معاون مرکز تعاملات بین‌الملل علم‌وفناوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» خبر داد
جذب و به‌کارگیری نخبگان بین‌المللی، در روند پیشرفت کشور تأثیر زیادی دارد. این موضوع در سال‌های اخیر به‌قدری اهمیت یافته است که در دی سال 1401 آیین‌نامه‌ای جهت حمایت از نخبگان غیرایرانی تصویب شد. همچنین ماده 98 قانون برنامه هفتم نیز در یک بند به این موضوع می‌پردازد. براساس قانون برنامه هفتم در بهمن سال جاری آیین‌نامه دیگری جهت حمایت از دانش‌آموختگان نخبه بین‌المللی تصویب شد اما این آیین‌نامه در 5 بند مشابه آیین‌نامه سال 1401 بود. سیدعلی حسینی، معاون مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری و مدیر پلتفرم کانکت با «فرهیختگان» درمورد روند آیین‌نامه جدید و علت تشابه آن با آیین‌نامه سال 1401 به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
آیین‌نامه جدیدی در جهت اجرای برنامه هفتم توسعه درخصوص استفاده از ظرفیت نخبگان خارجی تصویب شده است. درباره اهمیت آن توضیح دهید.
آیین‌نامه بند پ ماده 98 که ابلاغ شده، مربوط به بحث اتباع و نخبگان غیرایرانی است. در این آیین‌نامه همکاری و تعاملی با وزارت کشور و وزارت امور خارجه تعریف شده با این موضوع که متخصصان و محققان غیرایرانی که در ایرانند یا علاقه‌مندند که پروژه‌های تحقیقاتی را در ایران با همتایان داخلی ایرانی انجام دهند. ما در کشور یک ویزای نوآوری و فناوری با وزارت خارجه تعریف کرده‌ایم که اگر فردی بخواهد در حوزه‌های علمی و فناوری در ایران کار و تحقیق کند، می‌تواند از این ویزا استفاده کند.
درکنار آن برای افرادی که در دانشگاه‌های برتر ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند برای مثال افغانستانی‌ها، عراقی‌ها، لبنانی‌ها و غیرایرانی‌هایی که در ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند یا افرادی از کشور‌هایی مانند ترکیه یا حتی کشور‌های اروپایی که می‌خواهند به‌عنوان یک استاد مدعو در دانشگاهی در ایران حضور داشته باشند یا فرصت مطالعاتی در ایران داشته باشند. مشکلی که برای این افراد وجود داشت این بود ویزایی که وجود داشت تنها 6 ماه را شامل می‌شود.
به همین دلیل با کمیسیون اداره اتباع وزارت کشور مدلی را تعریف کردیم که به این افراد براساس مدل‌هایی که در دنیا وجود دارد، مانند بلوکارت آلمان که اگر یک متخصص غیرآلمانی بخواهد وارد آلمان شود باید صلاحیت‌های تخصصی و علمی داشته باشد، یعنی در مرحله اول صلاحیت‌های علمی و تخصصی را براساس شاخص‌های بنیاد نخبگان بررسی می‌کنیم و اگر آن فرد تأیید شود، برای کارت اقامت ویژه می‌رود که این کارت اقامت یک‌ساله، سه‌ساله و پنج‌ساله است.
مشابه همین آیین‌نامه در سال 1401 نیز ابلاغ شده بود. درمورد میزان عملیاتی شدن آن اطلاعاتی دارید؟
براساس ابلاغیه‌ای سال 1401، سامانه‌ای به نام i-connect طراحی شد. تا قبل از مصوبه سال 1401 این موضوع، محرمانه بود و امکان اینکه بتوانیم آن را در قالب یک سامانه بیاوریم، وجود نداشت اما با این ابلاغیه توانستیم این را به‌صورت عمومی اعلام کنیم و یک سامانه طراحی کردیم. البته در اجرا مشکلاتی داشتیم. فرض کنید کارت اقامت ویژه به یک نخبه غیرایرانی دادیم که براساس این کارت فرد باید در مدتی که در ایران یک پروژه تحقیقاتی انجام می‌دهد، بتواند از امکانات دیگر استفاده کند.
