گندم‌های کشاورزان به دلیل عدم استقبال دولت به عنوان غذای دام مورد استفاده قرار می‌گیرد
خرید تضمینی گندم کاهش یافت
بر اساس آخرین آمارها تا ششم مرداد سال جاری در کل کشور حدود 6 میلیون و ۷۰۰ هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است. بررسی آماری نشان می‌دهد این میزان نسبت به سال گذشته به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است، به‌طوری که در سال 96 با وجود کمبود ریزش‌های جوی تا تاریخ 29 تیر حدود 6 میلیون و 850 هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده بود. حال به نظر می‌رسد کاهش خرید تضمینی گندم ممکن است حتی به رقم یک میلیون تن هم برسد، چنانکه رئیس بنیاد توانمندسازی گندمکاران اخیرا (25 تیر) از کاهش 700 هزار تنی خرید تضمینی گندم نسبت به مدت مشابه سال 96 خبر داده بود. بر این اساس اگر دولت نتواند مطابق نیاز کشور از کشاورزان گندم خریداری کند، قطعا باید ارقام قابل توجهی را برای واردات این محصول اختصاص دهد. این موضوع در شرایط فعلی که کشور با محدودیت ارزی مواجه است، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. همچنین بر اساس گزارش اخیر « فائو»، در سال 2018 با کاهش برداشت گندم در روسیه و خطرات اقلیمی در آمریکا، قیمت جهانی گندم تا پایان سال جاری میلادی افزایش قابل توجهی را تجربه خواهد کرد، به‌طوری که فقط در یک ماه اخیر میلادی قیمت جهانی گندم با افزایش 25 دلاری در هر تن، از 223 دلار در پایان ژوئن به 248 تا 250 دلار در روزهای اخیر رسیده است. حال گندمی که می‌شد با قیمت 1300 تومان از داخل کشور تهیه شود، دولت مجبور خواهد شد به قیمت گزاف از سایر کشورها این محصول را وارد کند.
دستکاری دولتیِ آمار خرید تضمینی گندم!
بررسی اظهارات مسئولان مرتبط با خرید تضمینی گندم نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر ارقام مختلف و بسیار متفاوتی از میزان خرید تضمینی گندم به رسانه‌ها اعلام شده است که هیچ‌همخوانی‌ای با هم ندارد، به طوری که در 25 تیر علیقلی ایمانی، رئیس بنیاد توانمندسازی گندمکاران طی مصاحبه‌ای گفت میزان خرید تضمینی تاکنون پنج میلیون و 100 هزار تن بوده که این میزان 700 هزار تن از مقدار خرید تضمینی مدت مشابه سال 96 کمتر است. پس از اظهارات وی مبنی‌بر کاهش خرید تضمینی گندم در سال جاری، سید مومن نیافر مدیر خرید داخلی شرکت بازرگانی دولتی ایران در تاریخ دوم مرداد 97 از خرید تضمینی 6 میلیون و 800 هزار تنی تا تاریخ مذکور خبر داد. به عبارتی دیگر در حدود یک هفته میزان خرید تضمینی گندم یکباره یک میلیون و 700 هزار تن افزایش یافت که اگر روند پنج ماهه خرید تضمینی گندم در سال جاری را مدنظر قرار دهیم، افزایش این مقدار در یک هفته کاملا بعید و غیرممکن به نظر می‌رسد. نکته قابل تامل این است که علیقلی ایمانی تنها دو روز پس از اظهارات سید مومن نیافر در تاریخ چهار مرداد می‌گوید تاکنون حدود پنج میلیون و 700 هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است.
اما اظهارات متناقض دو مسئول فوق به همین‌جا ختم نشد، به‌طوری که سید مومن نیافر پس از گذشت سه روز از اظهارات قبلی خود، در تاریخ پنجم مرداد 97 در اظهاراتی جدید به خبرنگاران گفت تاکنون 6 میلیون و 700 هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است. بر اساس آنچه در جدول آمده است، اظهارات اخیر نیافر با اظهارات دوم مرداد وی حدود 100 هزار تن کاهش نشان می‌دهد. به عبارتی دیگر با وجود اینکه روند خرید تضمینی باید صعودی باشد، اما در اظهارات متناقض مدیرکل دفتر هماهنگی خرید داخلی شرکت بازرگانی دولتی ایران، این روند سیر نزولی است.
آیا گندم خوراک دام شده است؟
اواخر آبان سال 93 بود که گزارش «تحقیق و تفحص از وزارت صنعت، معدن و تجارت» منتشر شد. در این گزارش علاوه‌بر وزارت صمت، عملکرد وزارت جهاد کشاورزی، بانک مرکزی و گمرک نیز مورد کنکاش قرار گرفته بود. در بخشی از این گزارش آمده است: «از آنجا که انحصار خرید کالا‌های استراتژیک کشاورزی (گندم، ذرت، جو و... ) در اختیار دولت است، دولت با تعیین قیمت‌های خرید تضمینی در سطوح نسبتا پایین انگیزه لازم برای تولید بیشتر این محصولات و فروش آن به دولت را تضعیف کرده است.» این گزارش تاکید می‌کند روند تعیین قیمت تضمینی سطح پایین در چند سال اخیر عملا سودی برای تولیدکنندگان این محصولات درپی نداشته است و سبب شده تا مقدار مصارف غیرانسانی گندم شدیدا افزایش یابد، به‌طوری که سهم بالایی از آن در دامداری‌ها به مصرف رسیده است (حدود 9 میلیون تن در سال 91) به عبارت دیگر قیمت‌گذاری ناکارآمد گندم در سال‌های مورد تحقیق سبب کاهش شدید خرید قیمت گندم داخلی از تولیدکنندگان توسط دولت شد. تا سال 89 حدود 70 تا 75 درصد از گندم تولیدی توسط دولت و با قیمت‌های تضمینی اعلام شده خریداری می‌شد، اما بعد از سال 89 این عدد به تدریج کاهش یافت تا در سال 91 به کمتر از 35 درصد از تولید داخل رسید. در این گزارش آمده است بررسی‌های مرکز مطالعات وزارت جهاد کشاورزی و مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد از سال 82 تا 91 آمار خریدهای تضمینی محصولات کشاورزی که از سوی وزارت جهادکشاورزی اعلام شده بود، غیرواقعی بوده است.
