آماری که در ۲۰ سال، ۱۰ برابر شدبرگزاری کنفرانس‌ها و تولید مقالات علمی در ایران طی دو دهه اخیر با رشد قابل‌توجهی همراه بوده است، اما نوسانات زیادی نیز تجربه کرده است. به‌رغم رشد ۶۹.۵ درصدی مقالات و جهش بیش از هزار درصدی تعداد کنفرانس‌ها، چالش‌هایی مانند کیفیت پایین مقالات و افزایش هزینه‌ها همچنان باقی‌ست.
رشد تعداد مقالات همایشی و صنعت رزومه‌سازی
پانیذ رحیمیدر دو دهه اخیر برگزاری کنفرانس‌ها و تولید مقالات علمی در ایران شاهد تحولات چشمگیر و نوسانات زیادی بوده است. از رشد بی‌سابقه 900 درصدی تعداد مقالات همایشی در دهه 90 شمسی تا کاهش‌های ناگهانی در سال‌های اخیر، این روند حکایت از چالش‌ها و تغییرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارد. اما با وجود نوسانات، درنهایت ایران شاهد رشد 69.5 درصدی در تولید مقالات همایشی از سال 1384 تا 1403 بوده است. داده‌های آماری نشان می‌دهد تعداد کنفرانس‌های علمی در کشور از 93 مورد در سال 1384 به 1030 کنفرانس در سال 1403 رسید که رشدی بیش از هزار درصدی را تجربه کرده است.
به‌رغم مشکلات اقتصادی و بحران‌ها، روند برگزاری همایش‌ها به‌ویژه از سال 1400 به بعد دوباره صعودی شده و میانگین تعداد مقالات هر کنفرانس به 153 مقاله در سال 1403 افزایش یافته، درکنار این تغییرات هزینه‌های برگزاری همایش‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. از هزینه‌های برگزاری همایش‌های یک‌روزه با هزینه‌های معمولی حدود 20 میلیون تومان تا همایش‌های بزرگ با هزینه‌هایی بالغ بر 700 میلیون تومان، تمامی این موارد نشان‌دهنده پیچیدگی و افزایش قابل توجه هزینه‌های برگزاری این رویدادهای علمی است. اما موضوع قابل‌تأمل در این میان، مسئله کیفیت و اثرگذاری نتایج مقالات همایش‌های علمی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد مقالات همایشی با وجود هزینه‌های سرسام‌آور، در ارزیابی استادان دانشگاه اعم از مصاحبه‌های دوره دکتری و...، نسبت به پژوهش‌های علمی، مقالات پژوهشی و سایر تحقیقات، ارزش و اعتبار علمی چندانی نداشته و حتی در بین دانشجویان و دانشگاهیان به‌عنوان «سیاهی‌لشکر رزومه» تلقی می‌شود.
رشد 69 درصدی تعداد مقالات همایشی در دو دهه
تعداد مقالات کنفرانس‌ها در ایران طی دو دهه اخیر، نوسانات قابل‌توجهی داشته است. این تغییرات از رشد چشمگیر در ابتدای دهه 90 شمسی تا کاهش‌های ناگهانی در اواخر دهه 90 و اوایل دهه 1400 را شامل می‌شود. در سال 1384، تعداد مقالات کنفرانس‌ها 11 هزار و 945 فقره بود، اما این رقم در سال 1394 به 121 هزار و 750 مقاله رسید که رشد چشمگیر و قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
فارغ از محتوای علمی و کیفیت این پژوهش‌ها، این افزایش بیش از 900 درصدی در یک دهه، بیانگر رشد سریع و گسترده فعالیت‌های علمی و پژوهشی در کشور است. این دوره به‌وضوح بیانگر تلاش‌های فزاینده در جهت توسعه علم و فناوری و برگزاری کنفرانس‌ها در سطوح بین‌المللی و داخلی است اما پس از اوج‌گیری در سال 1394، تعداد مقالات در سال‌های 1395 تا 1399 کاهش یافت. در سال 1397، تعداد مقالات به 95 هزار و 927 مقاله و در سال 1399 به 59 هزار و 770 مقاله رسید. این کاهش‌ها به دلایل مختلفی ازجمله بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ها، و محدودیت‌های ناشی از پاندمی کرونا و تاثیرات آن بر برگزاری کنفرانس‌ها و فعالیت‌های علمی در کشور برمی‌گردد. در سال‌های اخیر از 1399 به بعد، روند تعداد مقالات به تدریج بهبود یافته است.
