«فرهیختگان» بررسی می‌کند
زینب مرزوقیشب بیست و ششم فروردین ماه، توده گردو‌خاک از سمت کشورهای عربستان و عراق وارد غرب کشورمان شد و تا صبح روز بیست و ششم ادامه داشت. براساس گزارش سامانه پایش کیفی هوای کشور و شاخص برخط کیفیت هوا، آلودگی هوا در همه ایستگاه‌های استان خوزستان بالاتر از عدد ۵۰۰ و کیفیت هوای استان در وضعیت قهوه‌ای و خطرناک برای همه گروه‌های سنی قرار داشت. همچنین شاخص کیفیت هوای کرمانشاه نیز، به عدد ۳۲۸ رسیده که در محدوده «خطرناک» است.
شهرستان کنگاور نیز شاخص ۳۴۷ را در لحظه تنظیم این گزارش ثبت کرده است. شاخص برخط کیفیت هوای مرز مهران در استان ایلام نیز بر روی عدد ۳۳۸ و شاخص کیفیت هوای دهلران نیز بر روی عدد ۵۰۰ و در وضعیت «خطرناک» قرار داشت. شاخص برخط کیفیت هوای استان بوشهر و کهگیلویه‌و‌بویراحمد نیز بر روی عدد ۵۰۰ بود و وضعیت «خطرناک» گزارش شده است. دو استان لرستان و همدان نیز بر روی شاخص 300 قرار داشتند.
همه‌جا دیپلماسی جواب است
توده ریزگرد وارد‌شده در روز گذشته از سمت دو کشور همسایه‌مان یعنی عراق و عربستان بود. براساس نقشه‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1401 منتشر کرده، 270 میلیون هکتار از سطوح کشورهای همسایه ایران را ریزگردها تحت تأثیر قرار می‌دهند که یک سوم آن یعنی 90 میلیون هکتار مربوط به عربستان سعودی، 24 میلیون هکتار مربوط به عراق و 4 میلیون هکتار مربوط به سوریه است. وسعت عدد‌های مطرح‌شده در این ماجرا نشان می‌دهد که استان‌های جنوب غرب کشورمان یعنی خوزستان و ایلام تحت تأثیر این ریزگردها قرار می‌گیرند و برای حل مسئله نیاز به تعامل و دیپلماسی با همسایگان را داریم. آذرماه سال گذشته بود که رویداد بین‌المللی با عنوان کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد (COP16) با دستور کار مبارزه با بیابان‌زایی، تسریع اقدامات در زمین و تاب‌آوری خشکسالی از طریق یک رویکرد مردم‌محور در ریاض برگزار شد. علی‌‌رغم حضور وزیر جهاد کشاورزی دولت وقت اما هیچ نتیجه‌ای از این رویداد بین‌المللی با مردم به اشتراک گذاشته نشد و تا به امروز مشخص نیست که نتیجه این مشارکت بین‌المللی در عرصه بیابان‌زایی چه بود.
چگونه از آسمان غرب کشور خاک بارید؟
علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، مشاور رئیس سازمان و دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار درباره بروز پدیده گرد و غبار در استان‌های جنوب غربی و غربی کشور گفته بود: «دو روز گذشته قبل از ظهر، تندبادی از سمت شمال عربستان شکل گرفت که شدت زیادی داشت و باعث شد تا گرد و غبار به هوا برخیزد. سپس این تندباد به سمت جنوب عراق حرکت کرده و در آنجا یک توده دیگر نیز به واسطه همین جریان جوی شکل گرفت. این دو توده با یکدیگر تجمیع و سبب ایجاد توده گردوغبار با غلظت و شدت بسیار زیاد شده که کل جنوب و مرکز کشور عراق را در برگرفت. در ادامه تندباد به سمت شمال و شرق حرکت کرده و استان‌های جنوب غربی و غربی ما را تحت تأثیر قرار داد که با غلظت بسیار بالایی همراه بود.»
وی افزود: «با وقوع این رخداد بسیاری از ایستگاه‌های اندازه‌گیری ذرات معلق استان‌های خوزستان و ایلام معمولاً تا ده هزار میکروگرم بر متر مکعب غلظت گرد و غبار را ثبت کردند و در بیشتر مناطق شرقی ایلام، مناطق غربی و مرکزی استان خوزستان شاخص کیفیت هوا از ۵۰۰ واحد فراتر رفت و میزان غلظت ذرات گرد و غبار نیز بالای ۱۰ هزار میکروگرم اندازه‌گیری شده است.»
طهماسبی بیرگانی در تصریح وضعیت پیش‌آمده در خوزستان گفته بود: «اگرچه آلودگی هنوز به طور کامل از بین نرفته، اما به دلیل وزش باد شدید، ذرات گرد و غبار درشت‌تر شده و اثر آن‌ها کمتر احساس شد. معمولاً زمانی که توده‌های گرد و غبار از شمال عربستان می‌آیند، همراه با سرعت بالای باد حرکت کرده و باعث انتقال ذرات مختلف مانند PM10 و PM2.5 می‌شوند که غلظت توده را افزایش می‌دهد. اما به دلیل اندازه درشت‌تر ذرات، این آلودگی‌ها سریع‌تر کاهش می‌یابند.»