حال با گذشت پنج ماه از خرید تضمینی گندم و با لحاظ این موضوع که میزان ریزش‌های جوی در سال جاری بیش از سال 96 بوده و همچنین لحاظ کردن اظهارات متناقض و غیرواقعی مسئولان دولتی این سوال مطرح می‌شود که آیا کاهش خرید تضمینی گندم بازهم نشان از خروج گندم از چرخه آرد و نان به سمت خوراک دام و طیور است؟ در این رابطه اگر اظهارات علیقلی ایمانی، رئیس بنیاد توانمندسازی گندمکاران در 30 خرداد سال جاری را مدنظر قرار دهیم، افزایش تمایل مصرف در بخش غیرانسانی تقویت می‌شود، به‌طوری که وی در مصاحبه‌ای با اظهار نگرانی نسبت به وضعیت کنونی خرید تضمینی گندم می‌گوید ثبات نرخ خرید گندم، نقض خرید تضمینی محصولات کشاورزی و نابسامانی بازار نهاده‌های دامی موجب شد که بسیاری از دلالان، واسطه‌ها، مرغداران به خرید گندم روی بیاورند که با این وجود بازار دلالی این محصول حسابی داغ شده است. ایمانی ادامه می‌دهد بنابراین با یک حساب سرانگشتی کشاورزان درمی‌یابند پولی که امروز دریافت می‌کنند، بهتر از نسیه‌ای است که طی چند ماهه می‌گیرند، به همین خاطر اقدام به فروش گندم به دلالان و مرغداران به صورت نقدی می‌کنند.
کاهش خرید تضمینی گندم چرا و چگونه؟
نرخ خرید تضمینی گندم 700 تومان کمتراست
جمال فتحی، عضو خانه کشاورزی کردستان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید قیمت گندم بسیار پایین است، به‌طوری که قیمت گندم در حالی برای کشاورز حدود 2000 تومان تمام می‌شود که دولت طی دو سال اخیر قیمت این محصول استراتژیک را مطابق تورم سالانه افزایش نداده است. وی معتقد است هزینه تولید در ایران زیاد است و در مورد کشاورزی نیز این امر موجب شده کشاورز از مرحله کاشت تا برداشت برای هر کیلو گندم حدود 2000 تومان هزینه کند و درنهایت هر کیلو گندم را با 700 تومان کمتر، به قیمت حدود 1300 تومان به دولت می‌فروشد. فتحی ادامه می‌دهد اگر دولت می‌خواهد از کشاورز حمایت کند، باید هزینه تمام‌شده تولید گندم را که ناشی از هزینه‌های نهاده‌های کشاورزی و قیمت ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی است، پایین بیاورد. عضو خانه کشاورزی کردستان می‌گوید طی سال‌های آتی اغلب کشاورزان با ضرر انباشته مواجه شده‌ایم و بدهکار بانکی خواهند بود و ادامه روند موجب خواهد شد کشاورز روستا و مزرعه را رها کرده و تبدیل به حاشیه‌نشین شهرهای بزرگ شود.
خرید گندم برای دام و طیور نتیجه اقدامات دولت است
علی اکبری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که آیا کاهش خرید گندم می‌تواند ناشی از فروش گندم برای مصارف غیرانسانی (دام و طیور) باشد، می‌گوید نارسایی‌هایی در موضوع خرید تضمینی گندم وجود دارد، به‌طوری که دولت از ابتدا نرخ تضمینی گندم را برخلاف قانون مطابق تورم سالانه افزایش نداد. البته در سال 96 نیز دولت نرخ خرید تضمینی را مطابق تورم سالانه افزایش نداد و این امر روی انگیزه کشاورزان تاثیر منفی گذاشت. همچنین تلاطم ارزی سال جاری نیز مزید بر علت شده است که نحوه عرضه گندم نسبت به سال‌های قبل تغییر کند، به‌طوری که این یک اصل مهمی در اقتصاد است که در هنگام گرانی کالا، کالای مشابه ارزش جایگزینی پیدا می‌کند. لذا با توجه به اینکه قیمت سویا و ذرت متاثر از نوسانات ارزی افزایش چشمگیری یافته است، طبیعتا دامدار و مرغدار بخشی از نیاز خود را از گندم تامین می‌کنند. توجه داشته باشیم که گندم تولیدی کشاورزان امروز به ریال خریداری می‌شود و همچنین دو سال نیز افزایش قیمت نداشته است. لذا در این وضعیت کشاورز نمی‌تواند گندم را به دولت داده و مدت‌ها منتظر پول خود باشد و طبیعی است که دلال‌ها وارد شوند و گندم را نقدا برای مصارف غیرانسانی خریداری کنند.
* نویسنده : مهدی عبداللهی روزنامه نگار
مطالب پیشنهادی
