«فرهیختگان» در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد
«آمریکا حق غنی‌سازی ایران را پذیرفته است». این تیتری بود که روزنامه وال‌استریت ژورنال بعد از مصاحبه ویتکاف با فاکس نیوز منتشر کرد. ویتکاف در مصاحبه تفصیلی‌اش با فاکس‌نیوز، در مورد فعالیت هسته‌ای ایران اشاره کرد ایران به غنی‌سازی بیش از 3.67 درصد نیاز ندارد، اما اکنون در برخی موارد تا 60 درصد و در برخی دیگر تا 20 درصد غنی‌سازی انجام داده است. این بخش از صحبت‌های ویتکاف صراحتاً این گمانه را تقویت می‌کرد که آمریکا فعالیت هسته‌ای ایران را به رسمیت شناخته و برخلاف ادعا‌هایی که مقامات آمریکایی در اظهارات رسانه‌ای‌شان مطرح کردند، به دنبال نابودی فعالیت هسته‌ای ایران نیستند و صرفاً خواهان کنترل فعالیت هسته‌ای ایران در قالبی که برجام داشت، هستند.
ویتکاف در بخش دیگری از صحبت‌هایش ضمن اشاره به این موضوع که «گفت‌وگو‌ها با ایران، برای راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی اورانیوم» ایران صورت می‌گیرد، گفت: «به دنبال راستی‌آزمایی ابعاد نظامی نیز هستیم که شامل موشک‌هایی که در زرادخانه‌هایشان دارند و هدف احتمالی آن‌ها برای دستیابی به بمب نیز می‌شود.» اظهارنظری که این شائبه را تقویت کرد که آمریکا به دنبال وارد کردن مسائل نظامی ایران به میز مذاکره هسته‌ای یا به دنبال ذکر ممنوعیت استفاده ایران از کلاهک‌های هسته‌ای است که در متن برجام هم به آن اشاره شده بود.
مسئول تیم مذاکره‌کننده آمریکا در ادامه به کیفیت راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران هم اشاره کرد و گفت: «در چندسال گذشته، پیش از دولت ما، روند راستی‌آزماییِ چندان جدی یا قابل توجهی وجود نداشته و این باید تغییر کند. اگر تغییر کند مبنایی برای گفت‌وگو‌های مثبت خواهیم داشت.» این اظهار نظر ویتکاف هم شائبه‌های زیادی در مورد نحوه راستی‌آزمایی فعالیت هسته‌ای ایران ایجاد کرده، ازجمله اینکه آیا آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که خودشان بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت کنند یا به دنبال بازگرداندن نظارت‌های فراپادمانی آژانس هستند.
برای بررسی اظهارات تازه استیو ویتکاف و دور دوم مذاکرات با رحمان قهرمانپور و الهام عابدینی، کارشناسان حوزه بین‌الملل گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
آمریکا حداقل در کوتاه‌مدت توافقی مثل برجام را دنبال می‌کند
عابدینی در ابتدا گفت: باتوجه‌به اینکه دستور کار هنوز مشخص نیست و معلوم نیست با چه چیزی مواجه خواهیم بود و چه اتفاقی خواهد افتاد، نمی‌شود تحلیل قطعی کرد. اما باتوجه‌به مجموعه صحبت‌ها به نظر می‌رسد چیزی که آمریکایی‌ها دنبال آن هستند دست‌کم برای مقطعی از زمان کوتاه‌مدت یا میان‌مدت، به دنبال چیزی شبیه به برجام هستند. درباره نظارت‌ها تصور می‌کنم با چیزی سخت‌گیرانه‌تر از چیزی که در برجام بود مواجه خواهیم شد، اما درباره محدودیت‌هایی که قائل بشوند فکر می‌کنم چیزی شبیه به برجام است. به نظر نمی‌رسد آمریکا در بلندمدت به دنبال این توافق باشد، این احتمال وجود دارد که در بلندمدت تلاش کند که آن را تغییر بدهد. اما شاید در کوتاه‌مدت و به‌صورت مقطعی این گزاره درست باشد. اگرچه مهم است که آمریکا حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت می‌شناسد و این اظهارنظر، عقب‌نشینی از سوی آمریکا محسوب می‌شود، اما هم‌زمان موضع صریح و رسمی و قطعی ایران این است که درباره موشک و توان دفاعی گفت‌وگو نخواهد کرد.»
