تهران می‌تواند یک شهر هوشمند واقعی لقب بگیرد؟

هانیه درویش، خبرنگار: همین طور که در ترافیک سنگین تهران به سر می‌برید و آلودگی هوا هم مزید بر علت شده تا از اوضاع زندگی در پایتخت گله‌مند باشید، روزی را تصور کنید که بدون ترافیک در راه رسیدن به مقصدتان هستید و اپلیکیشن‌های شهر هوشمند به شما ایستگاه‌های شارژ خودرو‌های برقی را نشان می‌دهند. دیگر خبری از آلودگی نیست. به دلیل وجود دوربین‌های امنیتی هوشمند، امنیت به طور کامل برقرار است و در کنار همه این‌ها، چراغ‌های خیابانی که در آن به مسیر خود ادامه می‌دهید، به‌طور خودکار و با توجه به شرایط روشنایی و حضور مردم در مسیر، روشن می‌شوند. شاید با این تصور تنها یک لبخند زیبا روی صورتتان نقش بندد و فکر کنید این تنها یک رؤیای شیرین است؛ اما همین حالا برخی شهر‌های جهان مثل سنگاپور و بارسلونا به دلیل پیشرفت‌هایی که در مسیر تبدیل شدن به شهر هوشمند داشته‌اند، تقریباً در همین شرایطند.
از سال 2008 که اصطلاح «شهر هوشمند» ابداع شد تا به امروز، پیشرفت‌های بسیاری در زمینه مدیریت شهر صورت گرفته و این اصطلاح به یکی از موضوعات داغ در جوامع شهری پیشرفته تبدیل شده است. امروزه به لطف اینترنت اشیا (IoT) زندگی در شهر‌های هوشمند دیگر یک رؤیای دست‌نیافتنی نیست. اما شهر هوشمند اصلاً یعنی چه؟ شهر هوشمند، شهری است که از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) برای افزایش بهره‌وری عملیاتی، بهبود کیفیت خدمات دولتی ارائه شده و درنتیجه بالا بردن سطح رفاه افراد جامعه استفاده می‌کند. در این شهر‌ها، داده‌ها به‌صورت گسترده جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند تا تصمیمات بهتر و سریع‌تری برای مسائل شهری اتخاذ شود. اولین ایده‌های شهر هوشمند در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ویکم مطرح شد. به‌ویژه با رشد اینترنت و دستگاه‌های متصل، توانایی استفاده از داده‌های حجیم (Big Data) و پردازش آن‌ها به منظور بهبود خدمات شهری مطرح شد و یکی از نخستین شهر‌هایی که از این مفاهیم به‌طور عملی استفاده کرد، شهر سانفرانسیسکو در ایالات متحده بود.

هدفی فراتر از یک زندگی خوب
هدف اصلی شهر هوشمند، بهینه‌سازی فعالیت‌های شهری و ارتقای رشد اقتصادی در کنار بهبود کیفیت زندگی شهروندان است. یک شهر هوشمند موفق، زیرساختی قوی و بر پایه تکنولوژی دارد. هوشمند‌سازی یعنی اینترنت اشیاء یا همان اتصالات بی‌سیم و دستگاه‌های هوشمند با هم ارتباط برقرار کنند تا داده‌ها را جمع‌آوری کنند و خدمات را بهبود دهند و از فناوری‌های پیشرفته برای کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی آن استفاده شود. همچنین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی و خصوصی بر اساس داده‌های واقعی به‌طور خودکار و بهینه مدیریت شوند و از دوربین‌های هوشمند و سنسور‌ها برای افزایش ایمنی و امنیت در محیط‌های شهری استفاده شود. خدمات عمومی به‌صورت آنلاین و سریع‌تر از طریق پلتفرم‌های دیجیتال ارائه شوند و بسیاری موارد دیگر. درواقع با استفاده از سیستم‌های هوشمند، قرار است کیفیت زندگی شهروندان ارتقا پیدا کند و مردم بتوانند از خدمات بهینه‌تر، حمل‌ونقل راحت‌تر و زندگی سالم‌تر بهره‌مند شوند.

