فرهیختگان: بازار خودرو در ایران همچون بسیاری از پدیده‌ها و متغیر‌های اقتصادی، تفاوت‌های زیادی با مشابه خود در کشور‌های دیگر دارد. درحالی‌که در اغلب کشور‌ها خودرو صرفاً یک کالای مصرفی (لوکس یا غیرلوکس) بوده، اما در ایران به واسطه بی‌ثباتی‌های اقتصادی و نوسان گسترده در بازار دارایی‌ها، خودرو از یک مؤلفه اقتصادی و کالای مصرفی به یک دارایی تبدیل شده است. اما یک تفاوت دیگر بازار خودرو در ایران و سایر کشور‌ها، نوع مدیریت آن است.

در ایران برخلاف سایر کشور‌ها، مدیریت بازار خودرو به‌واسطه ملاحظات اجتماعی (کمک به جبران قدرت خرید طبقات اجتماعی متوسط و کم‌درآمد)، در دست دولت قرار داشته و دولت‌ها سعی داشته‌اند به جای حکمرانی اقتصادی از طریق حکمرانی اجتماعی با خودرو مواجه شوند. این موضوع منجر به تشدید زیان خودروسازان، افت تولید و افت کیفیت خودرو‌ها و جاماندن خودروسازان ایرانی از رقبای جهانی و منطقه‌ای شده است. تحریم‌های ظالمانه نیز مورد دیگری است که خودروسازان ایرانی را به گوشه رینگ برده است.

البته در سه سال اخیر با تغییر مبادی واردات قطعه از اروپا به چین و همچنین تقویت داخلی‌سازی، تولید خودرو در کشور از سقوطی که در سال‌های 1397 تا 1400 داشت، فاصله گرفته و خود را به رکورد تولید سال‌های قبل از تحریم نزدیک کرده است. بررسی‌های «فرهیختگان» از تولیدات سال 1403 خودروسازان نشان می‌دهد طی سال گذشته خودروسازان نزدیک به یک میلیون و 320 هزار دستگاه خودرو تولید کرده‌اند که فاصله چندانی با تولید سال 1402 نداشته است. البته باید این مورد را در نظر گرفت که این تولید در شرایط قطعی گسترده برق و گاز صنایع رخ داده و کارنامه نسبتاً قابل دفاعی برای خودروسازان است. مورد قابل قبول کارنامه سال 1403 خودروسازان، کاهش قابل‌توجه تولید مونتاژکاران بخش خصوصی است.

   تولید 1.3 میلیون دستگاه خودرو در سال 1403
براساس گزارش‌های ماهانه شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا، مجموع تولیدات گروه ایران‌خودرو در سال 1403 به 538 هزار و 550 دستگاه رسیده که نسبت به سال 1402 تولیدات این گروه حدود 2 هزار و 254 دستگاه یا معادل نیم درصد افزایش داشته است. در گروه سایپا نیز تولیدات این گروه در سال گذشته به 498 هزار و 22 دستگاه رسیده که نسبت به سال 1402 افزایش 17 هزار و 248 دستگاهی یا رشد 36 درصدی را تجربه کرده است. با این حساب، مجموع تولید دو خودروساز دولتی به 1 میلیون و 36 هزار دستگاه رسیده که حدود 19.5 هزار دستگاه یا معادل 2 درصد بیشتر از تولید سال 1402 است.

بخش سوم تولید، مربوط به تولیدکنندگان بخش خصوصی یا مونتاژکاران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بین مونتاژکاران، فقط داده‌های رسمی گروه بهمن در دسترس بوده و تولیدات سایر خودروسازان بخش خصوصی تا انتهای 11 ماهه به صورت رسمی اعلام شده است. طبق این داده‌ها، تا انتهای 11ماهه سال 1403، تیراژ تولید مونتاژکاران حدود 259 هزار و 712 دستگاه بوده که نسبت به تولید 277 هزار و 820 دستگاه در مدت مشابه سال 1402، تولید خودروسازان بخش خصوصی کاهش 18 هزار و 108 دستگاهی یا 6.5 درصدی داشته است.

برآوردها نشان می‌دهد تولید این خودروسازان در پایان سال 1403 به عدد 283 هزار دستگاه رسیده است که کاهش 7.7 درصدی نسبت به سال 1402 دارد. در یک جمع‌بندی، تعداد تولید خودروسازان کشور اعم از بخش دولتی و خصوصی در سال 1403 حدود 1 میلیون و 319 هزار دستگاه برآورد می‌شود که نسبت به سال 1402 کاهش 4 هزار دستگاهی (کمتر از نیم درصد) داشته است. با توجه به قطعی‌های مکرر برق و گاز در صنایع، به نظر می‌رسد عملکرد خودروسازان و به ویژه خودروسازان بخش خصوصی نسبتاً قابل دفاع باشد.

عقب‌نشینی مونتاژکاران
همان‌طور که گفته شد، در سال 1403 خودروسازان بخش خصوصی با یک عقب‌نشینی نسبت به سال 1402، کاهش تولید داشته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد تا پایان 11ماهه 1403 که آمار رسمی اعلام شده، تولید خودروسازان بخش خصوصی 259 هزار و 712 دستگاه بوده که نسبت به تولید 277 هزار و 820 دستگاه در مدت مشابه سال 1402 کاهش 6.5 درصدی را تجربه کرده است. به طور جزئی‌تر، در 11 ماهه سال 1403 از کل تولیدات خودروسازان بخش خصوصی، تولید خودروهای سواری 228 هزار و 611 دستگاه بوده که رشد 1.5 درصدی داشته است.