آمریکا حداقل در کوتاه‌مدت توافقی مثل برجام را دنبال می‌کند
عابدینی افزود: باتوجه‌به اینکه دستور کار هنوز مشخص نیست و معلوم نیست با چه چیزی مواجه خواهیم بود و چه اتفاقی خواهد افتاد، نمی‌شود تحلیل قطعی کرد. اما باتوجه‌به مجموعه صحبت‌ها به نظر می‌رسد چیزی که آمریکایی‌ها دنبال آن هستند دست‌کم برای مقطعی از زمان کوتاه‌مدت یا میان‌مدت، به دنبال چیزی شبیه به برجام هستند. درباره نظارت‌ها تصور می‌کنم با چیزی سخت‌گیرانه‌تر از چیزی که در برجام بود مواجه خواهیم شد، اما درباره محدودیت‌هایی که قائل بشوند فکر می‌کنم چیزی شبیه به برجام است. به نظر نمی‌رسد آمریکا در بلندمدت به دنبال این توافق باشد، این احتمال وجود دارد که در بلندمدت تلاش کند که آن را تغییر بدهد. اما شاید در کوتاه‌مدت و به‌صورت مقطعی این گزاره درست باشد. اگرچه مهم است که آمریکا حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت می‌شناسد و این اظهارنظر، عقب‌نشینی از سوی آمریکا محسوب می‌شود، اما هم‌زمان موضع صریح و رسمی و قطعی ایران این است که درباره موشک و توان دفاعی گفت‌وگو نخواهد کرد.»
آمریکا امکان راستی‌آزمایی جداگانه فعالیت هسته‌ای ایران را ندارد
قهرمانپور تصریح کرد: ویتکاف در بخشی از صحبت‌هایش از لزوم تغییر روند راستی‌آزمایی ایران گفت؛ اظهارنظری که این گزاره را تقویت می‌کند که آمریکا به دنبال آن است که خود بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت کند، قهرمانپور در تحلیل این برداشت از صحبت‌های ویتکاف گفت: «در دنیا راستی‌آزمایی به سه شکل انجام می‌شود. مثلاً آرژانتین و برزیل، راستی‌آزمایی را بین دو کشور انجام می‌دهند. خودشان مؤسسه‌ای به نام ABAC (آرژانتینا-برزیل اکانتینگ... کمپانی) درست کردند. یک جاهایی مثل آمریکا و روسیه راستی‌آزمایی به‌صورت وجود یک سازمان مشترک نیست، بلکه در پیمان جدید، آمریکایی‌ها سالانه اطلاعاتی از روسیه دریافت می‌کنند و اطلاعات خود را به روسیه می‌دهند. یک‌شکل دیگر راستی‌آزمایی از طریق بازدیدهای میدانی یا از طریق ماهواره صورت می‌گیرد. یک‌شکل دیگر راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. برخی می‌گویند، آمریکا می‌خواهد خودش فعالیت هسته‌ای ایران را راستی‌آزمایی کند. چنین چیزی به لحاظ تکنیکالی ممکن نیست. آمریکا ابزارش را ندارد، بازرسی هزینه می‌خواهد، کسانی که در آژانس، در معاونت پادمانی آژانس، مسئول پرونده ایران هستند، تخصص دارند. هرکسی نمی‌تواند به‌یکباره از برنامه ایران سر در بیاورد؛ بنابراین احتمال می‌دهم چیزی که در ادبیات آژانس (introsip inspection) یعنی بازرسی‌های بیشتر یا تهاجمی‌تر یا گسترده‌تر مدنظر باشد چون ایران در حال حاضر پروتکل الحاقی را اجرا نمی‌کند، احتمالاً منظور آمریکا اجرای پروتکل الحاقی است به معنی بازرسی در هرزمان و هرجا. اصطلاحی هم که مجری به کار برد که گفت «هر زمان، هر کجا»، اصطلاح پروتکل الحاقی است. کارشناسان فنی می‌گویند که در پروتکل الحاقی بازرسی‌ها به این صورت است. براین‌اساس، قرار نیست بازرسی‌های دوجانبه اتفاق بیفتد. اصلاً شدنی نیست. آنچه مدنظر آمریکاست پروتکل الحاقی است. ما فعلاً براساس توافق جامع پادمانی همکاری می‌کنیم. منظورش از تغییر این است که در چهارچوب پروتکل الحاقی فعالیت صورت بگیرد.»