تعداد مقالات در سال 1400 به 72 هزار و 923 و در سال 1402 به 79 هزار و 683 مقاله رسید. این رشد مجدد نشان‌دهنده بازگشت به روند صعودی در تولید علم و پژوهش در کشور است، هرچند این افزایش نسبت به سال‌های اوج همچنان محدودتر است.
اما در سال 1403، تعداد مقالات با کاهش چشمگیر به 20 هزار و 229 مقاله رسیده است. این افت شدید، نشان‌دهنده نوسانات و تاثیرات متعدد خارجی و داخلی بر روند برگزاری کنفرانس‌ها و تولید علم در کشور است. بحران‌های اقتصادی و تغییرات در سیاست‌های برگزاری رویدادهای علمی از جمله عواملی هستند که ممکن است بر این روند تاثیرگذار بوده باشند.
در مجموع با وجود نوسانات و کاهش‌های مقطعی، تعداد مقالات کنفرانس‌ها از سال 1384 تا 1403 حدود 69.5 درصد افزایش یافته است. این رشد، اگرچه با چالش‌هایی مواجه بوده، اما همچنان نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل‌توجه علمی در کشور است.
جهش 1000 درصدی برگزاری همایش در کشور
براساس آمارهای منتشر شده، تعداد کنفرانس‌های علمی برگزار شده در ایران از سال 1384 تا 1403 شاهد رشد چشمگیری بوده است. در سال 1384، تعداد کنفرانس‌ها 93 مورد بود که در سال 1385 با رشد 37.63 درصد به 128 کنفرانس افزایش یافت.
در سال 1387، تعداد کنفرانس‌ها با رشد بی‌سابقه 112 درصد به 287 کنفرانس رسید. این روند افزایشی در سال‌های بعد ادامه یافت و در سال‌های 1390 و 1391 به ترتیب به 300 و 417 کنفرانس رسید. اما از سال 1396 تا 1399، روند رشد کنفرانس‌ها با کاهش‌هایی مواجه شد. در سال 1398، تعداد کنفرانس‌ها به 896 و در سال 1399 به 777 رسید که به‌دلیل بحران‌های اقتصادی و پاندمی کرونا بود.
از سال 1400 به بعد، روند صعودی مجدداً آغاز شد و در سال 1403 به 1030 کنفرانس رسید که رشدی 2.6 درصدی نسبت به سال قبل داشت. با مقایسه سال 1384 که تعداد کنفرانس‌ها 93 عدد بود و سال 1403 که به 1030 رسید، می‌توان مشاهده کرد که تعداد کنفرانس‌ها در این مدت بیش از 10 برابر افزایش یافته است. درصد افزایش تعداد کنفرانس‌ها معادل 1000 درصد است.
هر کنفرانس چند مقاله؟
براساس آمارهای منتشر شده، متوسط تعداد مقالات هر کنفرانس در ایران از سال 1384 تا 1403 نوسانات قابل توجهی را تجربه کرده است. در سال 1384، متوسط مقالات هر کنفرانس 131 مقاله بود که این عدد در سال‌های بعد با افزایش و کاهش‌هایی همراه شد. بالاترین مقدار این شاخص در سال 1387 با 151 مقاله ثبت شد. در ادامه، تعداد مقالات هر کنفرانس در برخی سال‌ها کاهش یافت. به‌ویژه در سال‌های 1398 و 1399، متوسط مقالات به ترتیب به 111 و 95 مقاله کاهش پیدا کرد. این کاهش‌ها می‌تواند ناشی از عواملی همچون محدودیت‌های پاندمی کرونا و کاهش تعداد مقالات در کنفرانس‌ها باشد.
