۱۵ اسفند در تقویم ایران با عنوان «روز درختکاری» مشهور است. به همین مناسبت «فرهیختگان» نگاهی آماری به آخرین وضعیت جنگل‌ها در کشور داشته است. داده‌های رسمی نشان می‌دهد در دو دهه اخیر مساحت جنگلی کشور افزایش یافته است. براساس این داده‌ها، مساحت جنگلی کشور از حدود 12 میلیون هکتار در اوایل دهه 80 به 15 میلیون هکتار در سال‌های اخیر رسیده است.

ممکن است برخی مخاطبان این گزارش با مشاهده آمار افزایش مساحت جنگلی کشور دچار شک و تردید شوند؛ چراکه تصور عامه مردم از جنگل، همانی است که در استان‌های شمالی ایران و جنگل حرا در جنوب مشاهده می‌شود، اما در اینجا ذکر این نکته الزامی است که طبق تعریف سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور (زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی) جنگل زمینی اعم از خشکی و آبی که به طور عمده از درخت و درختچه همراه با سایر رستنی‌های خشبی و علفی خودرو پوشیده است مشروط به آنکه مساحت آن کمتر از نیم هکتار و تاج پوشش درختی آن به طور طبیعی کمتر از 5 درصد نباشد.

به نظر می‌رسد این تعریف ابهامات افزایش مساحت جنگلی کشور را رفع کند. طبق داده‌های رسمی، درکنار افزایش مساحت جنگلی کشور، سودجویان و کاسبان درخت درحال تخریب جنگل‌های کم‌عمق به‌ویژه در استان‌های شمال غربی ایران و زاگرسند. به‌نظر می‌رسد این مهم‌ترین خطری است که ذخایر جنگلی ارزشمند کشور را تهدید می‌کند. 

مساحت جنگلی ایران؛ 15 یا 11 میلیون هکتار‌؟
بانک جهانی می‌گوید در سال‌های اخیر، جنگل‌ها با سرعت نگران‌کننده‌ای در جهان ناپدید می‌شوند. طبق آمار جهانی، هرساله ۱۰ میلیون هکتار پهنه جنگلی در جهان ناپدید می‌شود که در میان کشورهای جهان، آمریکای جنوبی، جنوب آفریقا و آسیای جنوب شرقی کانون نابودی پهنه‌های جنگلی طی دو دهه گذشته به شمار می‌آیند. در مقابل، بانک جهانی ایران را جزو کشورهای پیشرو در توسعه مناطق جنگلی خود در این سال‌ها می‌داند.

افزون بر ایران، چین، کوبا، روسیه، هند، آلمان، فرانسه، آمریکا، کانادا و مغولستان از جمله کشورهایی‌اند که مناطق جنگلی خود را در این مدت توسعه داده‌اند. مراکز آماری داخل کشور نیز این فرض را تأیید می‌کنند، اما گفتنی است میان آن‌ها تناقضاتی به چشم می‌خورد. به طوری که مرکز آمار ایران در سالنامه آماری خود به نقل از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مساحت جنگلی کشور را بیش از 15 میلیون هکتار در سال 1401 ذکر کرده، اما اخیراً نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور براساس نقشه پوشش‌های گیاهی در کشور، مساحت جنگلی کشور را 14.2 میلیون هکتار اعلام کرده است. باید دید این اختلاف رقم از کجا نشئت می‌گیرد و اساس آن چیست.

اگر به همین داده‌هایی که مرکز آمار ایران به نقل از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ذکر کرده بسنده کنیم، میزان مساحت جنگل‌های کشور طی هفتاد سال گذشته از 19.5 میلیون هکتار در سال 1341 به 12.3 میلیون هکتار تا سال 1369 رسیده و این میزان تا اوایل دهه 80 در همین حد مانده است، اما از دهه 1380 به بعد مساحت جنگلی کشور افزایش یافته و این میزان تا سال 1401 به 15 میلیون هکتار رسیده است.

در کنار داده‌های ملی، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز این فرض را تأیید کرده که در دو دهه اخیر مساحت جنگلی ایران افزایش یافته، اما برخلاف داده‌های ملی، در گزارش فائو مساحت جنگل‌های ایران از حدود 9 میلیون هکتار در سال 1990 به بیش از 10.7 میلیون هکتار در سال 2020 رسیده و تقریباً 20 درصد افزایش یافته است. به عبارتی، یک فاصله 4.3 میلیون هکتاری بین داده‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و فائو وجود دارد که به نظر می‌رسد این برداشت متفاوت که فاصله چشمگیری هم با هم دارند، ناشی از تفسیرهای متفاوت از عنوان مساحت جنگلی است. 

استان‌های شمالی در مساحت جنگلی اول نیستند!
معمولاً تصور عموم مردم این است که شهرهای شمالی ایران باید مساحت جنگلی و سبز بیشتری نسبت به سایر نقاط ایران داشته باشند، اما داده‌های مرکز آمار ایران حکایت متفاوت‌تری از این فرض دارد. گرچه تصور اولیه درست بوده و بیشترین مساحت جنگلی کشور در دو استان گیلان و مازندران واقع شده، اما با در نظر گرفتن شاخص مساحت جنگلی به کل مساحت استان، وضعیت متفاوت می‌شود. 

طبق داده‌های مرکز آمار ایران به نقل از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با در نظر گرفتن کل مساحت هر استان و سطح پوشش جنگلی، استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد با داشتن بیش از نیمی (56 درصد) از مساحت خود به جنگل، در رتبه اول قرار دارد.

پس از آن، در رتبه‌های دوم و سوم مازندران و گیلان قرار دارند که نیمی از مساحت هر استان جنگل است. گفتنی است چهارم،  پنجم و ششمین استان‌هایی که بیشترین مساحت جنگلی را در کشور دارند، مربوط به لرستان و ایلام و کرمانشاه است که بین 25 تا 40 درصد مساحت آن‌ها عرصه جنگلی است. از آن طرف، استان‌هایی که به نسبت مساحت‌شان کمترین مساحت جنگلی را دارند، استان‌های مرکزی، همدان و آذربایجان غربی‌اند که تنها حدود 1 تا 2.2 درصد از مساحت آن‌ها جنگل است.

تهرانی‌ها کمترین و ایلامی‌ها بیشترین نهال را در سال 1402 کاشتند!
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران در سال 1402، در کل ایران به طور میانگین چیزی حدود 2800 اصله درخت به ازای هر هزار نفر تولید شده است. گفتنی است از تعداد نهالی که نسبت به جمعیت هر استان در سال 1402 کاشته شده، بیشترین نهال در استان ایلام به ثمر نشسته که حدوداً 9500 اصله به ازای هر هزار نفر بوده است. پس از آن، استان‌های خوزستان و آذربایجان غربی به ترتیب با تولید حدوداً 6 هزار و هفتصد و 5 هزار و نهصد اصله به ازای هر هزار نفر، بیشترین نهال را در سال 1402 به ثمر رساندند. از آن طرف، استان‌هایی که در سال 1402 کمترین تعداد نهال را نسبت به جمعیت خود کاشته‌اند، استان‌های اصفهان، تهران و قم هستند که در یک سال گذشته تنها 810، 597 و 523 اصله نهال به ازای هر هزار نفر کاشته‌اند. برای استانی مانند تهران با جمعیتی حدود 14 میلیون نفر در سال 1402، نهایتاً 8 میلیون و 358 اصله نهال به ثمر نشسته است.

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.