سعیده اسدی، خبرنگار: «دونالد ترامپ» با حضور دوباره در کاخ سفید، مجدداً با در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری علیه ایران درصدد تضعیف اقتصاد، کاهش منابع مالی و صادرات نفت و گاز آن است و در این راستا، اقدام دولت آمریکا برای عدم تمدید معافیت واردات گاز ایران توسط عراق بخشی از استراتژی فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران به شمار می‌رود. ترامپ با امضای یادداشت بازگشت سیاست فشار حداکثری علیه ایران در 18 بهمن، عراق را از لیست معافیت تحریم‌های آمریکا برای واردات گاز از ایران خارج کرد. معافیت‌های تحریمی سازوکاری است که با در نظر گرفتن نیاز کشورهای هدف به‌طور 6 ماهه از سوی دولت آمریکا لغو و یا تمدید می‌شوند و عراق از جمله کشورهایی است که به دلیل نیاز بالا به گاز برای تأمین برق و انرژی مورد نیاز، نبود زیرساخت کافی داخلی برای تأمین آن و هزینه بالای جایگزینی، مشمول معافیت تحریمی آمریکا برای واردات گاز از ایران بود، اما «احمد موسی»، سخنگوی وزارت برق عراق با اشاره به این موضوع اعلام کرد 18 اسفند(8 مارس) معافیت تحریمی آمریکا برای واردات گاز ایران به پایان می‌رسد. در این رابطه «فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق با اشاره به رویکرد آمریکا برای فشار به ایران و طرح این موضوع با عراق گفت: «واشنگتن از ما خواست تا واردات گاز از ایران را متوقف کنیم.» این در حالی است که سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران دو روز پس از امضای یادداشت سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران خبر از تمدید قراردادی برای صادرات گاز به عراق خبر داد و گفت: «احتمالاً لغو معافیت اعطاشده به عراق برای واردات برق و گاز از ایران برای شکل دیگری از واردات گاز بوده است.» محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق نیز در واکنش به عدم تمدید معافیت واردات گاز از ایران از دولت آمریکا خواست معافیت این کشور از تحریم‌ها تا زمان پیدا شدن راه‌حل‌های جایگزین برای واردات گاز تمدید شود.

اهداف آمریکا از عدم تمدید معافیت گازی
لغو معافیت صادرات گاز ایران به عراق توسط آمریکا تأثیرات قابل‌توجهی بر اقتصاد هر دو کشور خواهد داشت و آمریکا با این اقدام، اهداف متعددی را دنبال می‌کند. درک علل و اهداف این تصمیم نیازمند بررسی زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی است.

1. تحریم‌های حداکثری علیه ایران
آمریکا با هدف تضعیف اقتصاد ایران و محدود کردن منابع مالی آن، صادرات انرژی ایران (از جمله نفت و گاز) را هدف قرار داده است. عراق سالانه حدود 1 تا 1.5 میلیارد دلار بابت واردات گاز از ایران پرداخت می‌کند و لغو معافیت، این جریان درآمدی را قطع می‌کند.

2. محدود کردن نفوذ ایران در عراق و کاهش وابستگی انرژی عراق به ایران
 عراق به دلیل کمبود زیرساخت‌های انرژی، حدود 40درصد از گاز مورد نیاز خود را از ایران وارد می‌کند. آمریکا با قطع این رابطه، تلاش می‌کند نفوذ اقتصادی و سیاسی ایران در عراق را کاهش دهد و عراق را به سمت کشورهای همسایه مورد اعتماد خود مانند قطر، عربستان سعودی و یا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سوق دهد تا وابستگی به ایران را جایگزین کند.

3. اهداف امنیتی و استراتژیک
 از نظر دولت آمریکا، ایران از درآمدهای حاصل از صادرات گاز به عراق برای حمایت از گروه‌های نزدیک به خود (مانند حشدالشعبی) استفاده می‌کند، لذا این کشور با قطع این منبع به دنبال تضعیف توان مالی ایران در منطقه است، اقدامی که همسو با سیاست آمریکا برای تقویت اتحاد‌های ضدایرانی با اسرائیل است.

4. فشار بر دولت عراق
 آمریکا از طریق تحریم‌ها، دولت عراق را تحت فشار قرار می‌دهد تا همکاری‌های اقتصادی و امنیتی خود با ایران را کاهش دهد و بدین‌ترتیب نفوذ خود در این کشور را حفظ کند.

5. اهداف داخلی آمریکا
 این تصمیم می‌تواند نظر حامیان سیاست‌های سختگیرانه علیه ایران در کنگره و رسانه‌ها را جلب کند و به کشورهای دیگر هشدار دهد که همکاری با ایران تحت تحریم‌ها، عواقب مشابهی خواهد داشت.