نکته قابل تامل در بین گروه‌های تولیدی این خودروسازان، کاهش 50 درصدی تولیدات وانت بوده است. طی 11 ماهه سال گذشته وانت تولیدی خودروسازان  مونتاژکار از 30.6 هزار دستگاه به 15.3 هزار دستگاه افت کرده است. طی 11ماهه 1403 تولید ون 1904 دستگاه بوده که رشد 189 درصدی داشته است. تولید مینی‌بوس و میدل‌باس 465 دستگاه بوده که کاهش 12 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 1402 داشته است. طی مدت مذکور، تولید اتوبوس 765 دستگاه است که رشد 100 درصدی را تجربه کرده است. همچنین تولید کامیونت، کامیون و کشنده نیز 12.6 هزار دستگاه بوده که کاهش 38 درصدی داشته است.

البته این نکته لازم به ذکر است که تولید 283 هزار و 322 دستگاهی خودروسازان مونتاژکار در سال 1403 گرچه نسبت به سال 1402 روند کاهش داشته، اما همچنان پس از سال 1402؛ بالاترین مقدار تولید خودروسازان بخش خصوصی پس از سال 1402 است، به طوری که قبل از سال 1402 تولید این خودروسازان هیچ زمانی بالاتر از 200 هزار دستگاه نبوده و بالاترین تیراژ آنها مربوط به سال 1401 با 194 هزار دستگاه، سال 1396 با 154 هزار دستگاه و سال 1393 با 160 هزار دستگاه بوده است.

   کاهش 20 درصدی تولید گروه بهمن
در بین خودروسازان بخش خصوصی، گروه بهمن از شرکت‌های بورسی خودروسازی است که داده‌های رسمی را به صورت ماهانه منتشر می‌کند. نگاهی به آخرین گزارش ماهانه این گروه نشان می‌دهد مجموع تولید این گروه در سه شرکت بهمن موتور، سیباموتور و ستاره نیک آریا در سال 1403 حدود 32 هزار و 334 دستگاه بوده که نسبت به تولید 40 هزار و 292 دستگاهی سال 1402 کاهش 19.8 درصدی (حدود 8 هزار دستگاه) داشته است. در بین سه شرکت این گروه، تولیدات بهمن موتور از 39 هزار و 51 دستگاه در سال 1402 با کاهش 21 درصدی به 30 هزار و 807 دستگاه رسیده است.

با این حال، برخلاف تولیدات سواری بهمن‌موتور، تولیدات سیباموتور و ستاره نیک آریا با رشد همراه بوده است، به طوری که سیباموتور در سال 1403 تعداد 1353 دستگاه خودرو تولید کرده که رشد 25 درصدی نسبت به سال 1402 دارد و تولیدات ستاره نیک آریا نیز از 161 دستگاه با رشد 8 درصدی به 174 دستگاه رسیده است. شرکت سیباموتور تولیدکننده انواع کشنده، کامیون و کامیونت و ستاره نیک آریا هم تولیدکننده اتوبوس‌های شهری و برون‌شهری است.

  10 درصد افزایش قیمت خودرو فقط در یک ماه
گرچه تولید خودرو روند سال 1402 را ادامه داده و در مقایسه با تولید سال‌های 1397 تا 1400 که زیر یک میلیون دستگاه بوده، عدد نسبتا قابل توجهی است و به تولید قبل از تحریم‌ها تنه می‌زند و همچنین برخلاف سال‌های گذشته، واردات خودرو نیز عدد قابل توجهی بوده و بالاترین تعداد از سال 1396 تاکنون بوده است، اما در یک‌ماه اخیر به واسطه جهش نرخ ارز و تشدید انتظارات تورمی، قیمت بازاری اغلب خودروها روند رو به رشدی را تجربه کرده‌، به طوری‌که در یک ماه منتهی به 17 فروردین 1404، از میان ۳۰ خودروی بررسی‌شده در این گزارش -طی یک‌ماه- قیمت‌ها به طور میانگین 10 درصد افزایش داشته است.

البته گفتنی است که در دو روز گذشته قیمت‌ها تا حدودی دچار ریزش شده‌اند؛ با این حال، در بین 30 خودروی مورد بررسی در این لیست، بیشترین افزایش قیمت مربوط به خودروی ایکس33 کراس (اتوماتیک) بوده که از 17 اسفند ماه تا دیروز حدود 22 درصد افزایش قیمت داشته و از 1 میلیارد و 83 میلیون تومان به 1 میلیارد و 320 میلیون تومان رسیده است.

در رده‌های بعدی خودرو‌های ایکس55 پرو، سایپا 151 و تارا اتوماتیک وی4 قرار می‌گیرند که طی یک‌ماه اخیر به ترتیب 17 ، 14 و 13.5 درصد افزایش قیمت داشته‌اند. نکته قابل تأمل این ماجرا آنجاست که اغلب خودروهایی که به میزان بیشتری گران شده‌اند، متعلق به گروه مدیران‌خودرو از مونتاژکاران بخش خصوصی‌اند؛ پس از آن خودروهای میان‌رده که بیشترین افزایش قیمت را از اسفند 1403 تا 17 فروردین 1404 ثبت کرده‌اند به گروه ایران‌خودرو مربوط‌اند.

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.