دانشگاه زیر پای مادران
زنان نقش ویژه‌ای در آموزش عالی ایران ایفا می‌کنند؛ حدود یک‌سوم اساتید دانشگاه‌های کشور را بانوان تشکیل می‌دهند و شیب جمعیتی بیش از 3 میلیون دانشجوی فعال در مراکز آموزشی امروز به سمت بانوان سنگینی می‌کند. از همین رو دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند فضای بهتری را برای حضور و فعالیت این قشر فراهم کنند که نتیجه آن را می‌توان در تأسیس مراکز ویژه دختران در سطح دانشگاه‌ها و وضع برخی قوانین و آیین‌نامه‌ها مشاهده کرد. مقرراتی که شرایط را برای مشارکت بانوان استاد و دانشجو به ویژه به عنوان یک مادر تسهیل کند؛ مانند دستورالعمل تشکیل و فعالیت «دانشگاه حامی مادر» که اخیراً در دستورکار واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد قرار گرفته است.
دستورالعمل «دانشگاه حامی مادر» با هدف پاسداشت جایگاه و نقش بی‌بدیل مادر و ایجاد فضای سالم و آرام برای حضور دانشگاهیان مادر شامل کارکنان، اساتید و دانشجویان، در اواسط اسفندماه توسط رئیس دانشگاه آزاد ابلاغ شده تا زمینه‌هایی برای تحقق الگوی سوم زن مسلمان ایرانی، ارتقای شغلی و تحصیلی دانشگاهیان مادر، رشد مناسب فرزندان دانشگاهیان تا سن مدرسه، حمایت از دانشگاهیان مادر در راستای ایفای همزمان نقش‌های خانوادگی و اجتماعی و تقویت نقش مادری و تحکیم خانواده دانشگاهیان مادر فراهم کند. قرار است در فضای این واحد‌ها، شرایط ویژه‌ای برای آسایش و آرامش مادران و ارتقای سلامت جسمی و روانی دانشگاهیان مادر در نظر گرفته شود تا این مجموعه‌ها را چه از حیث بصری و ملاحظات جغرافیایی و چه از حیث بهداشت و سلامت، آموزش و پژوهش و حتی اداری متمایز کند.
براساس این دستورالعمل رؤسای استان‌ها می‌توانند مبنی بر ایجاد «واحد حامی مادر» در یک یا چند واحد اعلام آمادگی کنند و در صورت اخذ موافقت اولیه از دفتر امور زنان و خانواده دانشگاه آزاد اسلامی «کمیته اجرایی دانشگاه حامی مادر استان» را تشکیل دهند.
برای راه‌اندازی دانشگاه‌های حامی مادر باید تغییراتی هم در سطح واحد‌ها صورت بگیرد مانند استفاده از لوگوی دانشگاه حامی مادر در سطح مجموعه دانشگاه و یا طراحی بخشی از مجموعه دانشگاهی همراه با فضای سبز و مبلمان متناسب با کودک و مادر در محوطه که پیش‌زمینه آن دوری محیط جغرافیایی واحد‌ها از تهدید‌های محیطی مانند انواع آلودگی‌ها، انواع مخاطرات طبیعی و مصنوعی است. ایجاد اتاق والد و کودک، مهد کودک، فضای اشتراکی برای مادران و اختصاص پارکینگ برای مادران نیز از دیگر اقدامات واحد‌ها برای راه‌اندازی دانشگاه حامی مادر است.
از آنجایی که ارتقای سلامت جسمی و روانی دانشگاهیان مادر مورد توجه بوده، ارائه خدمات پزشکی به دانشگاهیان مادر ازجمله مراقبت‌های اولیه، پرستاری، مشاوره تخصصی پزشکی و سلامت روان و ارائه خدمات مشاوره و روانشناسی به والدین با ایجاد مراکز مشاوره تخصصی ویژه دانشگاهیان مادر در دستورالعمل مورد تأکید قرار گرفته است. تسهیلات آموزشی و پژوهشی بخش دیگری از شرایط ویژه‌ای است که واحدهای حامی مادر می‌توانند برای دانشجویان مادر در نظر بگیرند.