از گواهی‌نامه و کارت‌بانکی و سیم‌کارت گرفته تا گرنت‌هایی که می‌تواند برای آنان اپلای کند و بودجه‌هایی که وجود دارد اگر تأیید صلاحیت شود. اما این کارت کار نمی‌کرد. آیین‌نامه جدید وزارتخانه‌های دیگر مانند وزارت ارتباطات، کار، بهداشت، بانک مرکزی را موظف می‌کند که این خدمات را به نخبگان بدهند و این کمک می‌کند و یک مکمل برای مصوبه سال 1401 است.
در آیین‌نامه قبل نیز دستگاه‌هایی مانند بانک مرکزی و وزارت کار و تعاون موظف به ارائه خدمات شده بودند. علت تکرار تقریباً بدون تغییر این موارد چیست؟
آیین‌نامه سال 1401 در عمل، عملیاتی نشد. ما در دولت جدید دوباره این مورد را مطرح کردیم که بر اجرایی شدن آن‌ها تأکید شود. اگر کارت اقامت ویژه بخواهد اثرگذار باشد و آن فرد که در ایران مشغول به کار است و صلاحیت علمی و تخصصی دارد، بتواند فعالیت کند، باید این خدمات به او داده شود و مجدد این موارد را تأکید کردیم. در سه سال گذشته برای حدود 700 نفر کارت اقامت ویژه صادر کرده‌ایم که عمدتاً افرادی‌اند که در بیمارستان‌ها مشغول و پزشکند، افرادی‌اند که در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغولند یا خود مدیرعامل برخی شرکت‌ها هستند.
نیاز است که خدماتی به آنان داده شود چون براساس برنامه هفتم این موضوع مجدد به معاونت علمی- فناوری ابلاغ شده بود که برای این موضوع یک آیین‌نامه طراحی کنیم، موارد قبلی را با چند مورد جدید که بحث هیئت‌علمی شدن و امکان اینکه این افراد بتوانند در دانشگاه‌ها هم تدریس کنند یا اینکه بتوانند از حمایت‌ها و طرح‌های بنیاد ملی نخبگان استفاده کنند و همکاری با صندوق نوآوری شکوفایی برای اخذ و جذب بودجه‌هایی که بتوانند محصولاتی را تولید و شرکت‌های دانش‌بنیان تأسیس کنند، به آیین‌نامه قبلی اضافه شده است.
معیار معاونت برای نخبه شناختن یک دانشجوی بین‌المللی چیست؟
این روند دو مرحله است؛ یکی کارت اقامت است. برای کارت اقامت ویژه فرد باید از یکی از دانشگاه‌های برتر یا ایران یا خارج از کشور فارغ‌التحصیل شده باشد. مقالات و ثبت اختراع‌ها و جایز‌ه‌های او امتیاز دارد. اگر حداقل امتیاز را کسب کند، به کارگروه ویژه حوزه تخصصی خودش می‌برد. حوزه‌ها نیز مختلف است. از حوزه‌های هنری و علوم انسانی هست تا پزشکی و مهندسی. این یک‌مرحله است که مقداری آسان‌تر است.
فرض کنید که این فرد می‌خواهد وارد پست‌داک شود تا برای بنیاد علم ایران برای دریافت گرنت اقدام کند. این نخبه ترکیه‌ای، لبنانی یا افغانستانی در حال حاضر کارت اقامت ویژه را گرفته است و کد اقامت را دارد، می‌خواهد برای گرنت بنیاد نخبگان درخواست بدهد. در آنجا دیگر مانند یک شهروند ایرانی که باید درخواست کند و رزومه او امتیاز گیرد، براساس شاخص‌های بنیاد ملی نخبگان رزومه وی ارزیابی می‌شود.
فرض کنید فوق‌تخصص ارتوپدی از دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی دارید و به شما مجوز مطب و کار نمی‌دهند، با این کارت اقامت ویژه درخواست خود را برای وزارت بهداشت برای مطب ارسال می‌کنید یا برای وزارت کار برای مجوز کار ارسال می‌کنید. شرایط پذیرش و تأیید کارت اقامت ویژه این است که رزومه شما از حد متوسط بالاتر باشد و تخصص داشته باشید. مانند همان بلوکارت که در آلمان می‌گوید اگر نجار خوبی هم هستید و مدارکتان را بیاورید و تأیید شوید، به شما کارت اقامت را می‌دهم اما دیگر خودتان باید شغل ایجاد کنید یا درآمد ایجاد کنید که توانمندی‌های خودتان را نشان می‌دهد.
