گزارش «فرهیختگان» از ابلاغ مجدد آیین‌نامه‌ای در حمایت از دانش‌آموختگان نخبهٔ غیرایرانی
ابوالفضل مظاهری – مرضیه قیاسی، گروه دانشگاه: جلوداران علمی دنیای امروز به جز محققان و اندیشمندان کشورشان حساب ویژه‌ای هم بر جذب ذهن‌های برتر سایر کشور‌ها باز کرده‌اند. درواقع میزبانی از دانشجویان خارجی به جز تأثیر مستقیم اقتصادی، نتایج مختلف و غیرمستقیمی حتی در همان حوزه اقتصاد کشور‌ها هم دارد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مثلاً بررسی یک مقاله علمی نشان داده که بین 55 تا 70 درصد از استارتاپ‌ها توسط فارغ‌التحصیلان خارجی تأسیس می‌شوند که بیشتر آن‌ها متولدان خارج از آمریکا هستند. نمونه‌ای از یک رویکرد حمایتی در جذب نخبگان خارجی که نتیجه آن را می‌توان در شکوفایی اقتصاد یک کشور دنبال کرد. ایران اما به همان میزان که در جذب دانشجویان خارجی ضعف داشته، در نگه‌داشتن افراد شاخص این گروه هم ضعیف عمل کرده است. موضوعی که حالا با تأکید مجدد برنامه هفتم به یکی از اولویت‌های دستگاه‌های مربوط تبدیل شده است.
مشکل که یکی دوتا نیست!
با یک سرچ کوتاه می‌توان کوهی از مشکلات نخبگان غیرایرانی را یافت. مشکلاتی همچون اقامت، امکانات، کار و خدمات که یکی دوتا نیستند اما با مدیریت اساسی قابل حلند. سیدحسن رضاتقوی، یک نخبه پاکستانی است که در ایران تحصیل کرده است. او در گفت‌وگو با روزنامه «جوان» مشکلات نخبگان غیرایرانی را از نگاه خود این‌گونه بیان کرد: «به نظر من یکی از مشکلات نخبگان غیرایرانی در ایران این است که خیلی سخت به آن‌ها اقامت دائم می‌دهند. ایران روی این‌ها به لحاظ فکری کار کرده و می‌توانند خیلی کمک کنند، اما برای حفظ آن‌ها برنامه ندارد. یک خارجی که به ایران آمده و درس خوانده می‌تواند به ایران خیلی کمک کند.» چندی پیش یکی از نخبگان افغانستانی در نشست هم‌اندیشی نخبگان غیرایرانی که توسط بنیاد ملی نخبگان برگزار شده بود، موضوع اقامت را به‌عنوان یکی از چالش‌های فعالیت در ایران برشمرد. او در تصریح این موضوع گفت: «ساختار اقامتی هنوز به‌گونه‌ای نیست که یک فرد نخبه به این موضوع فکر نکند که چند مدت بعد دچار چالش می‌شود.» نخبه دیگری از پاکستان در همین نشست نبود یک سازمان مشخص به‌عنوان متولی را به‌عنوان چالش معرفی کرده و گفت: «نخبگان یک سازمان مشخص هم نداریم که نخبگان بین‌المللی بدانند کدام سازمان، سازمان متولی آن‌ها است.»
حضور نخبگان بین‌المللی در پیچ‌وخم بروکراسی
یکی از مواردی که قانون برنامه هفتم به آن توجه نشان داده است موضوع حمایت از دانش‌آموختگان نخبه خارجی است. بند پ ماده 98 قانون برنامه هفتم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان موظف شده است تا با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ظرف یک سال از لازم‌الاجرا شدن برنامه، امکانات لازم برای دانش‌آموختگان بین‌المللی نخبه‌ای را که تقاضای لازم برای کار آنان در کشور وجود دارد، فراهم کند. آیین‌نامه اجرایی این بند که باید توسط معاونت علمی با همکاری وزارتخانه‌های کشور، اطلاعات، علوم و بهداشت و امور خارجه تهیه می‌شد، بیست‌وهشتم بهمن‌ماه سال جاری، با عنوان امکان اشتغال، اقامت و دریافت تسهیلات کنسولی دانش‌آموختگان بین‌المللی نخبه، تصویب شد. اما نکته جالب توجه این است که آیین‌نامه تصویب‌شده شباهت بسیار زیادی به آیین‌نامه حمایت از نخبگان غیرایرانی که در 25 دی‌ماه سال 1401 به تصویب رسیده بود، دارد و 5 ماده آن، تا حدودی همان 5 ماده‌ای است که در آیین‌نامه حمایت از نخبگان ایرانی آمده است البته با یک تفاوت کوچک که در وظایف کمیسیون و فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایجاد و دو تبصره در خصوص مدت و لغو اقامت متقاضیان وظایف کمیسیون اضافه شده است.