از جمله این تسهیلات می‌توان به مهلت آزمون مجدد مادران دانشجو در زمان بارداری از یک هفته قبل از تاریخ زایمان تا 10 روز پس از آن و یا ایجاد سرای نوآوری بانوان با هدف ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت زمینه‌های نوآوری و فناوری دانشگاهیان مادر اشاره کرد. براساس آنچه در این دستورالعمل تصریح شده، دانشجویان مادر می‌توانند از مرخصی بدون احتساب سنوات استفاده کرده و در صورتی که آنها در هنگام تولد فرزند از مرخصی استفاده کنند از پرداخت شهریه ثابت معاف می‌شوند. همچنین مادران باردار یا مادران دارای فرزند زیر دو سال می‌توانند در جهت مهمان شدن در دانشگاه دیگر به میزان حداکثر چهار نیمسال تحصیلی اقدام کنند.
ایجاد زمینه‌های ورزشی و اختصاص امکانات مناسب و ایجاد زیرساخت برای ارتباط دانشگاهیان مادر هم ازجمله تمهیداتی است که انتظار می‌رود واحدهای حامی مادر در کنار ایجاد بستری برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و دیدگاه‌های گوناگون از طریق نشر و تولید محتوا فراهم کنند.
یکی از اقدامات مهم در راستای توانمندسازی و ایجاد بستر‌های تعلیم و تربیت اسلامی است که از طریق مراکز تاک (مرکز تربیت اسلامی کودک) امکان‌پذیر است که در راستای توانمندسازی مادران دانشجو از دوران قبل از بارداری تا پایان دوره شش سالگی کودک و توانمندسازی والدین در جهت مهارت‌های تعاملات خانوادگی، خانه‌داری، دوره‌های فرزندپروری به همراه زمینه‌سازی مشارکت دانشگاهیان مادر در امور اجتماعی و خدمات اجتماعی در حوزه زنان و برگزاری دوره‌های توانمندسازی و توان‌افزایی مادران با حضور متخصصان دانشگاهی به همراه پاسخ به سؤالات و مشکلات مادران، بخش دیگری از مأموریت‌های مهم واحدهای حامی مادر به حساب می‌آید.
مشاور عالی دانشگاه آزاد در امور زنان و خانواده در گفت‌وگو با «فرهیختگان»: تعلیم‌وتربیت اجتماعی محور فعالیت‌های واحد حامی مادر است
تسهیل شرایط تحصیل و فعالیت علمی مادران دانشجو، محور اصلی دستورالعمل «دانشگاه حامی مادر» محسوب می‌شود که اسفندماه سال گذشته ابلاغ شد. عاصمه قاسمی، مشاور عالی دانشگاه آزاد اسلامی در امور زنان و خانواده و رئیس دانشکدگان فرهنگ و زندگی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پیرامون جزئیات این دستورالعمل اجرایی گفت: «سال 98 ایده دانشگاه حامی مادر بنا به پیشنهاد رئیس دانشگاه آزاد مطرح شد و در یکی از جلسات هیئت‌رئیسه آن سال مورد بررسی قرار گرفت و راه‌اندازی این دانشگاه تصویب شد. البته در مورد شاخصه‌های راه‌اندازی و فعالیت آن کمتر کار شده بود.»
او در ادامه توضیح داد: «دفتر امور زنان و خانواده بررسی‌های مختلفی را در خصوص وجود نمونه‌های مشابه این دانشگاه در دنیا چه در فضای داخل و چه خارج کشور انجام داد و به این نتیجه رسید که دانشگاه حامی مادر نیازمند تعریف شاخص‌های مشخص و دستورالعملی برای راه‌اندازی و تشکیل آن است. ما دانشگاهی در دنیا به این صورت نداریم و دستورالعملی که در حال حاضر توسط رئیس دانشگاه آزاد ابلاغ شده در واقع یک مدل منحصر به فرد در دنیاست که محور اصلی و ستون اصلی دانشگاه را «مادر» تعریف کرده است.»
قاسمی تصریح کرد: «در یک سال گذشته دفتر امور زنان و خانواده بررسی‌هایی را انجام داد و شاخص‌هایی را برای دانشگاه حامی مادر احصا کرد و با معاونت‌ها و بخش‌های مختلف دانشگاه این شاخص‌ها را به تعامل گذاشت و نظرات بخش‌های مختلف را مورد بررسی قرار داد. سپس این شاخص‌ها به دستور ریاست دانشگاه در کمیسیون‌های وابسته به شورای دانشگاه بررسی شد. رؤسای استان‌ها نیز این دستورالعمل را بررسی و نظراتی را بیان کردند که اعمال شد. در نهایت در بیست‌وهفتمین جلسه شورای دانشگاه در مجتمع آموزشی فرهنگی فرهیختگان (سی سرا) مجدد مورد بررسی قرار گرفت و به تصویب شورای دانشگاه رسید. در حال حاضر نیز دستورالعملی شامل شاخص‌های اصلی برای ایجاد یک دانشگاه حامی مادر، ابلاغ شده تا واحدهای دانشگاهی با توجه به نیازی که وجود دارد یک یا تعداد بیشتری از واحدهای خود را با این مدل دانشگاهی بازسازی کنند و ما بتوانیم دانشگاه حامی مادر داشته باشیم.»