اظهارات ویتکاف درمورد فعالیت موشکی ایران کلی و مبهم بود
وی افزود: ویتکاف در بخشی از صحبت‌هایش به محدودیت ابعاد نظامی فعالیت هسته‌ای ایران هم اشاره کرد. قهرمانپور، در تحلیل صحبت‌های ویتکاف گفت: «در بحث موشکی صحبت‌های آقای ویتکاف کلی بود؛ می‌بایست به حدس و گمانه‌زنی اکتفا کرد. در واقع می‌شود برداشت‌های مختلفی از آن داشت به این خاطر فعلاً نمی‌توان گفت کدام برداشت دقیق است. یکی از برداشت‌ها این است که احتمالاً منظور آقای ویتکاف، محدودکردن برد موشکی است، اما معلوم نیست منظورش همین ۲۰۰۰ کیلومتر است یا نه؟ این حرف دو معنا دارد؛ یکی اینکه که آن‌ها بگویند در همین ۲۰۰۰ کیلومتری که هستید بمانید، یا اینکه بگویند، بردهایتان را به ۱۰۰۰ کیلومتر کاهش دهید. نمی‌توان با قطعیت گفت. اما نکته مهم این است که به موضوع موشکی، اشاره کرده درحالی‌که ایران گفته مذاکره بر سر موضوع موشکی خط‌قرمز ماست. در همین راستا، اگر بخواهیم صحبت‌های ویتکاف را از نظر فنی محل قضاوت قرار دهیم، یکی مربوط به برد موشک‌هاست. نکته دیگر آنکه، ویتکاف اصطلاحی به نام «tricanic weapon» را به کار برده که کمی مبهم است. معمولاً در ادبیات کنترل تسلیحاتی، تریکناتیت ویپن به تجهیزاتی گفته می‌شود که کلاهک هسته‌ای را روی موشک بالستیک بین‌قاره‌ای نصب و پرتاب می‌کند؛ وسیله پیشرفته‌ای است به نام «بازگرداندن مجدد موشک به جو»؛ شاید اشاره ویتکاف به این وسیله باشد، شاید هم اشاره‌ای به فلز اورانیوم داشته است. این تحلیل‌ها صرفاً در حد گمانه‌زنی است.»
لیبی‌سازی ایران در دستور کار تیم مذاکره‌کننده نیست
این کارشناس تصریح کرد: آن‌طور که از صحبت‌های ویتکاف می‌توان فهمید این است که آمریکا برخلاف فضاسازی‌ها ایده لیبی‌سازی ایران را دنبال نمی‌کند. قهرمانپور در اشاره به نکات صحبت‌های ویتکاف گفت: «فارغ از این موارد دو نکته را می‌توان از صحبت‌های ویتکاف برداشت کرد؛ یک اینکه در موضوع غنی‌سازی برخلاف چیزی که گفته می‌شد، نمی‌خواهد مدل لیبی اجرا شود که اتفاق مثبتی است. اما در موضوع موشکی که ایران اعلام کرده بود حاضر به مذاکره نیست، ورود کرده است. اینکه دقیقاً چه اتفاقی خواهد افتاد احتمالاً در روزهای آینده معلوم خواهد شد که خواسته آمریکا عدم افزایش برد موشک‌های ایرانی است یا کاهش فعلی برد موشک‌های ایران یا موارد دیگری مطرح است.»
آمریکایی‌ها برای توافق عجله دارند
قهرمانپور درمورد اینکه می‌توان چه برداشت کلی از صحبت‌های ویتکاف داشت هم گفت: «تیم مذاکره‌کننده در روز اول مقداری سکوت کردند که شاید کمی جای ابهام داشت، اما صحبتی که آقای عراقچی داشت و آن‌ها هم به‌نوعی تأیید کردند، تعیین‌کننده است. آن‌طور که آقای عراقچی گفت آمریکایی‌ها از ما خواستند که خیلی سریع به توافق برسیم. آقای ترامپ هم گفت ما باید سریع به توافق برسیم. این نشان می‌دهد مسئله زمان و رسیدن به توافق برای آن‌ها مهم است. از این زاویه باید ویتکاف را نگاه کنید، آن‌ها می‌خواهند برای اینکه ایران زودتر تصمیم بگیرد فشار بیاورند. همچنان کلیت مصاحبه آقای ویتکاف را مثبت می‌بینم؛ چون چهره سیاسی به آن معنا نیست. ولی طبیعتاً آن‌ها به دنبال فشارآوردن بر ایران هستند، ایران هم می‌خواهد فشار بیاورد، این جزء ذات مذاکره است؛ بنابراین نمی‌شود گفت مثبت یا منفی است، طبیعت مذاکره این است. ایران هم حتماً برنامه دارد. آن‌ها حرفی می‌زنند، ایران هم حرفی می‌زند. ولی این نشان‌دهنده این است که مسیر دشوار است. این هم حرف عجیب‌وغریبی نیست، مشخص است که حل مشکلاتی که وجود دارد آسان نخواهد بود. باید توجه داشته باشیم که اساس مذاکره این است که باید پای میز مذاکره بروید و آنجا معلوم شود، الان یک گام جلو رفتیم. مذاکره هنر دیپلماسی است. همان‌طور که یک معامله خوب در یک بنگاه املاکی می‌تواند خریدار و فروشنده را به هم نزدیک کند و منافعشان را تأمین کند مذاکره سیاسی هم همین است. مسئله این است که اگر اراده لازم برای توافق وجود داشته باشد بالاخره راهی پیدا می‌شود.»
متن کامل گزارش زهرا طیبی، خبرنگار گروه سیاست را در روزنامه فرهیختگان بخوانید
مطالب پیشنهادی