عربستان 90 میلیون هکتار مناطق غبارخیز دارد
طهماسبی تصریح کرد: «ما درباره حساسیت و خسارت‌هایی که این پدیده بر انسان و محیط زیست کشور دارد، نشست‌های متعددی برگزار کرده‌ایم. در اسفند ماه سال گذشته، قطعنامه‌ای به پیشنهاد کشورمان به مجمع عمومی محیط زیست سازمان ملل ارائه کردیم و چندین قطعنامه نیز پیشنهاد داده شد که همه آن‌ها تصویب شدند. همچنین در کاپ 16 مقابله با بیابان‌زایی در کشور عربستان سعودی، قطعنامه دیگری تصویب شد که مفاد بیانیه پایانی کنفرانس تهران را متعهد کرد که کشورهای عضو کنوانسیون این موضوعات را رعایت کنند، اما اقدام عملی باید در خود کشور‌ها صورت گیرد.»
وی ادامه داد: «با توجه به مسئله تغییر اقلیم و کم‌بارشی که بر کشور ما و کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه تأثیرگذار است، باید گفت که عربستان دارای ۹۰ میلیون هکتار مناطق غبارخیز است که فعالیت آن بر کشور ما نیز اثر داشته است. ترکمنستان با ۶۷ میلیون هکتار، عراق حدود ۳۲ میلیون هکتار، سوریه تقریباً ۵ میلیون هکتار و کشورهای دیگر مانند امارات، قطر و یمن نیز با وسعت‌های مختلف مناطق گرد‌و‌غبارخیز دارند و جریان این خاک‌ها به سمت کشور ما هدایت می‌شود.»
طهماسبی تصریح کرد: «بنابراین یکی از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست آن است که از طریق رایزنی، ایجاد حساسیت کند اما با توجه به روابطی که با کشورهای همسایه داریم تاکنون وارد مسائل حقوقی با کشورهای دیگر نشده‌ایم که این تصمیم بر اساس صلاحدید وزارت امور خارجه اتخاذ شده است. اما شاید در آینده، علاوه بر تمام رایزنی‌ها، نشست‌ها، تفاهم‌نامه‌ها و بیانیه‌ها -که اکنون بیش از ۱۰ تفاهم‌نامه دوجانبه و چندجانبه با کشورهای حاشیه خلیج فارس داریم که متأسفانه عملی نشده‌اند- اگر واقعاً اقدامی صورت نگیرد، مجبور شویم بنا بر صلاحدید دستگاه دیپلماسی کشور، به سمت طرح دعوی حقوقی حرکت کنیم.»
ممکن است تفاهم‌نامه‌ها منجر به اقدام عملی نشوند
او درباره شکل همکاری‌های ایران تا به امروز با کشورهای منطقه نیز گفت: «تعریف همکاری از نظر من، ممکن است با تعریف شما یا تعریف سازمان محیط زیست متفاوت باشد. همکاری از نظر من یعنی اینکه شما پا پیش بگذارید و کاری انجام دهید، نه فقط تفاهم‌نامه امضا کنید. برای مثال، ممکن است یکی از سازمان‌های متولی یک تفاهم‌نامه امضا کند، اما واقعاً در عمل چیزی انجام نشود. حالا، سازمان محیط زیست طی ۱۵ سال گذشته بیش از ۱۵ تفاهم‌نامه با کشورهای مختلف امضا کرده، اما هیچ‌کدام از این تفاهم‌نامه‌ها منجر به اقدامات عملی در عراق یا ایران نشده است. من در حال حاضر عمدتاً با عراق و کویت همکاری دارم و به جرئت می‌توانم بگویم که تنها کشوری که به‌طور عملی وارد مرحله شناسایی و برنامه‌ریزی شده، کویت است. کویت اکنون در منطقه ناصریه و سماوه، که یکی از کانون‌های بحرانی است، در حال انجام پروژه‌های اجرایی است و من مشاور آن‌ها هستم.»
درویشی افزود: «تنها پروژه‌ای که به‌طور عملی در حال انجام است، پروژه‌ای است که توسط دولت کویت در منطقه ناصریه سماوه در حال اجرا است. این پروژه توسط یک فاند دولتی کویت تأمین مالی می‌شود و خود کویت در آن نقش مشاور دارد. در این پروژه، کویت چند مشاور دارد؛ یکی از آن‌ها مشاور از انگلستان است و من نیز مشاور آن‌ها هستم، دیگری مشاور از امارات است و خودشان هم تیم‌هایی از چین دارند که در این پروژه همکاری می‌کنند. یکی از اولین کار‌هایی که در این پروژه انجام می‌دهند، این است که کشاورزی‌های ناسازگار را شناسایی و تلاش می‌کنند آن‌ها را با کشاورزی‌های سازگار جایگزین کنند.»
درویشی ادامه داد: «دومین کاری که انجام می‌دهند، شناسایی نقاط بسیار فعال گرد و غبار است و برای آن‌ها یک برنامه عملیاتی تنظیم می‌کنند. سومین کار، حمایت از کشاورزی‌های سازگار با شرایط اقلیمی منطقه است. باید اضافه کنم که در این پروژه، کویت نقش مشاور و علمی دارد، با دعوت از متخصصان و برگزاری ورکشاپ‌ها. اما کار اصلی را یک پروژه به نام یوون هبیت در عراق انجام می‌دهد که با کمک دولت عراق در حال اجرا است. عراق هزینه‌های اصلی این پروژه را تأمین می‌کند، در حالی که کویت در کنار آن هزینه‌هایی را برای مشاوران و اجرائیات پروژه تأمین کرده است.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