این مقام مسئول درباره فلسفه تشکیل دانشگاه حامی مادر تشریح کرد: «برند اصلی دانشگاه حامی مادر حمایت از مادران یعنی دانشگاهیان مادر شامل دانشجویان، استادان و کارمند‌هاست. ما در دستورالعمل جمعیت و حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که در سال 1401 ابلاغ شد، شرایطی را برای مادران شاغل در دانشگاه چه به عنوان کارمند و چه به عنوان استاد دانشگاه فراهم کرده بودیم اما در حقیقت جای دانشجویان مادر خالی بود. در واقع ما دانشگاهی می‌خواستیم که اگر دانشجویان مادرند نیز مورد توجه قرار بگیرند.»
قاسمی اصلی‌ترین دغدغه در تشکیل دانشگاه حامی مادر را کمرنگ شدن مفهوم مادری و تهاجم صورت گرفته به نقش بی‌بدیل مادر در عرصه‌های فرهنگی عنوان کرد و افزود: «امروزه مفهوم مادری نه در ادبیات دانشگاهی حتی در ادبیات عامه به مانند گذشته، مفهوم باارزشی نیست. نقش مادری بی‌اهمیت جلوه داده می‌شود. نسل جوان و دختران جوان ما و حتی مردان این نقش را نقش مهم و پررنگی نمی‌بینند. در فضایی که امروزه با آن مواجهیم و به نوعی مادر بودن، آن توجه و اهمیتی که باید دریافت کند را نمی‌گیرد.»
رئیس دانشکدگان فرهنگ و زندگی دانشگاه آزاد توضیح داد: «دانشگاه حامی مادر می‌خواهد فضایی را راه‌اندازی و اعلام کند که «مادر» دارای نقش مهمی است و علاوه بر نقش انسان‌سازی، نقش جامعه‌سازی نیز دارد. باید بدانیم برای رسیدن به اهداف مطلوب در جامعه حتی در صورت ترسیم یک مسیر تمدن اسلامی و یک مسیر تمدن‌سازی، مادران یک بخش مهمی در جامعه‌اند که در این مسیر تمدن‌سازی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند.»
او اضافه کرد: «امروزه تنها نقش مادران در جامعه به تربیت فرزندان خود در داخل خانه منتهی و محدود نمی‌شود. به علت اینکه آنها تنها نقش زن در خانه را ندارند و نقش‌های اجتماعی را نیز پذیرفته‌اند؛ باید بدانیم که بخش مهمی از تربیت انسان‌ها در ابعاد مختلف و تربیت اجتماعی توسط مادران انجام می‌شود. دانشگاه آزاد با تشکیل این واحد‌ها می‌خواهد بر اهمیت نقش مادر تأکید و اعلام کند مادر هم نقش انسان‌سازی و هم نقش جامعه‌سازی دارد و هم اگر ما یک مسیر تمدنی را پیش روی جامعه ترسیم کردیم، برای رسیدن به اهداف مطلوب در جامعه و طی کردن مسیر تمدن‌سازی نقش مادر مهم است.»
قاسمی در تشریح ضرورت تشکیل واحد حامی مادر در دانشگاه آزاد تأکید کرد: «دانشگاه آزاد سرلوحه‌ای برای حرکت مدنظر قرار داده و براساس آن سرلوحه در ابعاد مختلف علمی، فرهنگی و تربیتی ورود پیدا می‌کند. دانشگاه خودش را مسئول تعلیم و تربیت اجتماعی می‌داند بدین معنی که دانشگاه هم آموزش‌دهنده و هم پرورش‌دهنده است. هنگامی که این نگاه وجود داشته باشد دانشگاه در عین اینکه به مادران توجه می‌کند و به آنها اهمیت می‌دهد، پیرامون مادر و نقش مهم آن، به مادران آموزش نیز می‌دهد.»