از سال 1400 به بعد، روند متوسط مقالات هر کنفرانس مجدداً رو به افزایش گذاشت. در سال 1403، این عدد به 153 مقاله رسید که بالاترین میزان در این دوره زمانی بود و نشان‌دهنده بهبود شرایط برگزاری کنفرانس‌ها و افزایش کیفیت مقالات ارائه‌شده است. مقایسه سال 1384 که متوسط مقالات هر کنفرانس 131 مقاله بود با سال 1403 که این عدد به 153 مقاله رسید، نشان‌دهنده درصد تغییر 16.8 درصد افزایش در متوسط مقالات هر کنفرانس در این بازه زمانی است. این رشد حاکی از بهبود کیفیت و افزایش تولید علم در کنفرانس‌های علمی کشور است. در مجموع، متوسط تعداد مقالات هر کنفرانس از سال 1384 تا 1403 با نوساناتی همراه بود، اما روند کلی حاکی از افزایش کیفیت و تعداد مقالات در کنفرانس‌های علمی کشور است.
هزینۀ یک روز همایش؛ از 20 تا 700 میلیون تومان
احسان صفرنواده، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان کاریزاعتماد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره شرایط و هزینه‌های مربوط به برگزاری همایش‌های تخصصی در کشور اظهار داشت: «برگزاری همایش‌ها معمولاً شامل سه فرایند اصلی است که هرکدام هزینه‌هایی را در بر دارند. اولین جنبه، هزینه‌های پیش از برگزاری همایش است. این هزینه‌ها شامل تشکیل دبیرخانه، اجاره تجهیزات اداری و استخدام نیروی انسانی می‌شود. به‌طور معمول، برای برگزاری همایش، باید حداقل شش ماه قبل از آن دبیرخانه همایش تشکیل شده باشد. علاوه بر این، هزینه‌های چاپ و طراحی شامل هزینه‌های گرافیست، طراحی سایت، تولید محتوای شبکه‌های اجتماعی، ساخت کلیپ و تیزرهای تبلیغاتی پیش از همایش نیز باید در نظر گرفته شود. در صورتی که همایش نیاز به داوری داشته باشد، هزینه‌های مرتبط با این بخش نیز باید لحاظ شود.»
وی افزود: «دومین جنبه هزینه‌ای، برگزاری همایش است. برای این منظور هزینه‌های مربوط به محل برگزاری مانند اجاره سالن‌ها و فضای مناسب نیز باید محاسبه شود. برخی از دانشگاه‌ها، مانند دانشگاه شهید بهشتی فضای خود را از پیمانکاران می‌گیرند، اما در دانشگاه‌های دیگر هزینه‌ها معمولاً به عهده برگزارکنندگان است. همچنین بسته به سطح همایش، ممکن است هزینه اجاره سالن از چند میلیون تومان برای یک روز به چند ده میلیون تومان افزایش یابد. از دیگر هزینه‌ها می‌توان به هزینه مجری برنامه اشاره کرد. این هزینه بسته به نوع همایش و سطح مجری متفاوت بوده و معمولاً از ۷ تا ۲۰ میلیون تومان متغیر است. همچنین، مستندسازی و تصویربرداری نیز از دیگر مواردی است که باید در نظر گرفته شود. هزینه‌های مربوط به مستندسازی، بسته به تعداد دوربین‌ها و کلیپ‌های مورد نیاز، ممکن است از 25 الی 80 میلیون تومان باشد.»
صفرنواده تصریح کرد: «پذیرایی یکی دیگر از هزینه‌های مهم است. برخی همایش‌ها تنها پذیرایی میان‌وعده دارند، در حالی که برخی دیگر ناهار هم ارائه می‌دهند. هزینه ناهار ممکن است از 450 هزار تومان برای هر نفر شروع شود و بسته به کیفیت، بیشتر شود. در مورد پذیرایی میان‌وعده، هزینه‌ها معمولاً از 80، 90 هزار تومان به بالاتر و با توجه به اقلام میان‌وعده به ازای هر نفر است. دیگر هزینه‌ها شامل طراحی بنرها و چاپ موارد تبلیغاتی مانند خوشامدگویی، سربرگ‌ها و بروشورها است. هزینه طراحی سایت نیز معمولاً بنابر زمان و سئو سایت از 20 میلیون تومان شروع می‌شود. در صورتی که بخواهید تندیس یا جوایز برای همایش در نظر بگیرید، هزینه تولید تندیس‌ها معمولاً از یک میلیون و نیم تا دو میلیون تومان است. در نهایت باید به هزینه‌های مربوط به داوری، جوایز، پوشش خبری و اطلاع‌رسانی اشاره کرد. هزینه‌های مربوط به پوشش خبری و اطلاع‌رسانی بسته به سطح همایش و نیاز به تیم خبری متغیر خواهد بود.»
