقی جنایات ارتش اسرائیل به یاد دختربچه‌ای قربانی در غزه نام‌گذاری شده و تاکنون علیه بیش از ۱۰۰۰ نظامی اسرائیلی مدارک به دادگاه‌های بین‌المللی ارائه کرده است.
سازمانی که جنایت نظامیان اسرائیلی را مستندسازی می‌کند
فاطمه موسوی‌کریمی: بنیاد هند رجب سازمانی مستقر در بروکسل است که با جمع‌آوری و تحلیل شواهد دیجیتال، پرونده‌هایی علیه نظامیان اسرائیلی به اتهام جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی تشکیل می‌دهد.
در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۴، نام دختربچه‌ای شش‌ساله در صدر رسانه‌های جهانی قرار گرفت. هند رجب، در جریان حمله نظامی ارتش اسرائیل، برای ساعت‌ها زنده و محاصره‌شده در کنار پیکر بی‌جان خانواده‌اش در خودرویی در شمال غزه باقی ماند. صدای التماس‌های او به امدادگران هلال‌احمر که توسط ارتش اسرائیل هدف قرار گرفتند و کشته شدند، به‌صورت ضبطشده منتشر شد. هند گفت:
«من از تاریکی می‌ترسم... بیایید من را نجات دهید.»
مرگ او که به گفته گزارش‌های رسمی با شلیک ۳۳۵ گلوله به خودروی خانواده‌اش همراه بود، الهام‌بخش تأسیس سازمانی شد که امروز، با نام او، در حال تلاش برای بازخواست جهانی از عاملان چنین جنایاتی است. بنیان‌گذاران این سازمان دیاب ابوجهجه (متولد روستای بنت جبیل لبنان که در ۱۹ سالگی به بلژیک مهاجرت کرد) و کریم حسون (متولد بلژیک با اصالت عرب لبنانی) هستند که جنگی حقوقی را علیه ارتش و دولت اسرائیل رهبری می‌کنند. آن‌ها تیمی از متخصصان داده، حقوقدانان بین‌المللی، روزنامه‌نگاران و تحلیلگران رسانه‌های اجتماعی دارند که شبانه‌روز در حال پایش محتوای منتشرشده توسط سربازان اسرائیلی هستند. بسیاری از نیروهای ارتش اسرائیل در زمان حضور در غزه و یا پس از آن تصاویر و فیلم‌هایی از خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند که گاه حاوی نشانه‌های آشکاری از تخلفات حقوق بشری است. این بنیاد این داده‌ها را جمع‌آوری، تحلیل و مستندسازی کرده و در قالب پرونده‌های حقوقی به دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) و دستگاه قضایی کشور‌های مختلف ارسال می‌کند. آن‌ها تاکنون علیه بیش از ۱۰۰۰ سرباز و افسر ارتش اسرائیل در پرونده‌هایی با اتهامات «جنایات جنگی»، «جنایت علیه بشریت» و «نسل‌کشی» اعلام‌جرم و مدارک را به دادگاه‌های بین‌المللی ارائه کرده‌اند که برای همیشه در آرشیو این دادگاه باقی خواهد ماند و در روند بررسی پرونده‌های آتی استفاده خواهد شد.
چه کسانی زیرساخت‌های غیرنظامی را با افتخار نابود می‌کنند؟
یکی از مشهورترین نمونه‌ها، یووال واگدانی (Yuval Vagdani) است. شکایت کیفری علیه او در دسامبر ۲۰۲۴ توسط این بنیاد ثبت شد و بازتاب جهانی یافت. واگدانی متهم است که در تخریب گسترده اموال و زیرساخت‌های غیرنظامی مشارکت داشته است. در پرونده ارائه‌شده، شواهدی غیرقابل‌انکار از نقش مستقیم او در این اقدامات وجود دارد – از جمله ویدئوها، داده‌های موقعیت جغرافیایی و تصاویری که او را در حال کارگزاری مواد منفجره و جشن‌گرفتن تخریب‌ها نشان می‌دهد. وی در شبکه‌های اجتماعی نیز اظهاراتی با محتوای نسل‌کشی مطرح کرده و وعده داده بود که «غزه را از ریشه ویران خواهد کرد.»