مشاور عالی دانشگاه آزاد اسلامی در امور زنان و خانواده در تشریح دیگر ابعاد اهمیت و ضرورت تشکیل واحدهای حامی مادر گفت: «دانشگاه حامی مادر می‌خواهد مادرانی که به دانشگاه ورود پیدا می‌کنند یا زنانی که در حین تحصیل یا اشتغال مادر می‌شوند از ابعاد مختلف مورد توجه و مراقبت قرار گیرند که در این دستورالعمل به آن اشاره شده است. درواقع این دانشگاه می‌خواهد مادران نگاه پرورشگری خود را داشته باشند و بتواند این جایگاه مهم را به آنها آموزش دهد و مادرانی پرورش دهد که حتی با ورود به اجتماع و داشتن شغل و مسئولیت اجتماعی، مادرانی باشند که برای تربیت نسلشان- چه در خانه و چه در جامعه- نقش انسان‌سازی و فرهنگ‌سازی خود را داشته باشند، پس از این بعد دانشگاه حامی مادر، تعلیم‌وتربیت اجتماعی را مورد توجه و حمایت قرار می‌دهند.»
رئیس دانشکدگان فرهنگ و زندگی دانشگاه آزاد ادامه داد: «دانشگاه حامی مادر می‌خواهد علاوه بر اینکه پرچم افتخارآمیز مادر بودن و مادری را در دانشگاه بالا ببرد به افرادی که حین تحصیل و اشتغال مادر می‌شوند یا مادر هستند یاد دهد همیشه مهم‌ترین نقش برای آنها نقش مادری است و دانشگاه به این موضوع توجه می‌کند و به آن احترام می‌گذارد.»
او در ادامه تشریح کرد: «نکته دیگر این است که دانشگاه حامی مادر می‌خواهد این موضوع را در جامعه نیز فرهنگ‌سازی و جریان‌سازی کند که می‌توان مادر بود و تحصیل کرد و اشتغال داشت. می‌توان مادر خوب بود و درعین‌حال یک جایگاه اجتماعی خوب داشت اما فضایی که امروزه در عرصه‌های مختلف القا می‌شود حاکی است خانم اگر مادر باشد نمی‌تواند در جامعه موفق باشد یا اگر در جامعه موفق باشد نمی‌تواند مادر باشد یا اینکه مادر بودن چقدر برای یک خانم مهم است و با ابزار استقلال بانوان مادر بودن را زیرسؤال ببرند و کمرنگ کنند.»
قاسمی اضافه کرد: «دانشگاه حامی مادر می‌خواهد این فضا را بشکند و اعلام کند یک خانم می‌تواند استقلال، جایگاه اجتماعی، تحصیلات عالیه و مشاغل مختلف داشته باشد اما مادر باشد و مادری که باید به آن احترام گذاشت، از آن مراقبت و حمایت کرد. درعین‌حال که این مادر می‌تواند بخشی از تربیت اجتماعی را در هر عرصه‌ای مدیریت کند و حتی در شغل خود نیز آن مادر بودن خود را ساری و جاری کند.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «به‌ندرت در دانشگاه‌های خارج از ایران و در ایران و صرفاً در حد کلام دیده‌ایم که بحث شده دانشگاهی طرفدار خانواده یا به‌اصطلاح خانواده‌محور است و المان‌هایی در آن ورود دادند اما آنچه تاکنون مورد توجه نبوده مادر بودن است. دانشگاهی که براساس یا مبتنی‌بر موقعیت نقش مادری و مادر بودن باشد و توجه ویژه کند دانشگاه آزاد اسلامی است. آن چیزی که در دانشگاه حامی مادر وجود دارد، این است که فقط یک بعد در نظر نگرفته شده و قرار نیست تنها در کلام بماند. دستورالعملی که ابلاغ‌شده ابعاد مختلفی را شامل می‌شود. محور اصلی همه امکانات مطرح‌شده از قبیل تسهیلات فیزیکی و ملاحظات جغرافیایی، تسهیلات بهداشتی و آموزشی، اداری، نهادی مادر بودن است، یعنی در دانشگاه حامی مادر هرچه قرار است شکل بگیرد بر محور مادر بودن آماده می‌شود، به همین دلیل آموزش، پژوهش، فرهنگ، تسهیلات رفاهی و اداری باید براساس مادر بودن و توجه به نقش مادری دانشگاهیان تنظیم شود.»
مطالب پیشنهادی