او تکمیل کرد: «در مجموع، هزینه برگزاری یک همایش یک‌روزه بسته به نوع همایش و سطح آن می‌تواند از ۲۰ میلیون تومان برای همایش‌های کوچک شروع شود و به بیش از ۱۰۰ میلیون تومان برای همایش‌های بزرگ برسد. اگر برای برگزاری همایش به مکان‌هایی مانند پژوهشگاه نفت برویم، هزینه اجاره مکان ممکن است روزانه حدود 200 میلیون تومان باشد. این هزینه به تعداد مخاطبان بستگی دارد و معمولاً برای همایش‌هایی با حدود 700 شرکت‌کننده در نظر گرفته می‌شود. به‌طور کلی، هزینه‌ها می‌توانند از ۲۰ میلیون تومان تا ۵۰۰ یا حتی ۷۰۰ میلیون تومان متغیر باشند. در مواردی خاص مانند همایش‌های بزرگ، ممکن است هزینه‌ها به یک میلیارد تومان هم برسند.»
درآمد مقاله‌نویسان چقدر است؟
تا اینجا درمورد هزینه‌های همایش سخن گفته شد. اما بخش جذاب دیگری که اعتبار علمی این مقالات و همایش‌ها را زیر سؤال می‌برد، سفارشی‌نویسی مقالات است. افراد زیادی وجود دارند که برای پر کردن رزومه خود، سفارش نوشتن مقاله را به مؤسسات مقاله و پایان‌نامه‌نویسی یا دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌دهند. بررسی سایت‌های تهیه مقاله همایشی نشان می‌دهد نرخ تهیه این نوع مقاله از حدود 3 میلیون تومان تا 9 میلیون تومان برای مقالات فارسی و از 4 میلیون تا 11 میلیون تومان برای مقالات انگلیسی زبان اعلام می‌شود. البته باید توجه داشت درصورتی که این مجموعه و یا افراد مسئولیت ارسال و دریافت تأییدیه از سوی همایش را نیز دریافت کنند چیزی حدود یک تا 2 میلیون تومان به هزینه تهیه آن افزوده خواهد شد. فرایند مقاله‌نویسی از مراحل مختلفی تشکیل شده که نویسندگان باید آن‌ها را به‌دقت طی کنند. این مراحل شامل تحقیق، نگارش، و اصلاح مقاله به‌منظور آماده‌سازی برای ارسال به کنفرانس‌های علمی است. پس از تکمیل مقاله نویسندگان باید هزینه‌ای برای ارسال مقاله به کنفرانس و ثبت‌نام در آن پرداخت کنند. هزینه‌های شرکت در کنفرانس‌ها معمولاً متغیر است و بسته به نوع و سطح کنفرانس، هزینه‌ها ممکن است بین 200 هزار تا 800 هزار تومان متفاوت باشد. این هزینه‌ها به‌طور جداگانه محاسبه می‌شود و در هر کنفرانس می‌تواند شرایط خاص خود را داشته باشد. یکی از کارشناسان تیم کارِت در خصوص روند سفارش نگارش مقالات همایشی و کنفرانسی توضیحاتی ارائه داد. به گفته وی، این تیم خدمات نگارش مقالات را در چهار سطح مختلف با کیفیت‌های متنوع به مشتریان ارائه می‌دهد.
این گروه خدمات خود را در چهار سطح مختلف تقسیم‌بندی کرده است. در سطح برنزی که مناسب برای مقالات با کیفیت متوسط است، کارشناسان عمومی به نگارش مقاله پرداخته و هزینه آن 1میلیون و 990 هزار تومان است. در سطح نقره‌ای که کیفیت خوب را تضمین می‌کند، کارشناسان ارشد مقاله را نگارش کرده و هزینه آن 2میلیون و 990 هزار تومان خواهد بود. کارشناس این مجموعه تهیه مقاله توضیح داد در سطح طلایی که کیفیت عالی ارائه می‌شود، کارشناسان دکتری مسئول نگارش مقاله خواهند بود و هزینه آن 3 میلیون و 990 هزار تومان است. در نهایت، در سطح الماس که بهترین کیفیت ممکن را ارائه می‌دهیم، مدرسان دانشگاه مقاله را به نگارش درمی‌آورند و هزینه آن حدود 5 میلیون تومان خواهد بود.
