پیامدهای سیاسی-حقوقی بحران مهاجرین و بی‌جاشدگان غزه

متین زمانیان: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، به منظور بررسی دقیق و همه‌جانبه بحران انسانی جاری در غزه، اقدام به برگزاری کنفرانس علمی- تخصصی با عنوان «پیامدهای سیاسی-حقوقی بحران مهاجرین و بی‌جاشدگان غزه» نمود. این همایش، که با هدف تحلیل ابعاد گوناگون و ارائه راهکارهای عملی برای کاهش آلام و رنج‌های آسیب‌دیدگان برگزار شد، میزبان جمعی از اساتید، پژوهشگران، متخصصان حقوق بین‌الملل، و دانشجویان فعال در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بود.

مجتبی مقصودی، مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با اشاره به بحران بی‌سابقه آوارگی در غزه، که ناشی از حملات نظامی گسترده و شرایط وخیم انسانی است، ابعاد حقوقی، انسانی، سیاسی، و امنیتی این فاجعه را مورد توجه قرار داد و ضمن ابراز تأسف از انفعال و سکوت جامعه جهانی در قبال این بحران انسانی، خواستار یافتن راهکارهای نوآورانه، مؤثر، و پایدار برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی شد و تأکید کرد که بحران کنونی آوارگان، فراتر از یک مسئله صرفاً منطقه‌ای، به یک "بحران بین‌المللی" و تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی تبدیل شده است که نیازمند توجه و اقدام فوری تمامی بازیگران عرصه بین‌الملل است. وی همچنین افزود که این همایش فرصتی مغتنم برای تبادل نظر، هم‌اندیشی، و ارائه راهکارهای عملی برای کمک به مردم مظلوم غزه و کاهش آلام آنان است.

تحلیل ژئوپلیتیکی طرح‌های راهبردی غرب در غزه: رقابت قدرت‌های بزرگ و پیامدهای منطقه‌ای

بخش نخست همایش به ارائه و بررسی «طرح راهبردی غرب در غزه (کانال بن گورین، کریدور IMEC)» اختصاص یافت. در این بخش، عبدالحسین الله کرم، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، با ارائه تحلیلی جامع و آینده پژوهانه به بررسی پیامدهای ژئوپلیتیکی و استراتژیک این طرح‌ها پرداخت. ایشان با اشاره به ظهور تدریجی نظم نوین جهانی و شکل‌گیری جهان چندقطبی، جایگاه و نقش غزه و کشورهای منطقه آسیای غربی را در این ساختار جدید مورد بحث و بررسی قرار داد. وی با مقایسه طرح «کمربند و جاده» چین و طرح‌های مشابه آمریکایی در G7 و G20، "جنگ کریدورها" را به عنوان یک پدیده مهم و تعیین‌کننده در قرن 21 معرفی کرد و تأثیرات این رقابت فزاینده بین قدرت‌های بزرگ بر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) را تشریح نمود.

وی با تشریح جزئیات طرح‌های آمریکا در G20، شامل «کریدور عرب-مد (Arab-Med Corridor)» و «کانال بن گورین (Ben Gurion Canal)»، اهداف اعلام‌شده و پیامدهای احتمالی این طرح‌ها را مورد ارزیابی همه‌جانبه قرار داد. ایشان «کانال بن گورین» را طرحی با هدف به حاشیه راندن و تضعیف کانال سوئز و ایجاد یک مسیر جایگزین و رقابتی برای اتصال خلیج عقبه به دریای مدیترانه دانست و تأکید کرد که این طرح از قلب غزه عبور می‌کند و می‌تواند پیامدهای جدی برای اقتصاد و امنیت مصر داشته باشد. این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به عملیات طوفان الاقصی و واکنش مقامات آمریکایی مبنی بر دخالت ایران در این عملیات، تصریح کرد که هر دو کانال و کریدور پیشنهادی از غزه عبور می‌کنند و عملیات طوفان الاقصی این مسیرها را با چالش‌های جدی و تهدیدات امنیتی مواجه کرده است. وی در پایان سخنان خود، ضمن محکوم کردن تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای کوچ اجباری مردم غزه و تغییر بافت جمعیتی این منطقه، تأکید کرد که این طرح با مخالفت جدّی و قاطع کشورهای مصر و اردن روبرو شده است.

تحلیل حقوقی طرح ترامپ و مسئولیت‌های بین‌المللی دولت‌ها و سازمان‌ها

احمد کاظمی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق، به بررسی و تحلیل ابعاد حقوقی "طرح ترامپ برای اخراج جمعیت غزه از منظر حقوق بین‌الملل" پرداخت. ایشان با اشاره به طرح دو مرحله‌ای ترامپ، که شامل انتقال اجباری و اجباری فلسطینیان به کشورهای همسایه و واگذاری سرزمین غزه به آمریکا بود، این طرح را مغایر با اصول بنیادین و قواعد آمره حقوق بین‌الملل دانست. وی با استناد به قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد و آرای مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ)، بر غیرقانونی بودن شهرک‌سازی‌های رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، حق بازگشت آوارگان و پناهندگان فلسطینی به سرزمین خود، و لزوم عدم همکاری سایر کشورها با اقدامات غیرقانونی و ناقض حقوق بین‌الملل اشغالگران تأکید کرد. وی همچنین با اشاره به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)، بر مسئولیت کیفری مقامات اسرائیلی در قبال جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت در غزه تأکید نمود.