عمده افرادی که تابه‌حال کارت اقامت ویژه به آنان داده‌ایم، پزشک یا رشته‌های فنی- مهندسی بوده‌اند. ما فارغ‌التحصیل دانشگاه شریف و دانشگاه تهران و دانشگاه خارج از ایران و حتی دانشگاه‌های خارج از ایران را داشته‌ایم، برای مثال فردی را داشته‌ایم که در IBM و شرکت‌های بزرگ الکترونیکی کار کرده و خانمی را از ترکیه داریم که از دانشگاه توکیو ژاپن فارغ‌التحصیل شده و در حال حاضر استاد مدعو شریف است، یعنی رزومه‌ها قابل‌دفاعند و در مرحله بعدی اگر حمایت دیگری بخواهند و بخواهند هیئت‌علمی شوند یا با مرکزی کار کنند، آن مرکز مجدد صلاحیت علمی این افراد را بررسی می‌کند. در بیمارستان امام رضا(ع) و بیمارستان رضوی در مشهد، خیلی از متخصصان افغانستانی که پزشکند و در ایران نیز فارغ‌التحصیل شده‌اند، با کمک کارت اقامت ویژه توانسته‌اند کار کنند.
فردی را از نخبگانی که در دانشگاه فردوسی مشهد در حوزه علوم اجتماعی تدریس می‌کند داریم که شاخص بهره‌وری و عملکردی او بالای 30 است. می‌خواهیم مسیر ویژه‌ای برای کسانی باز کنیم که استعداد‌های برترند یا یک توانمندی و نخبگی در آنان است. با این شروع کردیم اما بعد تنها به یک کشور اکتفا نکردیم و در حال حاضر نیز درحال اطلاع‌رسانی به کشور‌های دیگری هستیم که علاقه‌مند بودند در ایران کار کنند.
آمار دقیق تعداد این افراد چقدر است؟
تابه‌حال حدود 720 نفر کارت اقامت ویژه دریافت کرده‌اند. حوزه‌های تخصصی عمدتاً پزشکی بوده و پس از آن فنی مهندسی و بعد علوم انسانی و در آخر نیز علوم پایه بوده است.
پیمایش مشخصی نسبت به عملکردشان داریم که چند نفر از آن‌ها هم‌اکنون در دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها کار می‌کنند؟
حدود 70 درصد از این افراد در دانشگاه‌ها و مراکز علمی- تحقیقاتی کار می‌کنند و حدود 30 درصد از آنان نیز یا در شرکت‌های دانش‌بنیانند یا خود مدیرعامل شرکت‌های فناور و شرکت‌های خلاقند.
با توجه به مواد آیین‌نامه‌ای که امسال تصویب شده است، مهم‌ترین بخش‌هایی که باید برای عملیاتی شدن آیین‌نامه فعالیت کنند و مشارکت کنند، کدام بخش‌ها هستند؟
از نظر من وزارت علوم و وزارت بهداشت به دلیل اینکه نهایت این افراد قرار است که در حوزه تحقیقاتی کمک کنند، مشارکت این دو وزارتخانه خیلی می‌توانند کمک کنند. البته دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، مانند پژوهشگاه رویان، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پژوهشگاه ملی ژنتیک دانشگاه‌هایی مانند تهران، شریف و امیرکبیر پایگاه‌هایی‌اند که این افراد در آن‌ها کار می‌کنند. در مرحله بعد مراکزی‌اند که در حوزه صنعت کار می‌کنند. ما متخصصانی از خارج از ایران داریم که علاقه‌مندند با صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط گیرند.