شهر‌های پیشرو در زمینه شهر‌ هوشمند
شهر بارسلون از اولین پیشگامان در استفاده از فناوری‌های هوشمند است. بارسلون با استفاده نوآورانه از حسگر‌های اینترنت اشیا و ابتکارات داده باز، به سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، مدیریت هوشمند زباله و استفاده از انرژی تجدیدپذیر دست یافته به این صورت که سیستم روشنایی شهر بر اساس حضور عابران پیاده در شهر تنظیم می‌شود. سنگاپور هم در صدر لیست شهر‌های هوشمند دنیا قرار دارد. این شهر از سال 2014 حرکت به سمت هوشمندسازی را شروع کرد و تمرکزش را روی جمعیت سالمند گذاشت و با ایجاد یک سیستم سلامت دیجیتال وضعیت سالمندان را تحت کنترل گرفت. شهر بعدی آمستردام است. آمستردام پروژه شهر هوشمند را در سال 2009 آغاز کرد و تمرکزش را روی استفاده از انرژی‌های سراسر شهر گذاشت. چیزی که در آمستردام برجسته شده، توانایی آن در نوآوری است. در سرتاسر شهر، ساختمان‌های هزاران کسب‌وکار و خانوار با عایق‌های بام کارآمد، کلید‌های کم‌نور خودکار، کنتور‌های هوشمند و چراغ‌های ال‌ای‌دی بسیار کم‌مصرف اصلاح شده‌اند. هلسینکی یکی دیگر از شهر‌های هوشمند است که هدف خودش را کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و کربن تعیین کرده و این کار را با برقی‌سازی خودرو و اتوبوس‌ها به خوبی انجام داده است. زوریخ در سوئیس، شهر بعدی است. برای زوریخ، همه‌چیز با یک پروژه روشنایی خیابان شروع شد. شهر مجموعه‌ای از چراغ‌های خیابانی را رونمایی کرد که با استفاده از حسگر‌هایی با سطوح ترافیکی سازگار می‌شدند که بر این اساس روشنایی آن را کم یا زیاد می‌کرد. این پروژه باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی تا 70 درصد شد. اسلو پایتخت نروژ با خودرو‌های برقی وارد این عرصه شد. نیویورک برنامه‌های هوشمند برای مدیریت زباله و قابلیت‌های Wi-Fi شهری اعمال کرد و در سئول شبکه گسترده Wi-Fi عمومی شهر بیش از ۱۰۰درصد فضا‌های بیرونی را پوشش می‌دهد و دسترسی همه‌جا را به اینترنت تضمین می‌کند.
تهران در مسیر هوشمندسازی
تهران در چند سال اخیر اقدامات اولیه‌ای برای هوشمندسازی در برخی حوزه‌ها مثل کنترل ترافیک انجام داده اما هنوز در مقایسه با شهر‌های هوشمند پیشرفته، می‌توان گفت در سطح نیمه‌هوشمند قرار دارد. تهران در حوزه حمل و نقل با پیشرفته‌تر کردن سیستم طرح ترافیک هوشمند و دوربین‌های ثبت تخلفات، راه‌اندازی اپلیکیشن‌های خدماتی مثل «شهرزاد» برای خرید طرح و مشاهده ترافیک و استفاده از بی‌سیم‌های هوشمند در تاکسیرانی و اتوبوس‌های BRT این مسیر را شروع کرده است. در حوزه آلودگی هوا و مدیریت محیط زیست هم تهران با نصب برخی سنسور‌های سنجش آلودگی هوا در سطح شهر و توسعه برقی‌سازی اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها در این مسیر قرار گرفته است. در حوزه خدمات شهری با غیرحضوری کردن بسیاری از خدمات مانند پرداخت عوارض و خدمات شهری در اپلیکیشن شهرزاد و هوشمندسازی برخی فرایند‌های اداری، مانند پرداخت قبوض و ثبت درخواست‌ها در زمینه هوشمند‌سازی پیشرفت‌هایی شکل گرفته است. به طور کلی شهرداری تهران با مجموعه اقداماتی مثل طراحی مدل کسب‌و‌کار و فرایند اپلیکیشن شهرزاد و اجرای عملیاتی آن‌، اخذ ‌مجوز و طراحی پارک‌های علم و فناوری شهری‌، اخذ مجوز ساختار سازمان فناوری‌های نوین و نوآوری شهری، ساماندهی و اصلاح فرایند استقرار 796 شرکت دانش‌بنیان در مناطق مسکونی و رگولاتوری تاکسی‌های اینترنتی تلاش خود را برای تبدیل کردن تهران به شهری هوشمند انجام داده است.

برنامه‌های تهران برای هوشمند شدن
توسعه سرویس‌ها و خدمات در اپلیکیشن شهرزاد، هویت‌بخشی فناورانه و نماد‌محور به نواحی نوآوری شهری، تدوین آیین‌نامه‌های حمایتی شهرداری تهران در نواحی نوآوری، طراحی مفهومی هویت‌سازی بصری و برند‌سازی کارخانه‌های نوآوری، توسعه شبکه‌های فناوری در بخش آزمایشگاه‌های فناوری، به هم‌رسانی نیاز‌ها و معضلات اولویت‌دار حوزه مدیریت شهری با افراد، هسته‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان خلاق و نوآور، راه‌اندازی مدرسه کسب‌وکار، ایجاد منطقه نمونه فناوری و توسعه باشگاه شهروندی از برنامه‌های پیش روی شهرداری تهران برای هوشمندسازی پایتخت است که احتمالاً تا چند سال آینده می‌تواند تهران را هم در دسته شهر‌های هوشمند دنیا قرار دهد. اما به طور کلی برای تبدیل شدن به یک شهر هوشمند واقعی، نیاز به یکپارچه‌سازی داده‌ها، سرمایه‌گذاری بیشتر در فناوری، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و همکاری بیشتر بین دولت، بخش خصوصی و شهروندان است تا هوشمندسازی بتواند زندگی شهری را بهبود دهد و به حل بسیاری از چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کمک کند.