جاماندگی تولید علم در همایش‌ها
احسان صفرنواده، مدیرعامل شرکت دانش بنیان کاریز اعتماد در پاسخ به سؤال خبرنگار «فرهیختگان» درباره خروجی علمی همایش‌ها و رشد یک هزار درصدی میزان برگزاری همایش در کشور و رشد حدود 70 درصدی تولید مقالات همایشی در طول حدود دو دهه اخیر گفت: «این موضوع به نوع همایش بستگی دارد. همایش‌هایی که با هدف تبادل نظر و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات علمی برگزار می‌شوند، اغلب خروجی مشخصی ندارند و بیشتر جنبه آگاهی‌بخشی دارند. در این مسیر، مهم‌ترین موضوع این است که یک مفهوم یا موضوع به‌طور مکرر و از طریق تریبون‌های مختلف به جامعه منتقل شود تا کم‌کم در ذهن مخاطبان جای بگیرد. به‌طور مثال، در حوزه محیط‌زیست، ۱۰ سال پیش اگر کسی صحبت از اهمیت این موضوع می‌کرد، بسیاری از افراد به آن توجه نمی‌کردند. اما امروز، این موضوع برای بسیاری از مردم اهمیت پیدا کرده است، زیرا طی سال‌ها در همایش‌ها و برنامه‌های مختلف مطرح شده است. بنابراین، حتی اگر یک همایش هزینه بالایی داشته باشد، ممکن است تأثیرات طولانی‌مدت آن در تغییر دیدگاه‌ها و آگاهی عمومی غیرقابل انکار باشد.»
تفاوت همایش‌ها در کشور‌ها
او افزود: «درمورد همایش‌ها و نمایشگاه‌ها، نکته‌ای که من در چند سال اخیر متوجه شدم، تفاوت‌های زیادی است که بین رویدادهای کشورمان و کشور‌های دیگر وجود دارد. برای مثال، در کشور‌هایی مانند چین یا امارات، هزینه‌های برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌ها بسیار بالاست و این رویداد‌ها به‌طور جدی و حرفه‌ای برگزار می‌شوند. اما در اروپا معمولاً این رویداد‌ها به‌صورت علمی و با برنامه‌ریزی دقیق‌تر برگزار می‌شوند و تمرکز بیشتر بر دستاورد‌های علمی و آخرین تحولات حوزه‌های مختلف است.»
عمر کوتاه رویداد‌ها در ایران
مدیرعامل کاریز اعتماد تصریح کرد: «یکی از نکات جالبی که من در این زمینه متوجه شدم، نحوه سازماندهی همایش‌ها در کشور‌های پیشرفته است. برای مثال، وقتی دعوت‌نامه‌ای برای کنفرانسی در ژاپن دریافت می‌کردم، از شش ماه پیش از من خواسته بودند که حتی نوع کفشی که می‌خواهم بپوشم مشخص کنم. در سفر به هلند هم دقیقاً از قبل از من خواسته بودند که برای ناهار روز دوم سه گزینه انتخاب کنم. این برنامه‌ریزی دقیق و منظم نشان‌دهنده تفاوت بزرگی در رویکرد‌های برگزاری همایش‌ها است. اما در کشور ما، متأسفانه تعداد زیادی از همایش‌ها و نمایشگاه‌ها تنها به برگزاری یک یا دو دوره محدود می‌شوند و پس از مدتی از بین می‌روند. درحالی‌که در کشور‌های دیگر، مانند چین، برخی نمایشگاه‌ها 137 دوره برگزار شده‌اند. این تفاوت در استمرار و تداوم برگزاری رویداد‌ها نشان‌دهنده تفاوت‌های عمده‌ای در نحوه سازماندهی و اجرای همایش‌هاست. بسیاری از همایش‌ها در کشور ما یا به دلیل هزینه‌های زیاد یا به دلیل فقدان تعهد از سوی برگزارکنندگان ادامه پیدا نمی‌کنند.»
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