از دیگر نمونه‌ها، درور زوی باوئر (Dror Zvi Bauer) است. بنیاد هند رجب در اوایل سال ۲۰۲۵ علیه او در دادگاه کیفری بین‌المللی و همچنین در کشور‌های اتریش، آلمان و دیگر حوزه‌های قضایی اروپایی شکایت ثبت کرده است. باوئر متهم است به شرکت در تخریب غیرقانونی و خودسرانه زیرساخت‌های غیرنظامی، از جمله خانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و مراکز کمک‌رسانی. ویدئوهایی که او در اینستاگرام منتشر کرده نشان می‌دهند که شخصاً با بولدوزر و مواد منفجره این مراکز را ویران کرده است. وی همچنین در اظهاراتی گفته بود: «در غزه غیرنظامی بی‌تقصیر وجود ندارد»؛ جمله‌ای که نشان‌دهنده ذهنیت نسل‌کشی و حذف‌محور اوست.
دو نقطه عطف مهم
به گفته ابوجهجه، بنیاد هند رجب در پنج ماه نخست فعالیت خود به دو موفقیت کلیدی دست یافته است.
1. مورد قبرس – نوامبر ۲۰۲۴
نخستین موفقیت در نوامبر در قبرس به دست آمد، جایی که دادستانی تحقیقات رسمی علیه یک سرباز ذخیره اسرائیلی را پس از دریافت شکایت بنیاد آغاز کرد. طبق گفته ابوجهجه و روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحارونوت، دولت اسرائیل به این سرباز کمک کرد پیش از آن که فرایند قضایی به مرحله بازداشت برسد از قبرس فرار کند.
در شکایت ارائه‌شده بنیاد هند رجب به مقامات قبرسی ویدئوهایی ارائه داد که در آن، این سرباز در حال سوزاندن خانه و اموال غیرنظامیان فلسطینی در غزه دیده می‌شود. او در این ویدئو می‌گوید:
«تا تمام غزه را نسوزانیم، متوقف نمی‌شویم.»
این پرونده نه‌تنها توجه رسانه‌های بین‌المللی را به خود جلب کرد، بلکه یکی از نخستین مواردی بود که شکایت بنیاد هند رجب به گشایش رسمی تحقیقات قضایی در یک کشور اروپایی انجامید – نقطه عطفی در فعالیت‌های این سازمان نوظهور که اکنون به یکی از پرنفوذترین نهاد‌های پیگیر جنایات جنگی اسرائیل در سطح جهانی تبدیل شده است.
۲. مورد برزیل - دسامبر ۲۰۲۴
چند هفته پس از موفقیت پرونده قبرس، بنیاد هند رجب پرونده‌ای مشابه را این بار در برزیل علیه یک سرباز دیگر ارتش اسرائیل مطرح کرد که برای تعطیلات به آن کشور سفر کرده بود. بنا بر اعلام این بنیاد، دولت اسرائیل بار دیگر به این سرباز کمک کرد تا پیش از صدور حکم بازداشت، از خاک برزیل فرار کند. بنیاد هند رجب که با وکالت‌نامه رسمی از خانواده‌های قربانیان فلسطینی عمل می‌کند، این سرباز را به مشارکت در تخریب کامل محله‌ها در نوار غزه متهم کرد؛ اقدامی که به گفته این بنیاد مصداق نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت است.
در این پرونده، بنیاد ۵۰۰ صفحه شواهد ویدئویی، عکس و داده‌های موقعیت جغرافیایی را ارائه داد که مشارکت مستقیم متهم در این اقدامات را نشان می‌داد. در پاسخ به شکایت کیفری بنیاد، دادگاه فدرال ناحیه فدرال برزیل، پس از تحقیقات دادستان، دستور فوری برای بررسی و اقدام قضایی علیه این سرباز صادر کرد. دیاب ابوجهجه می‌گوید پرونده برزیل یک نقطه عطف تاریخی بود. چون این نخستین‌بار بود که یک قاضی رسمی، حکمی صادر کرد که در صورت حضور متهم در خاک برزیل، منجر به صدور حکم بازداشت می‌شد. به گفته رسانه‌های اسرائیلی آن‌ها از اقدامات این بنیاد غافلگیر شده و تنها می‌توانند از سربازان بخواهند به‌سرعت خاک کشور میزبان را ترک کنند تا بازداشت نشوند.