آیین‌نامه چه می‌گوید؟
سؤال نخست پیش از بررسی آیین‌نامه، درخصوص معرفی مخاطب اصلی آن است. چه کسی به عنوان دانش‌آموخته بین‌المللی نخبه شناخته می‌شود؟ اساسنامه بنیاد ملی نخبگان می‌گوید شخص غیرایرانی نخبه‌ای کارآمد و برجسته است و اثرگذاری او در تولید علم و هنر و فناوری کشور محسوس است. این فرد قاعدتاً دارای تحصیلات دانشگاهی از مراکز علمی مورد تأیید وزاتخانه‌های علوم و بهداشت است. معاونت علمی در ماده دوم آیین‌نامه موظف شده است که این افراد را طی دو هفته پس از بررسی و تکمیل مدارک به کمیسیون ویژه اقامت و تسهیلات وزارت کشور معرفی کند تا این کمیسیون پس از بررسی پرونده‌های دریافتی در یک بازه دوماهه، نسبت به بررسی و تصمیم‌گیری درمورد آنان اقدام کند. درصورت تأیید کمیسیون، فرماندهی نیروی انتظامی به این افراد طی دو هفته اقامت می‌دهد.
اقامت، ورود و خروج دانش‌آموختگان نخبه بین‌المللی دارای اقامت در گذشته نیازمند تأیید دستگاه‌های اجرایی است. اقدامی که قرار است از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند و پنجره واحد خدمات دستگاه دنبال شود.
وزارت امور خارجه هم موظف شده تا با درخواست معاونت، برای دانش‌آموختگان نخبه غیرایرانی روادید علمی و فناوری (نوآوری) با مدت اقامت حداکثر 90 روز صادر کند، ویزایی که می‌تواند در برگزاری همایش‌های علمی و فناوری و تحقیقات اثرگذار باشد. علاوه بر این با درخواست معاونت، فرماندهی انتظامی می‌تواند بدون نیاز به خروج از کشور، تغییر اقامت دانش‌آموختگان بین‌المللی نخبه فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش‌عالی داخلی را بدون نیاز به خروج از کشور انجام دهد. براساس مفاد آیین‌نامه قرار است تا وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سایر دستگاه‌های اجرایی برای دانش‌آموختگان بین‌المللی نخبه دارای اقامتی که تقاضای کار دارند، پروانه اشتغال یا جواز کسب صادر کنند. صدور گواهینامه رانندگی و سیم‌کارت، تأسیس شرکت، خدمات بیمه و خروج و بازگشت یکی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی نخبگان خارجی در ایران به حساب می‌آید و قرار است توسط دستگاه‌های اجرایی ممکن شود. بانک مرکزی هم براساس این آیین‌نامه و البته با همکاری وزارتخانه اطلاعات و وزارت کشور به دانشجویان بین‌المللی نخبه دارای اقامت خدمات بانکی ارائه خواهد داد.
معاونت با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی و صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر، تأمین سرمایه را برای نخبگان بین‌المللی تسهیل می‌کند و وظیفه دارد که هر 6 ماه یک‌بار، گزارش عملکرد و ارزیابی اجرای این آیین‌نامه را به تفکیک دستگاه‌ها، برای کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی و شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان ارسال کند تا نظارت صورت گیرد.
چالش‌های دانشجویان نخبه حل می‌شود؟
آیین‌نامه‌ای که بررسی شد در صورت اجرایی شدن، در بسیاری از حوزه‌ها موجب تسهیل روند کار و کاهش دغدغه‌های نخبگان غیرایرانی می‌شود. این موضوع می‌تواند به رشد بیشتر کشور در زمینه‌های زیادی از جمله علمی و اجتماعی کمک کند. علاوه بر این حضور نخبگان خارجی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های آنان موجب تبادل فرهنگی نیز می‌شود و فرهنگ اصیل ایرانی را در سطح جهان معرفی می‌کند. در این شکی نیست که این آیین‌نامه یک قدم رو به جلوست اما اگر شباهت‌های آن را با آیین‌نامه سال 1401 در نظر بگیریم، این سؤال پیش می‌آید که چرا مواردی همچون وظایف بانک مرکزی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط با وجود اینکه دو سال قبل در آیین‌نامه‌ای مرتبط با موضوع حمایت از نخبگان غیرایرانی آمده‌اند، در آیین‌نامه جدید بازهم باید تکرار شوند؟ چرا در دو سال اخیر روند حضور نخبگان خارجی با وجود ابلاغ آیین‌نامه آن‌گونه که انتظار می‌رفت تسهیل نشد؟
مطالب پیشنهادی