مسئولیت بین المللی اقدام متقابل اسراییل و حماس در زمان جنگ و صلح

رضا جلالی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم سیاسی، به عنوان سخنران بعدی به بررسی «مسئولیت بین‌المللی اسرائیل و حماس در زمان جنگ و صلح» پرداخت. وی با ارائه تحلیلی تاریخی و ریشه‌یابی اشکل‌گیری دولت اسرائیل و نقش قدرت‌های خارجی در این فرآیند، به انتقاد از سکوت، انفعال، و استانداردهای دوگانه جامعه بین‌المللی در قبال تحولات و بحران‌های غزه پرداخت. ایشان با اشاره به طرح‌های پیشین و وضعیت کنونی، پیشنهاد کرد که برای حل بحران و کاهش آلام مردم غزه، کشورهای اردن و مصر به طور موقت قیمومیت کرانه باختری و غزه را بر عهده بگیرند.

تحلیل سیاست خارجی و نقش بازیگران منطقه‌ای: مصر و ترکیه

در بخش پایانی کنفرانس، آقای مهرزاد بخشی‌زاده، دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری عمومی، به تحلیل «مواضع کشورهای همسایه در بحران بی‌جاشدگان غزه با تاکید بر دو کشور مصر و ترکیه» پرداخت. وی با بررسی سیاست خارجی مصر و ترکیه در قبال بحران غزه، به تبیین رویکردها، منافع ملی، الزامات امنیتی، و محدودیت‌های ساختاری این کشورها اشاره کرد. در ادامه کنفرانس این دانشجوی سیاستگذاری عمومی با اشاره به سکوت‌ اولیه مقامات ترکیه و سپس محکومیت لفظی اقدامات اسرائیل، به تضادها و پیچیدگی‌های سیاست خارجی این کشور در قبال مسئله فلسطین و روابط آن با رژیم صهیونیستی پرداخت که دارای پیدا و پنهان های فراوانی است. وی در ادامه به طرح صلح پیشنهادی ترکیه و عدم استقبال آن در مجامع بین‌المللی اشاره کرد و پیامدهای این موضوع را مورد ارزیابی قرار داد. بخشی‌زاده در ادامه به بررسی چالش‌های پیش روی مصر در مدیریت بحران غزه و پیامدهای امنیتی و جمعیتی ورود آوارگان فلسطینی به این کشور پرداخت.

جمع‌بندی و توصیه‌های سیاستی

کنفرانس«پیامدهای سیاسی-حقوقی بحران مهاجرین و بی‌جاشدگان غزه» با ارائه دیدگاه‌های تخصصی و ارزیابی‌های واقع‌بینانه، به تبیین ابعاد پیچیده و چندلایه این بحران کمک شایانی نمود. شرکت‌کنندگان در همایش بر این نظر بودند که حل پایدار و عادلانه بحران غزه نیازمند رویکردی جامع، همه‌جانبه، منصفانه، انسانی و پایدار است که بتواند ابعاد حقوقی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را در نظر بگیرد. با توجه به تداوم بحران و پیامدهای انسانی، ژئوپلیتیکی، و امنیتی آن، ادامه گفتگوها، تبادل نظرها، و برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی در مجامع علمی و پژوهشی بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.

مهم‌ترین توصیه‌های سیاستی و راهکارهای عملی مطرح شده در این کنفرانس علمی:

- افزایش و تقویت همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای ارائه کمک‌های بشردوستانه فوری و مؤثر به مردم آسیب‌دیده غزه.

- تلاش مستمر و پیگیر برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی عادلانه، پایدار، و جامع بر اساس قوانین بین‌المللی، قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد، و اصل "دو دولت".

- حمایت قاطع از حقوق آوارگان و پناهندگان فلسطینی برای بازگشت به سرزمین خود و جبران خسارات وارده به آنان.

- مقابله با سیاست‌های یکجانبه، غیرقانونی، و توسعه‌طلبانه رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی فلسطین.

- تقویت نقش سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای نظارت دقیق، بی‌طرفانه، و مستقل بر وضعیت حقوق بشر در غزه و حمایت از حقوق غیرنظامیان.

- تلاش برای پایان دادن به اشغال سرزمین‌های فلسطینی و ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی با حاکمیت کامل.

- محاکمه و مجازات مسئولان جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت و نسل کشی در غزه توسط مراجع قضایی بین‌المللی.