اگر این ظرفیت در شرکت‌های دانش‌بنیان ما ایجاد شود، این افراد می‌توانند سفیری از محصولات آن شرکت در کشور مقصد خود باشند. این افراد بازار کشور خود را خوب می‌شناسند. اگر بتوانیم این افراد را در شرکت‌های دانش‌بنیان درگیر کنیم، می‌توانند بازار خوبی برای محصولات صادراتی ما در خارج از ایران ایجاد کنند. این را با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌بندیم که این افراد بیشتر بتوانند با شرکت‌ها ارتباط گیرند که حمایت‌های دیگر را نیز از آن‌ها داشته باشیم.
معاونت برای عملیاتی شدن این آیین‌نامه برنامه مدونی با همکاری دیگر مجموعه‌ها دارد؟
اخیراً نشستی را در پارک فناوری پردیس برگزار کردیم که در آنجا ورژن جدید سامانه i-connect رونمایی شد. شرکت‌های دانش‌بنیان، وزارت صنعت، وزارت علوم و بهداشت در آنجا حضور پیدا کردند و اولین نشست نخبگان افغانستانی برگزار شد. ما روی سامانه i-connect برنامه مدونی را طراحی کردیم که از ابتدایی که کارت اقامت ویژه را می‌گیرند تا سه‌سالی که بتوانیم حداکثر استفاده را از ظرفیت علمی- تخصصی و سرمایه‌های این افراد داشته باشیم کار را جلو می‌بریم.
با توجه به سرنوشت آیین‌نامه مشابه، چشم‌انداز اجرای این آیین‌نامه را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
نکته این است که اگر بتوانیم از همین افرادی که در حال حاضر کارت اقامت ویژه دارند و از کشور‌های مختلفی چون ایتالیا، اروپا، ترکیه، لبنان، عراق و افغانستانند، خوب میزبانی کنیم و احساس کنند در ایران اثرگذارند، خود این افراد شبکه‌ای از دوستان متخصص خود را می‌شناسند که دعوت می‌کنند در i-connect درخواست بدهند و بتوانند از آن ظرفیت استفاده کنند.
برای بسیاری از دانشجویان و متخصصان خارج از ایران جذاب است. با توجه به جذابیت‌های فرهنگی، تاریخی و حتی علمی و فناوری که ما در ایران داریم برای بسیاری از این افراد جذاب است که بتوانند چندسالی را در ایران کار کنند. وظیفه و هنر ما این است که بتوانیم زیرساختی را ایجاد کنیم که این افراد بتوانند بدون دغدغه‌های اقامتی یا شماره‌حساب و سیم‌کارت، در آن بازه چندساله فعالیت خود را انجام دهند. چون این افراد رزومه‌های خوب و ارزشمندی دارند، اثرگذاری آنان در زیست‌بوم علمی- فناوری ایران و حوزه بین‌الملل می‌تواند خیلی برای کشور مفید باشد.
با همین شرایطی که داریم، چقدر می‌توانیم زمینه را فراهم کنیم که این افراد بیایند؟ می‌توانیم پذیرای چند نفر باشیم و امیدوار باشیم که چه تعداد در اینجا مشغول به کار شوند؟
ما در اینجا محدودیتی نداریم، یعنی خیلی سریع کار‌ها را انجام می‌دهیم و موضوع اقامت ویژه را جلو می‌بریم اما مصرف‌کننده تخصصی علم و مهارت این افراد نیستیم. ما یک تسهیلگر در معاونت علمی هستیم که این افراد را به دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها وصل می‌کنیم. هرچقدر که ظرفیت آن‌ها باشد و بخواهند که از این ظرفیت استفاده کنند. من نمی‌توانم بگویم چقدر و چه تعداد.
این موضوع بستگی به ظرفیت آن‌ها دارد اما تمام تلاش خود را می‌کنیم افرادی که کارت اقامت ویژه می‌گیرند و تخصص خوبی را دارند را به‌جای درست وصل کنیم تا آنان نیز بتوانند از این توان استفاده کنند و زمانی که چند پروژه موفق ایجاد شد، این خود، خود را توسعه می‌دهد، یعنی شاید خیلی نیازی به تبلیغ ما نباشد. یا این افراد دوستانشان را می‌آورند یا جا‌هایی که میزبان این پروژه‌ها هستند، بتوانند کار‌ها را توسعه دهند و زیرساخت را ایجاد کنند.
مطالب پیشنهادی