چالش‌ها و پیامدهای احتمالی
ایران از سال ۲۰۱۷ تا نیمه سال ۲۰۲۴، حدود ۵۲ میلیارد مترمکعب گاز به ارزش ۱۵ میلیارد دلار به عراق صادر کرده است. این صادرات عمدتاً برای تأمین سوخت نیروگاه‌های برق عراق استفاده شده و روزانه حدود ۵۰ میلیون مترمکعب گاز از ایران به این کشور ارسال می‌شود. عراق به دلیل کمبود تولید داخلی گاز و نیاز فوری به برق، به واردات گاز ایران وابسته است و یک‌سوم برق این کشور از گاز وارداتی ایران تأمین می‌شود، در چنین شرایطی عدم تمدید معافیت واردات گاز از ایران چالش‌هایی را برای این کشور و همچنین ایران می‌تواند در بر داشته باشد از جمله:

1. پیامدهای اقتصادی و انرژی برای عراق
 عراق حدود ۳۵ الی۴۰درصد از گاز مورد نیاز نیروگاه‌های خود را از ایران وارد می‌کند، همچنین در حال حاضر علی‌رغم تولید 27 هزار مگاوات برق در عراق، 45 هزار مگاوات تقاضا برای آن وجود دارد؛  قطع واردات، به‌ویژه در تابستان باعث افزایش خاموشی‌ها و تشدید اعتراضات اجتماعی خواهد شد و این کشور را با چالش‌های جدی در تأمین برق مواجه می‌سازد زیرا زیرساخت‌های داخلی این کشور برای تولید گاز کافی هنوز توسعه نیافته است، در نتیجه ممکن است عراق در کوتاه‌مدت نتواند جایگزین مناسبی برای گاز ایران پیدا کند. از طرفی عراق مجبور است گاز را از کشورهای دیگر مانند قطر با قیمت‌های بالاتر وارد کند که هزینه تولید برق و یارانه‌های دولتی را افزایش می‌دهد؛ افزایش هزینه‌ها برای جایگزینی منابع انرژی، مانند واردات LNG (گازطبیعی مایع) از سایر کشورها یا سرمایه‌گذاری در تولید داخلی نیز فشار اقتصادی بیشتری بر دولت عراق وارد خواهد کرد. همچنین فشار آمریکا ممکن است باعث شود عراق برای حل مشکلات انرژی به توافق‌های غیررسمی با ایران روی آورد.  

2. پیامدهای آن بر ایران
 صادرات گاز به عراق یکی از منابع مهم درآمد ارزی ایران است (سالانه حدود 1 تا 1.5 میلیارد دلار)؛ بنابراین این اقدام بخشی از فشار حداکثری آمریکا برای محدود کردن درآمدهای انرژی ایران است و ممکن است به تشدید چالش‌های اقتصادی مانند تورم و کاهش ارزش ریال بینجامد،  قطع صادرات همچنین فشار بر اقتصاد ایران را افزایش داده و ذخایر ارزی را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، ایران ممکن است با مازاد گاز مواجه شود که به دلیل کمبود زیرساخت‌های ذخیره‌‌سازی و تبدیل گاز استفاده بهینه از آن دشوار خواهد بود.

3. پیامدهای منطقه‌ای
این تصمیم نشان‌دهنده ادامه رویکرد تقابلی واشنگتن با تهران است و می‌تواند به تنش‌های بیشتر در منطقه بینجامد و به افزایش رقابت ایران و آمریکا در عراق و سایر نقاط منطقه منجر شود. از طرفی، وابستگی به ایران و فشار آمریکا، دولت عراق را در معرض انتقادهای داخلی و خارجی قرار می‌دهد و ممکن است همکاری‌های منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین رقابت بین کشورها برای جایگزین شدن با ایران نیز می‌تواند شدت بگیرد و کشورهایی مانند قطر و عربستان ممکن است جایگزین ایران در تأمین گاز عراق شوند؛ این وضعیت ممکن است فرصت‌هایی برای دشمنان و رقبای ایران مانند آمریکا یا کشورهای حوزه خلیج‌فارس ایجاد کند تا نفوذ خود را در بازار انرژی عراق افزایش دهند.

جایگزین‌های گازی
با اعلام دولت آمریکا برای عدم تمدید معافیت‌داده‌شده به عراق برای واردات گاز از ایران، توقف واردات سبب خواهد شد تا این کشور 8 هزار مگاوات برق خود را از دست بدهد که این مسئله چالش‌هایی را برای این کشور در تأمین برق ایجاد خواهد کرد، لذا بررسی جایگزین‌های گازی برای تأمین انرژی مورد نیاز از اولویت‌های این کشور به شمار می‌رود. در این زمینه «عزت صابر»، معاون وزیر نفت عراق در امور گاز به این موضوع که «دولت فدرال این کشور در حال بررسی امکان واردات گاز از کشورهای قطر و الجزائر است»، اشاره کرد؛ علاوه بر این، گزینه‌هایی مانند واردات گاز از ترکمنستان نیز مطرح شده است. از طرفی عراق در حال توسعه پروژه‌های گازی داخلی است که انتظار می‌رود تولید گاز این کشور در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۹۰ میلیون فوت مکعب در روز افزایش یابد. با تاکید چندباره در خصوص عدم تمایل دولت ترامپ به تمدید این معافیت، درصورتی‌که عراق نتواند طی مدت زمان باقی مانده، جایگزینی برای آن پیدا کند در موقعیت بحرانی قرار خواهد گرفت به‌ویژه آنکه با نزدیک شدن به فصل تابستان تقاضا برای انرژی برق در نتیجه افزایش دمای هوا در عراق که از 50 درجه فراتر می‌رود، افزایش می‌یابد. در مجموع آمریکا با استفاده از این اهرم درصدد بود تا ضمن تحمیل هزینه اقتصادی به ایران و خشکاندن منابع مالی آن، نفوذ منطقه‌ای تهران به‌ویژه در عراق و وابستگی این کشور به ایران را کاهش داده و جایگاه خود را در عراق تقویت کند. این تصمیم، اقتصاد هر دو کشور را تحت فشار قرار می‌دهد و پیامدهای امنیتی و اجتماعی آن بیش از هر چیز کشور عراق را متأثر می‌سازد و در بلندمدت ممکن است به بی‌ثباتی بیشتر در عراق و تشدید تنش بین تهران و واشنگتن بینجامد.