پیگرد فرماندهان و مقامات ارشد
برخلاف تصور رایج، بنیاد تنها سربازان رده‌پایین را هدف نگرفته، بلکه فرماندهان رده‌بالا و مقامات سیاسی را نیز در فهرست پیگرد قرار داده است:
سرهنگ موشه تترو، وابسته نظامی اسرائیل در بلژیک که پیش‌تر مسئول واحدی در غزه بوده و متهم به طراحی محاصره غذایی در اوایل جنگ است.
سرلشکر غسان علیان، رئیس COGAT (مسئول هماهنگی امور غیرنظامی در مناطق اشغالی فلسطین) که متهم به اجرای مستقیم محاصره کامل غزه و صدور دستورات ناقض حقوق بشر است.
بنیامین نتانیاهو و یوآو گالانت، نخست‌وزیر و وزیر دفاع وقت اسرائیل که در نوامبر ۲۰۲۴، دادگاه کیفری بین‌المللی علیه آن‌ها احکام بازداشت بین‌المللی صادر کرد.
البته این پیگیری‌ها برای روسای این بنیاد بی‌هزینه هم نبوده است. عامیخای چیکلی، وزیر امور دیاسپورای اسرائیل در ۶ ژانویه در صفحه ایکس خود خطاب به ابوجهجه نوشت «سلام به فعال حقوق بشری ما، مراقب پیجرت باش.»
واکنش اسرائیل و تغییر رفتار
پس از صدور این حکم در برزیل، رسانه‌های اسرائیلی دستورالعمل‌هایی منتشر کردند که به سربازان در حال سفر هشدار می‌دادند از انتشار تصاویر و ویدئوهای مرتبط با اقدامات غیرقانونی در شبکه‌های اجتماعی خودداری کنند. در همین راستا، ارتش اسرائیل نیز مقررات جدیدی تصویب کرد که بر اساس آن، در تمام مطالب تبلیغاتی رسمی، هویت تصویری سربازان – در تمام رده‌ها – باید تار شود تا شناسایی آنان برای پیگرد‌های بین‌المللی دشوار شود.
چالش صلاحیت جهانی و تغییر ذهنیت قضات
بنیاد هند رجب، باتکیه‌بر اصل صلاحیت جهانی (Universal Jurisdiction)، تلاش می‌کند نظام‌های حقوقی کشور‌ها را به مسئولیت‌پذیری در قبال جنایات بین‌المللی وادار کند. اما ابوجهجه در مصاحبه با میدل‌ایست‌آی می‌گوید: «بسیاری از کشور‌ها می‌گویند: این مشکل ما نیست، بروید سراغ دادگاه کیفری بین‌المللی یا اسرائیل. ما می‌خواهیم این ذهنیت را تغییر دهیم - به آن‌ها نشان دهیم که نه‌تنها می‌توانند، بلکه باید وارد عمل شوند.»
با وجود این، تحلیلگران حقوق بین‌الملل می‌گویند که به دلیل شکاف آشکار میان میزان گزارش‌شدهٔ نقض‌ها و تعداد اندک تحقیقاتی که اسرائیل به طور داخلی انجام داده کشور‌ها انگیزه بیشتری برای ورود به این موضوعات پیدا کرده‌اند. برای مثال، طبق گزارش هاآرتص، ارتش اسرائیل تنها ۱۵ سرباز را در جنگ غزه مورد پیگرد قرار داده که تقریباً همه به دلیل سرقت بوده‌اند نه جنایات سنگین‌تر.
بنیاد هند رجب با رویکردی جسورانه چالشی جدی برای نظامیان اسرائیلی ایجاد کرده. این بنیاد نه‌تنها به دنبال اجرای عدالت در قالب قوانین بین‌المللی است؛ بلکه در حال شکل‌دهی به روند جدیدی در حقوق بین‌الملل کیفری است که در آن قدرت دیجیتال و اطلاعات عمومی نقش پررنگ‌تری نسبت به گذشته ایفا می‌کنند. به گفته دیاب ابوجهجه «نمی‌تونی مردم رو قتل‌عام کنی، از خودت فیلم بگیری، منتشرش کنی، بهش اعتراف کنی و بعد راحت بیای کنار من توی یه کافه تو بروکسل قهوه بخوری.»
مطالب پیشنهادی
