
براساس گزارش وزارت صمت، میزان تولید سالیانه سیگار در داخل کشور، ۷۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نخ بود و رقمی کمتر از یک میلیارد نخ سیگار وارد شده است. این درحالی است که این رقم در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۸ میلیارد و ۸۶۱ میلیون نخ بوده که چیزی حدود ۵ درصد رشد داشته و کمتر از یک میلیارد نخ از خارج از کشور وارد شده است.
سرانه مصرف هر سیگاری: روزانه ۱۶ نخ!


شاید آنچنان به نظر نیاید؛ اما صنعت دخانیات به عنوان یک صنعت پرسود در اقتصاد جهانی به شمار میرود تا جایی که در سال 2023 درآمدی معادل 941 میلیارد دلار را ثبت کرده است. گفتنی است این صنعت با رشد متوسط سالیانه 2.5 درصد، سهم قابل توجهی از تولیدات جهانی را به خود اختصاص داده است. در ایران حجم مصرف سیگار از 53 میلیارد نخ در سال 1395 با رشد 35 درصدی به 71.7 میلیارد نخ در سال 1402 رسیده است.
همچنین میزان تولید نیز از حدود 45 میلیارد نخ در سال 1395 با رشد 59 درصدی به 71.7 میلیارد نخ رسیده است. نکته قابل تأمل در بازار سیگار ایران، کاهش چشمگیر قاچاق این محصول به تناسب افزایش تولید داخل بوده است، بهطوریکه به موازات افزایش تولید داخل، حجم قاچاق سیگار از 17 میلیارد نخ در سال 1397 به حدود صفر در سالهای 1401 و 1402 رسیده است. البته نمیتوان افزایش نرخ ارز و به دنبال آن افزایش قیمت سیگار خارجی در سالهای اخیر را بیارتباط با کاهش قاچاق این محصول دانست.
اما این صنعت ویژگی دیگری نیز دارد. طی 10 سال اخیر درحالی تولید شرکت دولتی دخانیات ایران بیش از 62 درصد سقوط کرده که سهم شرکتهای سرمایهگذاری خارجی ازجمله JTI و BAT به طور چشمگیری افزایش یافته است، بهطوریکه درحال حاضر نیمی از تولید سیگار ایران در اختیار شرکت جیتیآی پارسیان است.
تولید 72 میلیارد نخ سیگار
براساس گزارش وزارت صمت، میزان تولید سالیانه سیگار در داخل کشور، 71 میلیارد و 700 میلیون نخ بود و رقمی کمتر از یک میلیارد نخ سیگار وارد شده است. این درحالی است که این رقم در سال 1402 حدود 68 میلیارد و 861 میلیون نخ بوده که چیزی حدود 5 درصد رشد داشته و کمتر از یک میلیارد نخ از خارج از کشور وارد شده است. در این میان میزان قاچاق سیگار بسیار ناچیزتر از آن است که فکر کنیم؛ چراکه کمتر از 500 میلیون نخ قاچاق شده است.
گفتنی است میزان مصرف سالیانه سیگار در کشورمان، به نسبت سال 95 حدودا 35 درصد افزایش یافته و از 53 میلیارد نخ به 71 میلیارد و 700 میلیون نخ رسیده است. در آن سال میزان تولید سیگار در داخل تقریبا 45 میلیارد نخ بوده و پس از هفت سال به حدود 72 میلیارد نخ رسیده که نمایانگر رشد 59 درصدی است. با این وجود میبینیم شکافی بین تولید و مصرف ایجاد شده که آن هم منجر به قاچاق و واردات غیررسمی این محصول دخانی میشود.
برآوردها حکایت از آن دارد که چیزی حدود 2 درصد از مصرف کشور به صورت قاچاق و از مبادی غیررسمی وارد کشور شده که نهتنها به درآمد دولت آسیب میزند، بلکه برای سلامت عمومی نیز تهدیدی جدی محسوب میشود، زیرا محصولات قاچاق ممکن است استانداردهای بهداشتی را رعایت نکنند. افزون بر این مواد دخانی شامل سیگار، قلیان، انواع تنباکوهای بدون دود و سیگار الکترونیک میشود. توزیع جغرافیایی مصرف سیگار در کشور نشاندهنده تفاوتهای قابل توجه در مصرف دخانیات در مناطق مختلف کشور است. البته نکته قابل تأمل اینجاست که شیوع مصرف دخانیات در فقیرترین پنجک اقتصادی جامعه در روستاها و همچنین در مردان بیشتر بوده است.
70 همت گردش مالی دخانیات در ایران
به گفته رئیس هیئتمدیره انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، در هشتماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۵۳ میلیارد و ۱۷۴ میلیون نخ سیگار تولید شده که نسبت به ۴۵ میلیارد و ۹۹ میلیون نخ سال 1402، ۱۶ درصد رشد داشته است. پس با این احتساب احتمالا باید این رقم تا پایان سال 1403 به رقمی در حدود 79 میلیارد و 800 میلیون رسیده باشد. افزون بر این در سال ۱۴۰۲، تعداد واحدهای فعال تولید سیگار ۱۷ واحد بود که در سال 1403 به ۱۸ واحد افزایش یافته است.
از طرف دیگر، بنا بر آمارهای مرکز پژوهشهای مجلس، با احتساب مصرف تفننی سیگار و قلیان، تخمین زده میشود که حدود 20 تا 25 درصد افراد جامعه دخانیات مصرف میکنند که تقریباً برابر با متوسط منطقه است. طبق بررسی «فرهیختگان» از گزارش مرکز پژوهش های مجلس، چیزی حدود 25 درصد جمعیت ایران، معادل 20 میلیون نفر، مصرفکننده محصولات دخانی هستند. بازار مصرف این محصولات از میانه قرن گذشته به عنوان بازاری بزرگ شناخته میشود تا جایی که امروزه گردش مالی آن بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان (معادل 2.5 میلیارد دلار) برآورد میشود.
سهم هر سیگاری روزانه 16 نخ
مصرف دخانیات با وجود سوددهی بالا برای تولیدکنندگان و فروشندگان، همواره به عنوان یکی از چالشهای اساسی خانوارها و دولتها به حساب میآید. آمارهای سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که چیزی حدود 14 درصد از جمعیت کشور سیگار مصرف میکنند، در حالی که برخی از آمارهای داخلی این عدد را حدود 12.3 درصد اعلام میکنند. طبق آمارها، سرانه مصرف روزانه هر نفر فرد سیگاری در ایران طی سال 1401 حدود 13 نخ بوده که این تعداد در سال 1403 به 16 نخ رسیده است.
